سؤال كننده : علي اكبر سليمي

خلاصه جواب:

اولا : حتي طبق نظر اهل سنت ، اين آيه شامل همه صحابه نيست .

ثانيا : مقصود از سابقون زودتر اسلام آوردن نيست بلكه به ايمان وعمل صالح است.

جواب تفصيلي :

در اين آيه خداوند سه گروه را مدح نموده است :

1- سابقين اوليه از مهاجرين (مهاجرين اوليه) :( در آيه آمده است من المهاجرين (از مهاجرين) پس شامل همه مهاجرين ومتاخرين ايشان نمي شود .

مگر اينكه ادعا كنند كلمه "من" در اصطلاح علم نحو بيانيه است كه چنين مطلبي قابل اثبات نيست .

2- سابقين اوليه از انصار : يعني در كسانيكه در همان ابتدا به ياري رسول خدا آمدند و ايشان را پناه دادند ( ياوران اوليه). پس شامل همه انصار ونيز فرزندان ايشان و... نخواهد شد .(

پس در ابتداي اين آيه دو گروه را مطرح نمود كه يكي از آنها مهاجرين اوليه ودومي ياوران اوليه است كه قبل از محكم شدن پايه هاي حكومت اسلامي اسلام آوردند.

توضيح اين دو گروه :

كسانيكه ايمان آورده بر مصيبت ها صبر كرده به مدينه يا حبشه هجرت كردند .

كسانيكه در همان ابتدا حضرت وياورانشان را پناه داده و آماده دفاع از اسلام شدند.

اين دو دسته قطعا شامل كساني مي شود كه قبل از بدر ايمان آوردند . اما كسانيكه بعد از قوت گرفتن دين وظهور قدرت آن (در جنگ بدر) ، اسلام آوردند ديگر دليلي برشمول اين آيه در مورد ايشان موجود نمي باشد. و اگر كسي چنين ادعايي داشته باشد بايد دليل ارائه كند .

3- كساني هستند كه با نيكي اين دو دسته را تبعيت نمودند.

بنا بر آنچه كه در تعريف دو قسم گذشته گفته شد ، اين دسته شامل كساني مي شود كه بعد از جنگ بدر تا بيعت رضوان يا فتح مكه اسلام آوردند . بنا بر اين ديگر شامل كسانيكه در سال نهم ( عام الوفود يا سال نمايندگان) اسلام آوردند نخواهد شد.

ودليل مدح ايشان در اين آيه اين است كه ايشان سيره حسنه دو دسته قبل را پيش گرفته و در همان راه قدم برداشتند .

پس ملاحظه مي شود كه نمي توان با اين آيه عدالت ده هزار صحابه ( اي را كه اسم ايشان در معاجم ذكر شده است ) يا صد هزار (نفري را كه در اماكن مختلف رسول خدا صلي الله عليه وآله وسلم را ديده اند اما تنها عددشان در كتب ذكر شده است ) نخواهد شد.

مطالبي كه ذكر شد آن چيزي است كه از ظاهر اين آيه به راحتي بدست مي آيد .

اما اهل سنت با اين كه ادعا دارند اين آيه شامل همه صحابه مي شود ، هيچ گونه دليل ومدرك صحيحي ارائه نكرده و حتي علماي ايشان در مورد مقصود آيه اختلاف كرده اند :

ابن جوزي حنبلي مي گويد درمورد مقصود اين آيه از سابقين اوليه 6 قول موجود است :

1 . كساني هستند كه به دو قبله نماز خوانده اند . اين نظر ابو موسي اشعري و سعيد بن مسيب و ابن سيرين و قتاده است .

2 . كساني هستند كه در بيعت رضوان با رسول خدا بيعت نمودند . اين نظر شعبي است .

3 . كساني هستند كه در جنگ بدر شركت داشته اند . اين نظر عطاء بن ابي رياح است .

4 . همه صحابه هستند كه به سبب صحبت رسول خدا ، به مقام سبقت رسيده اند . اين نظر محمد بن كعب ال القرظي است.

5 . مقصود سابقين به ثواب وشهادت است . اين نظر را ماوردي ذكر كرده است .

6 . كسانيكه قبل از هجرت اسلام آوردند ؛ اين نظر قاضي ابو يعلي است.

زاد المسير: ج3 ص333، بتحقيق محمد بن عبد الرحمن عبد اللّه، ط. دار الفكر ـ بيروت.

شبيه همين مطلب در تفسير طبري نيز آمده است.

تفسير الطبري: ج11 ص10، بتحقيق صدقي جميل العطّار. ط. دار الفكر ـ بيروت.

سيوطي نظر هفتمي را بيان مي كند كه در آن آمده است : سابقين تنهت ابو بكر عمر علي سلمان و عمار ياسر هستند و براي اين مطلب رواياتي را نقل مي كند.

الدر المنثور: ج3 ص269. ط. الفتح ـ جدّة.

جداي از اين اختلاف ايشان در معناي تابعين نيز اختلاف دارند :

ابن جوزي مي گويد:

كسي كه سابقين را همه صحابه دانسته است ، تابعين را همان تابعين صحابه ( تابعين اصطلاحي ) مي داند . از ابن عباس نيز روايت شده است كه مقصود كساني است كه تا روز قيامت به نيكي از ايشان تبعيت كنند .

اما كسي كه مي گويد سابقين متقدمين از صحابه هستند مي گويد مقصود از تابعين كساني است كه در روش از ايشان تبعيت كرده اند . فضل سابقين به زودتر انجام دادن است ؛ اگرچه همه صحابه فضل صحبت را برده اند .

عطاء مي گويد : اتباع به احسان آن است كه ياد محاسن سابقين بوده و بر ايشان رحمت فرستد

زاد المسير: ج3 ص333.

ابن جرير و سيوطي گفته اند مقصود كساني است كه از مسلمانان تا روز قيامت باقي مي مانند.

جامع البيان: ج82 ص120، والدر المنثور: ج3 ص271.

ثعالبي نيز كلام شعبي را نقل كرده كه مي گويد:

مقصود از سابقين كساني است كه بيعت رضوان را درك كرده اند و تابعين باحسان ساير صحابه است و البته در اين لفظ تابعين وساير امت نيز به شرط احسان وارد مي شوند

تفسير الثعالبي: ج3 ص208، بتحقيق الدكتور عبد الفتّاح أبو سنة. ط. دار إحياء التراث العربي ـ بيروت.

شوكاني نيز مي گويد :

تابعين باحسان كساني هستند كه سابقين از مهاجر و انصار را تبعيت كرده اند . و ايشان صحابه اي هستند كه بعد از آنها آمدند و نيز كساني كه بعد از آن تا روز قيامت هستند ؛ و مقصود تابعين اصطلاحي نيست .

ومقصود از "به نيكي" قيدي براي تابيعين است . يعني كساني كه از ايشان تبعيت كردند در حاليكه با اقتدا به سابقين ، در كردار و گفتار ، نيكي را روش خود قرار داده بودند .

فتح القدير: ج2 ص398. ط. عالم الكتب ـ بيروت.

حال با اين همه تفسير مختلف اهل سنت چگونه ادعا مي كنند كه اين آيه به صراحت عدالت همه صحابه را بيان مي كند ، خدا مي داند!!!

جداي از همه اين مطالب ، ما با استفاده از قرآن مي گوييم كه معناي سابق اصلا زودتر اسلام آوردن نيست بلكه سبقت در ايمان وكارهاي نيك است. قرآن در چند جا لفظ سابق را مطرح كرده است :

ثُمَّ أورَثنَا الكِتَابَ الَّذِينَ اصطَفَينَا مِن عِبَادِنَا فَمِنهُم ظَالِمٌ لِنَفسِهِ وَمِنهُم مُقتَصِدٌ وَمِنهُم سَابِقُ بِالخَيرَاتِ بِإِذنِ الله ذَلِكَ هُوَ الفَضلُ الكَبِيرُ ( فاطر 32 )

سپس كتاب را به برگزيدگان از بندگانمان داديم پس از ايشان كساني هستند كه به خودشان ظلم نموده اند واز ايشانند ميانه روها واز ايشانند كساني كه به سوي نيكي ها با اجازه پروردگارشان سبقت مي جويند . اين همان فضل بزرگ است .

سَابِقُوا إلي مَغفِرَةٍ مِن رَبِّكُم وَجَنَّةٍ عَرضُها كَعَرضِ السَّمَاءِ وَالأرضِ (الحديد 21 )

سبقت بگيريد به سوي بخششي از پروردگارتان وبهشتي كه وسعت آن مانند وسعت آسمان وزمين است

در همه اين آيات سبقت تنها به سوي خيرات ومغفرت الهي مطرح شده است.

اما اصطلاحا سبقت در اسلام اگر ايمان همراه آن نباشد فائده اي ندارد . چون بسياري از مسلمانان قبل ديگران اسلام آوردند اما به زور شمشير .

قالَتِ الأعرَابُ آمَنَّا قُل لَم تُومِنُوا وَلَكِن قُولُوا أسلَمنَا (سوره حجرات آيه 14)

اعراب گفتند ما ايمان آورده ايم بگو ايمان نياورديد بلكه بگوييد اسلام آوريدم.

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)