پاسخ:

اگر منظور شما از فقط قرآن در سؤال این باشد که ما برای فهم قرآن احتیاجی به روایات نداریم این حرف به وسیله خود قرآن رد می‌شود؛ چون قرآن می‌فرماید:

وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ

سوره نحل، آیه 44

ما بر تو قرآن را نازل كرديم تا برای مردم آنچه را که به سوی آن‌ها نازل شده است تبیین کنی.

علاوه بر این آیه آیات دیگری هم وجود دارد که حجیت سنت پیامبر صلی الله علیه و آله را اثبات می‌کند؛ پس ما هیچگاه از سنت الهی بی‌نیاز نمی‌شویم.

در همین رابطه شخصی نزد عمر گفت: روایات را رها کن و فقط از کتاب خدا سخن بگو که عمر گفت:

فقال عمر إنك أحمق أتجد في كتاب الله الصلاة مفسرة أتجد في كتاب الله الصيام مفسرا إن القرآن أحكم ذلك والسنة تفسره

عبد الرحمن بن أبي بكر السيوطي، مفتاح الجنة في الاحتجاج بالسنة ج 1 ص 59 الوفاة: 911 ، دار النشر : الجامعة الإسلامية - المدينة المنورة - 1399 ، الطبعة : الثالثة

تو انسان احمقی هستی، آیا در کتاب خدا نماز و روزه را به صورت کامل و با تفسیر پیدا می‌کنی، قرآن در این موارد حکم می‌کند و سنت تفسیر آن را بیان می‌کند.

البته فرهنگ و شیوه و روش اهل بیت علیهم السلام به ما این اجازه را نمی‌دهد که چنین کلامی را درمورد کسی که مطلبی فقط از قرآن می‌خواهد پاسخ بدهیم و هیچگاه به خودمان چنین اجازه‌ای نمی‌دهیم که به سؤال کننده توهین کنیم.

البته خود عمر قبلا به این نظر قائل بود که کتاب خدا ما را کفایت می‌کند و نیازی به سنت و روایات نداریم:

قال عُمَرُ إِنَّ النبي صلى الله عليه وسلم غَلَبَهُ الْوَجَعُ وَعِنْدَنَا كِتَابُ اللَّهِ حَسْبُنَا

البخاري الجعفي، ابوعبدالله محمد بن إسماعيل (متوفاى256هـ)، صحيح البخاري ج 1 ص 54، تحقيق د. مصطفي ديب البغا، ناشر: دار ابن كثير، اليمامة - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1407 - 1987.

عمر گفت: درد بر پیامبر غلبه کرده است و نزد ما کتاب خدا هست که برای ما کافی است.

ما در اینجا آیاتی را به عنوان نمونه می‌آوریم که ظهور این آیات بر حضرت ولی عصر صلوات الله علیه دلالت دارد و بعد روایاتی که تأیید کننده این ظهور است را ذیل آن بیان می‌کنیم، البته این بدان معنا نیست که تمامی آیات در این زمینه جمع شده است و آیات دیگری وجود ندارد.

در رابطه با وجود امام زمان صلوات الله علیه می‌توان به 2 دسته آیات اشاره کرد:

الف: آیاتی که ضرورت وجود حجت الهی در زمین را بیان می‌کنند.

با اثبات این که وجود حجت الهی در زمین در هر عصری ضرورت دارد، ثابت می‌شود که امروزه هم زمین خالی از این حجت الهی نیست و این خود دلیلی بر وجود امام زمان صلوات الله علیه است.

ب: آیاتی که بیانگر غلبه نهایی حق بر باطل است.

این دسته از آیات بیانگر این است که روزی حق به طور کامل بر باطل چیره می‌شود و از آنجا که تا کنون چنین اتفاقی رخ نداده است؛ لذا باید منتظر کسی باشیم که با وجود او حق بر باطل پیروز می‌شود که در روایات بسیاری از شیعه و سنی از امام زمان صلوات الله علیه به عنوان کسی که زمین را پر از عدل و داد می‌کند و باطل را از بین می‌برد یاد شده است.

آیاتی که ضرورت وجود حجت الهی را در زمین در هر عصری بیان می کنند:

آیه اول:

إِنَّما أَنْتَ مُنْذِرٌ وَ لِکُلِّ قَوْمٍ هاد

سوره رعد آیه 7

(ای پیامبر) تو فقط بیم دهنده‌ای وبرای هر قومی هدایتگری است.

بر اساس این آیه قرآن، همواره برای هر قومی که می‌باید یک هادی وجود داشته باشد.

در تفاسیر شیعه و اهل سنت امیرالمؤمنین علیه السلام را به عنوان یکی از مصادیق هادی معرفی کرده‌اند.

در منابع اهل تسنن آمده است:

عن بن عباس قال لما نزلت إنما أنت منذر ولكل قوم هاد وضع صلى الله عليه وسلم يده على صدره فقال أنا المنذر ولكل قوم هاد وأومأ بيده إلى منكب علي فقال أنت الهادي يا علي بك يهتدي المهتدون بعدي

ابن عباس می‌گوید: زمانی که این آیه نازل شد، رسول خدا صلی الله علیه و آله دست بر سینه‌اش گذاشت و فرمود: منذر من هستم و برای هر قومی هادی وجود دارد و با دست خود به شانه امیرالمؤمنین علیه السلام اشاره کرد و فرمود: یا علی تو هادی هستی به وسیله تو هدایت شوندگان بعد از من هدایت می‌شوند.

الطبري، أبو جعفر محمد بن جرير بن يزيد بن كثير بن غالب (متوفاى310)، جامع البيان عن تأويل آي القرآن ج 13 ص 108، ناشر: دار الفكر، بيروت – 1405هـ

إبن أبي حاتم الرازي التميمي، ابو محمد عبد الرحمن بن محمد بن إدريس (متوفاى327هـ)، تفسير ابن أبي حاتم ج 7 ص 2225، تحقيق: أسعد محمد الطيب، ناشر: المكتبة العصرية - صيدا.

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ج 19 ص 12، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

الثعلبي النيسابوري، ابوإسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم (متوفاى427هـ)، الكشف والبيان ج 5 ص 272، تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الأولى، 1422هـ-2002م.

در کتب شیعه هم چنین آمده است:

عن الفضيل قال سألت أبا عبد الله عليه السلام عن قول الله عز وجل ولكل قوم هاد فقال كل إمام هاد للقرن الذي هو فيهم

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 191، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

فضیل می‌گوید: از امام صادق علیه السلام از این آیه سؤال پرسیدم و حضرت فرمود: هر امامی هادی زمانی است که در بین مردم زندگی می‌کند.

عن أبي جعفر عليه السلام في قول الله عز وجل إنما أنت منذر ولكل قوم هاد فقال رسول الله صلى الله عليه وآله المنذر ولكل زمان منا هاد يهديهم إلى ما جاء به نبي الله صلى الله عليه وآله ثم الهداة من بعده علي ثم الأوصياء واحد بعد واحد

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 191 و 192، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

امام باقر علیه السلام در تفسير قول خداى عز و جل‏ «همانا تو بيم دهنده‏اى و براى هر مردمى رهبرى است» فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله بيم دهنده است و در هر دورانى از ما رهبرى است كه آنها را بدان چه پيغمبر خدا صلی الله علیه وآله آورده رهبرى كند، سپس رهبران پس از وى على علیه السلام است و اوصياء بعد از او يكى پس از ديگرى‏.

آیه دوم:

وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلَائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الْأَرْضِ خَلِيفَةً

سوره بقره آیه 30

و چون پروردگارت به فرشتگان فرمود: من همیشه در زمين جانشینی می‌گذارم.

از آنجا که اسم فاعل دلالت بر استمرار می‌کند، در اینجا هم جعل الهی استمرار دارد و خداوند همیشه در روی زمین جانشینی قرار می‌دهد و زمین هیچگاه خالی از جانشین خداوند نیست.

از آنجا که خداوند این جعل را به خودش نسبت داده است و گفتیم که این جعل استمرار هم دارد؛ پس خلیفه خدا بر روی زمین همیشه توسط خداوند انتخاب می‌شود و همیشه زمین دارای خلیفه الهی است.

آلوسی از علمای اهل سنت ذیل این آیه می‌گوید:

ولم تزل تلك الخلافة في الإنسان الكامل إلى قيام الساعة وساعة القيام

الآلوسي البغدادي الحنفي، أبو الفضل شهاب الدين السيد محمود بن عبد الله (متوفاى1270هـ)، روح المعاني في تفسير القرآن العظيم والسبع المثاني ج 1 ص 220، ناشر: دار إحياء التراث العربي – بيروت.

وبرای همیشه و تا روز قیامت و لحظه قیامت این خلافت در انسان کامل وجود دارد.

در روایات شیعه هم آمده است:

عن محمد بن إسحاق بن عمار قال قلت لأبي الحسن الأول عليه السلام ألا تدلني إلى من آخذ عنه ديني فقال هذا ابني علي إن أبي اخذ بيدي فأدخلني إلى قبر سول الله صلى الله عليه وآله فقال يا بني إن الله عز وجل قال إني جاعل في الأرض خليفة وإن الله عز وجل إذا قال قولا وفى به

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 312، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

اسحاق بن عمار گويد: به موسى بن جعفر عليه السلام عرض كردم: مرا به كسى كه دينم را از او به دست آورم راهنمایى فرما، فرمود: همين پسرم على است، همانا پدرم دست مرا گرفت و به سوى قبر رسول خدا صلّى اللَّه عليه و آله برد و فرمود: پسر عزيزم: خداى عز و جل فرمود: همانا من در زمين خليفه گذارم و چون خدا چيزى فرمايد به آن وفا كند.

در این روایت هم منظور حضرت این است که خداوند وعده داده است که همیشه بر روی زمین خلیفه قرار می‌دهد و هر گاه چیزی بگوید و وعده‌ای بدهد به آن عمل می‌کند؛ پس زمانی نیست که زمین بدون خلیفه خدا باشد.

آیه سوم:

فَكيْفَ إِذَا جِئْنا مِن كلِّ أمَّةٍ بِشَهِيدٍ وَجِئْنَا بِك عَلَي هَؤُلاء شَهِيدًا

سوره نساء آیه 41

چگونه است هنگامى كه از هر گروهى گواه و شاهدی بیاوریم و تو را بر این‌ها گواه و شاهد بیاوریم.

در این آیه خداوند می‌فرماید: هر امتی شاهدی دارد و پیامبر هم شاهد بر این شاهدها است.

در کتب شیعه هم آمده است:

عن سماعة قال قال أبو عبد الله عليه السلام في قول الله عز وجل فكيف إذا جئنا من كل أمة بشهيد وجئنا بك على هؤلاء شهيدا قال نزلت في أمة محمد صلى الله عليه وآله خاصة في كل قرن منهم إمام منا شاهد عليهم ومحمد صلى الله عليه وآله شاهد علينا

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 190، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

امام صادق علیه السلام راجع بقول خداى عز و جل پس چطور باشد زمانى كه از هر امتى گواهى آوريم و ترا بر آنها گواه آوريم، فرمود: تنها در باره امت محمد صلی الله علیه و آله نازل شده است، در هر قرنى امامى از ما برايشان گواه و ناظر است و محمد صلی الله علیه و اله گواه و ناظر بر ما است.

آیه چهارم:

وَيَوْمَ نَبْعَثُ مِن كلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا

سوره نحل آیه 84

روزی که از هر امت، شاهدی مبعوث خواهیم کرد.

از امام باقر علیه السلام نقل شده است:

أبو حمزة الثمالي عن أبي جعفر في قوله تعالى ويوم نبعث من كل أمة شهيدا قال نحن الشهود على هذه الأمة

ابن شهرآشوب، رشيد الدين أبي عبد الله محمد بن علي السروي المازندراني (متوفاى588هـ)، مناقب آل أبي طالب ج 3 ص 314، تحقيق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف، ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية، 1376هـ ـ 1956م.

امام باقر علیه السلام در رابطه با این آیه فرمود: ما شاهد‌های این امت هستیم.

در تفسیر قمی از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند:

قال الصادق عليه السلام نحن والله نعمة الله التي أنعم الله بها على عباده وبنا فاز من فاز وقوله ويوم نبعث من كل أمة شهيدا قال لكل زمان وأمة امام يبعث كل أمة مع امامها

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 1 ص 388، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

به خدا قسم ما نعمت خدایی هستیم که به واسطه آن خدا بدگانش را نعمت بخشید و به واسطه ما رستگار شد کسی که رستگار شد و در رابطه با این آیه فرمود: برای هر زمان و امتی امامی است، خدا هر امتی را همراه امام خود مبعوث می‌کند.

شیخ طبرسی می‌گوید:

وهم الأنبياء والعدول من كل عصر يشهدون على الناس بأعمالهم وقال الصادق عليه السلام لكل زمان وأمة إمام تبعث كل أمة مع إمامها

الطبرسي ، أبي علي الفضل بن الحسن (متوفاى548هـ) ، تفسير مجمع البيان ج 6 ص 188، تحقيق: لجنة من العلماء والمحققين الأخصائيين، ناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات ـ بيروت، الطبعة الأولى، 1415هـ ـ 1995م.

مراد از این آیه انبیاء و عادل‌هایی از هر عصری هستند که شاهد اعمال مردم هستند؛ همان طور که امام صادق علیه السلام می‌فرماید: برای هر زمان و امتی امامی است، هر امتی همراه امامش برانگیخته می‌شود.

آیه پنجم:

وَيَوْمَ نَبْعَثُ فِي كلِّ أُمَّةٍ شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ وَجِئْنَا بِكَ شَهِيدًا عَلَى هَؤُلَاءِ

سوره نحل آیه 89

روزی که ما در هر امتی شاهدی بر آن‌ها از خودشان مبعوث می‌کنیم و تو را می‌آوریم برای این که بر این افراد امت خود شاهد باشی.

از اين آيات استفاده مي‌شود كه خداوند در قیامت از هر امتی فردی را که شاهد و ناظر اعمال امت بوده است مبعوث می‌کند، كسي كه قرار است شاهد باشد، نباید در شهادتش نزد خداوند اشتباه كند.

در آیه 117 سوره مائده، آمده است که شاهد می‌بایست در میان قوم خود زنده باشد:

وَكنتُ عَلَيْهِمْ شَهِيدًا مَّا دُمْتُ فِيهِمْ فَلَمَّا تَوَفَّيْتَنِي كنتَ أَنتَ الرَّقِيبَ عَلَيْهِمْ وَأَنتَ عَلَي كلِّ شَيْءٍ شَهِيدٌ

سوره مائده آیه 117

من مادامی که در بین قوم خود بودم، بر اعمال آن‌ها شاهد و ناظر بود؛ اما زمانی که من را میراندی، تو خود بر آنان نگهبان بودى و تو بر هر چيز شاهد و گواه هستی.

پس بعد از پیامبر هم باید افرادی باشند که در شاهد اعمال و رفتار مسلمین باشند.

نکته دیگری که از این آیه به دست می‌آید این است که این شاهد باید از جنس بشر باشد؛ زیرا خداوند می‌فرماید:

شَهِيدًا عَلَيْهِم مِّنْ أَنفُسِهِمْ

سوره نحل آیه 89

از نکات دیگر این آیه این است که شاهد باید دارای احاطه علمی باشد تا بتواند بر تمام اعمال امت زمان خود گواه باشد.

در منابع اهل سنت در رابطه با این آیه چنین آمده است:

در تفسیر ماوردی می‌گوید:

قوله عز وجل ويوم نبعث في كل أمةٍ شهيداً عليهم من أنفسِهم وهم الأنبياء شهداء على أممهم يوم القيامة وفي كل زمان شهيد وإن لم يكن نبياً وفيهم قولان أحدهما أنهم أئمة الهدى الذين هم خلفاء الأنبياء الثاني أنهم العلماء الذين حفظ الله بهم شرائع أنبيائه

الماوردي البصري الشافعي، أبو الحسن علي بن محمد بن حبيب (متوفاى450هـ)، النكت والعيون ج 3 ص 208، تحقيق: السيد ابن عبد المقصود بن عبد الرحيم، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت / لبنان.

و این شهیدان انبیاء هستند که بر امت‌شان در روز قیامت شهادت می‌دهد و در هر زمانی شهیدی وجود دارد و اگر پیامبری وجود نداشت، در این رابطه 2 نظر وجود دارد: یکی اینکه آن شهداء ائمه هدی هستند که جانشینان انبیاء هستند و قول دیگر این است که شهداء علماء‌ هستند که به واسطه آن‌ها خدا شرایع انبیاء را حفظ می‌کند.

در تفسیر قرطبی ذیل آیه می‌گوید:

فعلى هذا لم تكن فترة إلا وفيها من يوحد الله كقس بن ساعدة... فهؤلاء ومن كان مثلهم حجة على أهل زمانهم وشهيد عليهم

الأنصاري القرطبي، ابوعبد الله محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح (متوفاى671هـ)، الجامع لأحكام القرآن ج 10 ص 164، ناشر: دار الشعب – القاهرة.

بنابراین هیچ زمانی نیست؛ مگر این که در آن کسی وجود دارد که وحدانیت خدا را قبول دارد؛ مثل قس بن ساعده... و کسانی که مانند این‌ها هستند، حجت بر اهل زمان‌شان هستند و بر آن‌ها شاهد هستند.

در تفسیر ابن کثیر آمده است:

عن عبد الله هو ابن مسعود في هذه الآية قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم شهيد عليهم ما دمت فيه

ابن كثير الدمشقي، ابوالفداء إسماعيل بن عمر القرشي (متوفاى774هـ)، تفسير القرآن العظيم ج 1 ص 500، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1401هـ.

عبد الله بن مسعود از پیامبر در رابطه با این آیه نقل می‌کند من تا زمانی که بین مردم هستم بر آن‌ها شهید هستم.

در منابع شیعه در رابطه با این آیه چنین آمده است:

در تفسیر قمی از امام صادق علیه السلام نقل می‌کند:

ثم قال ويوم نبعث في كل أمة شهيدا عليهم من أنفسهم يعني من الأئمة ثم قال لنبيه صلى الله عليه وآله وجئنا بك يا محمد شهيدا على هؤلاء يعني على الأئمة فرسول الله شهيد على الأئمة وهم شهداء على الناس

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 1 ص 388، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

منظور از شهیدا علیهم من أنفسهم ائمه علیهم السلام هستند و منظور از شهیدا علی هؤلاء هم ائمه علیهم السلام هستند؛ پس پیامبر شاهد بر ائمه علیهم السلام است و ائمه علیهم السلام هم شاهد بر مردم هستند.

شیخ طوسی می‌گوید:

ويجوز أن يكون ذلك نبيهم الذي بعث إليهم ويجوز ان يكونوا مؤمنين عارفين بالله ونبيه ويشهدون عليهم بما فعلوه من المعاصي وفي ذلك دلالة على أن كل عصر لا يخلو ممن يكون قوله حجة على أهل عصره عدل عند الله

الطوسي، الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، التبيان في تفسير القرآن ج 6 ص 417، تحقيق: تحقيق وتصحيح: أحمد حبيب قصير العاملي، ناشر: مكتب الإعلام الإسلامي، الطبعة: الأولى، 1409هـ.

شاهد می‌تواند پیامبری باشد که به سوی آن امت مبعوث شده است و می‌تاند مؤمنینی باشد که عارف به خدا و پیامبرش هستند و این‌ها بر افعال مردم از معاصی و غیره شهادت می‌دهند و در این دلالت است بر این که هر زمانی خالی از کسی نیست که حرفش حجت بر اهل زمانش است و او نزد خدا عادل است.

شیخ طبرسی می‌گوید:

شهيدا عليهم من أنفسهم يعني نبيهم الذي أرسل إليهم أو الحجة الذي هو إمام عصرهم

الطبرسي ، أبي علي الفضل بن الحسن (متوفاى548هـ) ، تفسير جوامع الجامع ج 2 ص 344، تحقيق و نشر: مؤسسة النشر الاسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، الطبعة : الأولى، 1418هـ.

منظور پیامبری است که به سوی مردم فرستاده شده است یا حجتی است که او امام عصر آن‌ها است.

ابن شهر آشوب می‌گوید:

أخبر تعالى أنه يأتي من كل أمة بشهيد ويأتي به شهيدا على أمته فيجب أن يكون الشهداء حكمهم حكمه في كونهم حججا لله تعالى وذلك يقتضي أن في كل زمان شهيدا إما نبي أو إمام

ابن شهر آشوب متشابه القرآن ومختلفه ج 2 ص 25 وفات : 588، سال چاپ : 1328. چاپخانه : چاپخانه شركت سهامى طبع كتاب. ناشر : مكتبة البو ذر جمهري ( المصطفوي ) بطهران

خداوند خبر داده است که از هر امتی شاهدی می‌آید و پیامبر را به عنوان شاهد بر امتش می‌آورند؛ پس واجب است که حکم شهداء حکم خداوند باشد؛ چون حجت الهی هستند و اقتضاء دارد که در هر زمانی شاهد وجود داشته باشد که یا آن شاهد پیامبر است و یا امام است.

آیه ششم:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ اتَّقُواْ اللّهَ وَكونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ

سوره توبه آیه 119

اى كسانى كه ايمان آورده‌ايد، از خدا بترسيد و با راستگويان باشيد.

این آیه به مؤمنین امر می‌کند که همیشه با صادقین باشند که مراد از بودن با صادقین، صرف در کنار هم بودن نیست؛ بلکه مراد خداوند تبعیت و پیروی از این افراد است و از آنجا که دستورات قرآن الا ما خرج بالدلیل مقید به زمان خاصی است نیست و برای همه مسلمانان تا قیامت هست؛ پس ما هم امروزه باید آن صادقین که مد نظر خداوند است را بشناسیم و از آن‌ها تبعیت و پیروی کنیم و این امر به پیروی و اطاعت از صادقین به صورت مطلق است و اطاعت مطلق اقتضاء عصمت صادقین را دارد؛ پس بايد در هر زمان افرادي صادق و معصوم باشند كه ما بتوانیم از آن‌ها پیروی کنیم.

در کتب اهل سنت ذیل این آیه آمده است:

در کتاب احکام القرآن آمده است:

في هذه الآية وكونوا مع الصادقين فدل على لزوم اتباعهم والاقتداء بهم

الجصاص الرازي الحنفي، أبو بكر أحمد بن علي (متوفاى370هـ) ، أحكام القرآن ج 4 ص 371، تحقيق : محمد الصادق قمحاوي ، ناشر : دار إحياء التراث العربي - بيروت – 1405هـ.

این آیه دلالت می‌کند بر لزوم تبعیت کردن و اقتداء به صادقین.

در تفسیر ثعلبی و دیگر کتب مصادق آیه صادقین را چنین معرفی می‌کند:

عن أبي صالح عن ابن عباس في هذه الآية يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقين قال مع عليّ بن أبي طالب وأصحابه

الثعلبي النيسابوري، ابوإسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم (متوفاى427هـ)، الكشف والبيان ج 5 ص 371، تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الأولى، 1422هـ-2002م.

ابن عساكر الدمشقي الشافعي، أبي القاسم علي بن الحسن إبن هبة الله بن عبد الله (متوفاى571هـ)، تاريخ مدينة دمشق وذكر فضلها وتسمية من حلها من الأماثل ج 42 ص 361، تحقيق: محب الدين أبي سعيد عمر بن غرامة العمري، ناشر: دار الفكر - بيروت - 1995.

السيوطي، جلال الدين أبو الفضل عبد الرحمن بن أبي بكر (متوفاى911هـ)، الدر المنثور ج 4 ص 316، ناشر: دار الفكر - بيروت – 1993.

منظور از آیه صادقین علی بن ابی طالب و یاران ایشان هستند.

فخر رازی ذیل آیه می‌گوید:

أنه تعالى أمر المؤمنين بالكون مع الصادقين ومتى وجب الكون مع الصادقين فلا بد من وجود الصادقين في كل وقت... أن قوله كُونُواْ مَعَ الصَّادِقِينَ أمر بموافقة الصادقين ونهى عن مفارقتهم وذلك مشروط بوجود الصادقين وما لا يتم الواجب إلا به فهو واجب فدلت هذه الآية على وجود الصادقين... فكانت الآية دالة على أن من كان جائز الخطأ وجب كونه مقتدياً بمن كان واجب العصمة وهم الذين حكم الله تعالى بكونهم صادقين فهذا يدل على أنه واجب على جائز الخطأ كونه مع المعصوم عن الخطأ حتى يكون المعصوم عن الخطأ مانعاً لجائز الخطأ عن الخطأ وهذا المعنى قائم في جميع الأزمان فوجب حصوله في كل الأزمان

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ج 16 ص 175 و 176، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

خداوند مؤمنین را امر کرده است که با صادقین باشند و وقتی که بودن با صادقین واجب باشد؛ پس باید این صادقین در هر زمانی وجود داشته باشد... منظور از این آیه امر به موافقت و تبعیت از صادقین و نهی از جدایی از صادقین است و این مشروط به وجود صادقین است و چیزی که تمام نمی‌شود واجب مگر به وسیله آن، پس آن چیز هم واجب است؛ پس این آیه دلالت بر وجود صادقین می‌کند... پس آیه دلالت می‌کند بر این که کسی که جائز الخطا است واجب است که از کسی که واجب العصمۀ هست تبعیت کند و این افراد کسانی هستند که خداوند حکم کرده است که آن‌ها صادقین باشند؛ پس این دلالت می‌کند بر این که بر انسان جائز الخطاء واجب است که همراه کسی باشد که معصوم از اشتباه است تا آن شخص معصوم از اشتباه مانع شود از اشتباه کردن انسان جائز الخطا و این معنی در تمامی زمان‌ها پایدار است؛ پس حصول آن در هر زمانی واجب است.

در کتاب تهذیب الکمال آمده است:

عن جعفر بن محمد في قوله تعالى اتقوا الله وكونوا مع الصادقين قال محمد وعلي

المزي، ابوالحجاج يوسف بن الزكي عبدالرحمن (متوفاى742هـ)، تهذيب الكمال ج 5 ص 84، تحقيق: د. بشار عواد معروف، ناشر: مؤسسة الرسالة - بيروت، الطبعة: الأولى، 1400هـ – 1980م.

منظور از صادقین پیامبر و امیرالمؤمنین صلوات الله علیهما وآلهما است.

در کتب شیعه ذیل این آیه آمده است:

در کتاب کافی آمده است:

عن بريد بن معاوية العجلي قال سألت أبا جعفر عليه السلام عن قول الله عز وجل اتقوا الله وكونوا مع الصادقين قال إيانا عنى

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 208، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

برید بن معاویه می‌گوید: از امام باقر علیه السلام در رابطه با آیه صادقین سؤال کردم و حضرت فرمود: منظور از صادقین ما اهل بیت علیهم السلام هستیم.

در حدیث دیگری آمده است:

عن ابن أبي نصر عن أبي الحسن الرضا عليه السلام قال سألته عن قول الله عز وجل يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقين قال الصادقون هم الأئمة والصديقون بطاعتهم

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 208، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

ابی نصر از امام رضا علیه السلام در رابطه با آیه صادقین سؤال می‌کند و حضرت می‌فرماید: صادقون ائمه هستند و کسانی که طاعت آن‌ها را بی‌تردید باور دارند و تصدیق کنند.

در کتاب کمال الدین آمده است:

ثم قال علي عليه السلام أنشدكم الله أتعلمون أن الله عز وجل لما أنزل في كتابه يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقين فقال سلمان يا رسول الله عامة هذه أم خاصة فقال عليه السلام أما المأمورون فعامة المؤمنين أمروا بذلك وأما الصادقون فخاصة لأخي علي وأوصيائي من بعده إلى يوم القيامة قالوا اللهم نعم

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، كمال الدين و تمام النعمة ص 278، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ( التابعة ) لجماعة المدرسين ـ قم، 1405هـ . (مكتبه اهل بيت)

سپس عليّ عليه السّلام فرمود شما را به خدا سوگند میدهم آيا میدانيد كه وقتى اين آيه نازل شد يا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا اتَّقُوا الله وَكُونُوا مَعَ الصَّادِقِينَ سلمان پرسيد اى رسول خدا آيا اين آيه عام است و يا خاصّ، حضرت فرمود امّا مأموران كه در اين آيه به آنها فرمان داده شده است عامّهء مؤمنان هستند؛ امّا صادقان آن در خصوص برادرم عليّ و اوصياى پس از او تا روز قيامت است، گفتند به خدا چنين است.

ابن شهر آشوب ذیل آیه می‌گوید:

قوله يا أيها الذين آمنوا اتقوا الله وكونوا مع الصادقين أمرنا سبحانه أمرا مطلقا بالكون مع الصادقين من غير تخصيص وذلك يقتضي عصمتهم لقبح الامر على هذا الوجه باتباع من لا يؤمن منه القبيح ومن حيث يؤدي ذلك الامر بالقبيح

ابن شهرآشوب، رشيد الدين أبي عبد الله محمد بن علي السروي المازندراني (متوفاى588هـ)، مناقب آل أبي طالب ج 1 ص 213، تحقيق: لجنة من أساتذة النجف الأشرف، ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية، 1376هـ ـ 1956م.

در آیه صادقین خداوند ما را به صورت مطلق امر کرده است که همراه صادقین باشیم و هیچ تخصیصی هم نزده است که این اقتضاء عصمت صادقین را دارد؛ زیرا امر به تبعیت کردن به صورت مطلق از کسی که نسبت به انجام قبیح ایمن نیست، قبیح است و چنین امر کردنی منجر به انجام فعل قبیح می‌شود.

پس این آیه به صراحت دلالت بر وجود صادقینی که دارای عصمت هستند در هر زمانی می‌کند و مردم موظف هستند از آن صادقین تبعیت کنند.

آیه هفتم:

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُواْ أَطِيعُواْ اللّهَ وَأَطِيعُواْ الرَّسُولَ وَأُوْلِي الأَمْرِ مِنكمْ

سوره نساء آیه 59

ای کسانی که ایمان آورده‌اید، از خدا اطاعت کنید و از پیامبر و اولی الامر هم اطاعت کنید.

در این آیه خداوند تمامی مؤمنان را امر کرده است که به صورت مطلق از خدا و پیامبر و اولی الامر اطاعت کنند و از آنجا که دستورات دینی برای مسلمان همه اعصار است، امروزه هم ما می‌بایست از خدا و پیامبر و اولی الامر اطاعت کنیم؛ پس باید اولی الامری وجود داشته باشد که بر اساس قرآن اطاعت ما از او واجب باشد.

از آنجا که اطاعت از اولی الامر به صورت مطلق آمده است؛ پس باید این اولی الامر معصوم باشد تا بتوان به صورت مطلق از او اطاعت کرد.

فخر رازي مفسر اهل سنت نيز از اين آيه عصمت اولي الأمر را فهميده است:

فثبت أن الله تعالي أمر بطاعة أولي الأمر علي سبيل الجزم وثبت أن كل من أمر الله بطاعته علي سبيل الجزم وجب أن يكون معصوما عن الخطأ فثبت قطعا أن أولي الأمر المذكور في هذه الآية لا بد وأن يكون معصوما

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ج 10 ص 116، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

بنابراين ثابت شد كه فرمان خدا به اطاعت از اوالي الامر حتمي و قطعي است و نيز ثابت شد كه هر كس خداوند پيروي و اطاعتش را واجب بداند بايد معصوم از خطا و اشتباه باشد، وقتي اين چنين بود اولي الامر در اين آيه به ناچار و قطعا بايد معصوم باشند.

در کتاب شواهد التنزیل آمده است:

نزلت في أمير المؤمنين حين خلفه رسول الله بالمدينة

الحاكم الحسكاني، عبيد الله بن محمد الحنفي النيسابوري (ق 5هـ) ، شواهد التنزيل ج 1 ص 190، تحقيق: الشيخ محمد باقر المحمودي، ناشر: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي- مجمع إحياء الثقافة، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 م.

این آیه در مورد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب نازل شد؛‌ زمانی که پیامبر او را جانشین خود در مدینه قرار داد.

در کتاب کافی آمده است:

عن الحسين بن أبي العلاء قال ذكرت لأبي عبد الله عليه لاسلام قولنا في الأوصياء أن طاعتهم مفترضة قال فقال نعم هم الذين قال الله تعالى أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولي الأمر منكم وهم الذين قال الله عز وجل إنما وليكم الله ورسوله والذين آمنوا...

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 187، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

حسين بن ابى العلاء گويد: گفتار خود را در باره اوصياء كه اطاعتشان واجب است را به امام صادق عليه السلام عرضه كردم، حضرت فرمود: آرى ايشانند همان كسان كه خداى تعالى فرمايد اطاعت كنيد خدا را و اطاعت كنيد پيغمبر و واليان امر از خودتان را و ايشانند همان كسان كه خداى عز و جل فرموده است ولى شما فقط خدا است و رسولش و كسانى كه ايمان آورده‏اند...

در روایت دیگری امام باقر علیه السلام می‌فرماید:

...وأولي الأمر منكم إيانا عنى خاصة أمر جميع المؤمنين إلى يوم القيامة بطاعتنا...

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 276، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

خدا خصوص ما را قصد كرده است، خدا همه مؤمنين را تا روز قيامت به اطاعت ما امر فرموده‏ است.

در روایت دیگری امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

فقال نزلت في علي بن أبي طالب والحسن والحسين عليهم السلام

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 286، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

این آیه در مورد امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب و امام حسن و امام حسین علیهم السلام نازل شده است.

در روایت دیگری امام صادق علیه السلام می‌فرماید:

فكان علي عليه السلام ثم صار من بعده حسن ثم من بعده حسين ثم من بعده علي بن الحسين ثم من بعده محمد بن علي ثم هكذا يكون الامر إن الأرض لا تصلح إلا بإمام ومن مات لا يعرف إمامه مات ميتة جاهلية

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 2 ص 21، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

والى امر على عليه السّلام بود و پس از او حسن و پس از او حسين و پس از او على بن الحسين و پس از او محمد بن على سپس امر امامت همين گونه باشد، همانا زمين را شايسته نيست كه بدون امام باشد و هر كه بميرد و امامش را نشناسد به مرگ جاهليت مرده است‏.

در این روایت به صراحت آمده است اولی الامر تا قیامت وجود دارد و همه وظیفه دارند این اولی الامر را بشناسند و هر کس بمیرد و اولی الامر خود را نشناسد به مرگ جاهلی مرده است.

شیخ صدوق نقل می‌کند:

عن أبي جعفر عليه السلام في قول الله عز وجل يا أيها الذين آمنوا أطيعوا الله وأطيعوا الرسول وأولي الأمر منكم قال الأئمة من ولد علي وفاطمة عليهما السلام إلى أن تقوم الساعة

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، كمال الدين و تمام النعمة ص 222، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ( التابعة ) لجماعة المدرسين ـ قم، 1405هـ . (مكتبه اهل بيت)

امام باقر علیه السلام فرمود: اولی الامر امامان از فرزندان على و فاطمه‏اند تا روز قيامت.

آیه هشتم:

تَنَزَّلُ الْمَلَائِكَةُ وَالرُّوحُ فِيهَا بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ

سوره قدر آیه 4

در آن شب (شب قدر) فرشتگان و روح به فرمان پروردگارشان براى انجام دادن همه کارها نازل می‌شوند.

واژه تنزل فعل مضارع است که دارای معناي استمرار است و چون قيدي هم ندارد، نمی‌توان گفت برای سال خاصی است؛ بلكه شب قدر هر سال است.

اگر ما قائل به وجود حجت الهی در هر عصر نباشیم، این ملائکه و روح برای کارها بر چه کسی نازل می‌شوند؟

در تفسیر قمی آمده است:

قال تنزل الملائكة وروح القدس على إمام الزمان ويدفعون إليه ما قد كتبوه من هذه الأمور

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 2 ص 431، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

ملائکه و روح القدس بر امام زمان نازل می‌شوند و آن چیزی که از امور نوشته‌اند را به امام زمان می‌دهند.

در کتاب کافی آمده است:

وعن أبي عبد الله عليه السلام قال كان علي عليه السلام كثيرا ما يقول ما اجتمع التيمي والعدوي عند رسول الله صلى الله عليه وآله وهو يقرأ إنا أنزلناه بتخشع وبكاء فيقولان ما أشد رقتك لهذه السورة فيقول رسول الله صلى الله عليه وآله لما رأت عيني ووعا قلبي ولما يرى قلب هذا من بعدي فيقولان وما الذي رأيت وما الذي يرى قال فيكتب لهما في التراب تنزل الملائكة والروح فيها بإذن ربهم من كل أمر قال ثم يقول هل بقي شئ بعد قوله عز وجل كل أمر فيقولان لا فيقول هل تعلمان من المنزل إليه بذلك فيقولان أنت يا رسول الله فيقول نعم فيقول هل تكون ليلة القدر من بعدى فيقولان نعم قال فيقول فهل ينزل ذلك الامر فيها فيقولان نعم قال فيقول إلى من فيقولان لا ندري فيأخذ برأسي ويقول إن لم تدريا فادريا هو هذا من بعدي

الكليني الرازي، أبو جعفر محمد بن يعقوب بن إسحاق (متوفاى328 هـ)، الأصول من الكافي ج 1 ص 249، ناشر: اسلاميه‏، تهران‏، الطبعة الثانية،1362 هـ.ش.

امام صادق علیه السلام فرمود: على علیه السلام بیشتر اوقات مى‏فرمود: هيچ گاه تَيْمِى و عَدَوِى خدمت رسول خدا صلی الله علیه و‌ آله نبودند و آن حضرت انا انزلناه را با خشوع و گريه تلاوت مى‏كرد جز اينكه مى‏گفتند: چرا براى اين سوره سخت دلت نازك است؟ رسول خدا صلی الله علیه و آله مى‏فرمود: براى آن چيزى است كه به چشم خود ديده و به دل خود فهميده‏ام و براى آن است كه دل اين مرد (على علیه السلام) بعد از من خواهد دريافت، مى‏گفتند: شما چه ديديد و او چه خواهد ديد؟ فرمود: روى خاك براى آنها نقش مى‏كرد تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَ الرُّوحُ فِيها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ مِنْ كُلِّ أَمْرٍ پيغمبر مى‏فرمود: پس از فرموده خداى عز و جل: هر امرى چيزى بجا مى‏ماند؟ مى‏گفتند: نه، مى‏فرمود: مى‏دانيد به كه هر امرى را نازل مى‏كنند؟ مى‏گفتند: يا رسول اللَّه به شما، مى‏فرمود: آرى درست است. مى‏فرمود: ولى آيا شب قدر بعد از من هست؟ مى‏گفتند: آرى، فرمود: رسول خدا صلی الله علیه و آله مى‏فرمود: آيا اين امر در آن شب نازل مى‏شود؟ مى‏گفتند: آرى، مى‏فرمود: بر چه كسى؟ مى‏ گفتند: ما نمى‏دانيم، سر مرا در آغوش مى‏گرفت و مى‏فرمود: اگر نمى‏دانيد، بدانيد: آن كس بعد از من اين مرد است.

از مجموع این آیات ثابت می‌شود که در هر عصری ما نیاز به هادی، خلیفه، فرستاده، شاهد و گواه، صادق، اولی الامر و حجت الهی داریم که تا از او پیروی کنیم و به کمال الهی برسیم.

آیاتی که بشارت به حکومت صالحان و مؤمنان بر تمام زمین و غلبه حق بر باطل می‌دهد:

آیاتی در قرآن وجود دارد که در آن وعده می‌دهد روزی صالحان زمین را تسخیر می‌کنند و حق بر باطل چیره می‌شود و این صالحان در آن عدالت را برقرار می‌کنند، از آنجایی که بعد از پیامبر تاکنون چنین اتفاقی نیوفتاده است؛ پس این آیات به نوعی بشارت دهنده ظهور منجی در آخر الزمان را می‌دهد که بر اساس روایات زمین را پر از عدل و داد می‌کند بعد از این که از ظلم و جور مملو شده است.

آیه اول:

وَلَقَدْ كَتَبْنَا فِي الزَّبُورِ مِنْ بَعْدِ الذِّكْرِ أَنَّ الْأَرْضَ يَرِثُهَا عِبَادِيَ الصَّالِحُونَ

سوره انبیاء آیه 105

و ما در زبور پس از تورات نوشته‌ايم كه اين زمين را بندگان صالح من به ارث خواهند برد.

در این آیه خداوند بیان می‌کند که بندگان صالح وارث تمامی زمین می‌شوند و این وعده را نه تنها در قرآن داده است؛ بلکه این وعده از زمان کتاب زبور به امت داده است.

در تفسیر علی بن ابراهیم آمده است:

نزلت في القائم من آل محمد صلى الله عليه وآله

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 1 ص 14، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

این آیه در مورد قائم از آل محمد صلی الله علیه و آله نازل شده است.

در جای دیگر بیان می‌کند:

وان الأرض يرثها عبادي الصالحون قال القائم وأصحابه

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 2 ص 77، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

منظور از آیه امام زمان و یاران ایشان هستند.

در کتاب ینابیع المودة آمده است:

هم القائم وأصحابه

القندوزي الحنفي ، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى ج 3 ص 243، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر : دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى ، 1416هـ .

منظور از این آیه امام زمان و یاران او است.

آیه دوم:

2. وَنُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ اسْتُضْعِفُوا فِي الْأَرْضِ وَنَجْعَلَهُمْ أَئِمَّةً وَنَجْعَلَهُمُ الْوَارِثِينَ

سوره قصص آیه 5

اراده کردیم که بر کسانی که در زمین ضعیف شمرده شده‌اند منت نهیم و آن‌ها را امامان و وارث قرار دهیم.

این آیه بیان می‌کند ما کسانی که ضعیف شمرده شده‌اند را امام قرار می‌دهیم و آن‌ها را وارث زمین خواهیم کرد و از آنجا که خداوند این جعل و قرار دادن امام را به خود نسبت می‌دهد، این آیه به خوبی نشان می‌دهد که آن کسی که امام و وارث زمین می‌شود مقام امامت الهی را دارا است و توسط مردم یا اهل حل و عقد انتخاب نمی‌شود.

در نهج البلاغه به نقل از امیرالمؤمنین آمده است:

لتعطفن الدنيا علينا بعد شماسها عطف الضروس على ولدها وتلا عقيب ذلك ونريد أن نمن على الذين استضعفوا في الأرض ونجعلهم أئمة ونجعلهم الوارثين

نهج البلاغه‌ ج 4 ص 47، تحقيق : شرح : الشيخ محمد عبده، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1412 - 1370 ش، چاپخانه : النهضة – قم، ناشر : دار الذخائر - قم - ايران

البته دنـیا، مانند شتری که دوشندهء خود را گزیده ودوباره به محض دیدن کره خـویش بـه سویش اقبال می‌کند، سپس این آیه شریفه را تلاوت نمودند.

کنایه حضرت به این است که روزی دوباره حکومت به اهل بیت علیهم السلام برمی‌گردد و منظور ایشان حکومت امام زمان صلوات الله علیه است.

قندوزی حنفی از علمای اهل سنت بعد از نقل این حدیث می‌گوید:

وأشار إلى أصحاب المهدي رضي الله عنهم

القندوزي الحنفي ، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى ج 3 ص 272، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر : دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى ، 1416هـ .

این روایت به اصحاب امام زمان صلوات الله علیه اشاره دارد.

شیخ صدوق از امیرالمؤمنین علیه السلام نقل می‌کند:

عن أبي الصادق قال قال لي علي عليه السلام هي لنا أو فينا هذه الآية

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، الأمالي ص 566، تحقيق و نشر: قسم الدراسات الاسلامية - مؤسسة البعثة - قم، الطبعة: الأولى، 1417هـ.

الحاكم الحسكاني، عبيد الله بن محمد الحنفي النيسابوري (ق 5هـ) ، شواهد التنزيل ج 1 ص 557، تحقيق: الشيخ محمد باقر المحمودي، ناشر: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي- مجمع إحياء الثقافة، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 م.

ابی الصادق می‌گوید: امیرالمؤمنین علیه السلام به من فرمود این آیه برای ما و در مورد ما نازل شده است.

در کتاب معانی الاخبار شیخ صدوق آمده است:

عن المفضل بن عمر قال سمعت أبا عبد الله عليه السلام يقول إن رسول الله صلى الله عليه وآله نظر إلى علي والحسن والحسين عليهم السلام فبكى وقال أنتم المستضعفون بعدي قال المفضل فقلت له ما معنى ذلك يا ابن رسول الله قال معناه أنكم الأئمة بعدي إن الله عز وجل يقول ونريد أن نمن على الذين استضعفوا في الأرض ونجعلهم أئمة ونجعلهم الوارثين فهذه الآية جارية فينا إلى يوم القيامة

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، معاني الأخبار ص 79، ناشر: جامعه مدرسين، قم‏، اول، 1403 ق‏.

الحاكم الحسكاني، عبيد الله بن محمد الحنفي النيسابوري (ق 5هـ) ، شواهد التنزيل ج 1 ص 555، تحقيق: الشيخ محمد باقر المحمودي، ناشر: مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي- مجمع إحياء الثقافة، الطبعة: الأولى، 1411 - 1990 م.

مفضّل بن عمر گويد: از امام صادق عليه السلام شنيدم كه فرمود: رسول خدا صلى اللَّه عليه و آله نظرى به علىّ و حسن و حسين علیهم السلام افكند و گريست و فرمود: شما مستضعفان‏ بعد از وفات من هستيد، مفضّل گويد: عرض كردم يا ابن رسول اللَّه معنى آن چيست؟ فرمود: يعنى شما امامان بعد از من هستيد؛ چون خداوند مى‏فرمايد: وَ نُرِيدُ أَنْ نَمُنَّ عَلَى الَّذِينَ.... این آیه در مورد ما اهل بیت تا قیامت جاری است.

شیخ طوسی نقل می‌کند:

عن علي عليه السلام في قوله تعالى ونريد أن نمن على الذين استضعفوا في الأرض ونجعلهم أئمة ونجعلهم الوارثين قال هم آل محمد يبعث الله مهديهم بعد جهدهم فيعزهم ويذل عدوهم

الطوسي، الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، كتاب الغيبة ص 184، تحقيق الشيخ عباد الله الطهراني/ الشيخ على احمد ناصح، ناشر: مؤسسة المعارف الاسلامية، الطبعة : الأولى، 1411هـ.

امیرالمؤمنین علیه السلام فرمود: این آیه در مورد آل پیامبر صلی الله علیه و آله است و خداوند مهدی آل پیامبر صلی الله علیه و‌ آله را مبعوث می‌کند بعد از آنکه منکر وي شوند پس دوستان را عزيز و دشمنان را ذليل مي‌نمايد.

در روایت دیگری این آیه را امام زمان صلوات الله علیه درمورد خودشان تلاوت کردند.

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، كمال الدين و تمام النعمة ص 425، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ( التابعة ) لجماعة المدرسين ـ قم، 1405هـ . (مكتبه اهل بيت)

القندوزي الحنفي ، الشيخ سليمان بن إبراهيم (متوفاى1294هـ) ينابيع المودة لذوي القربى ج 3 ص 302، تحقيق سيد علي جمال أشرف الحسيني، ناشر : دار الأسوة للطباعة والنشر ـ قم، الطبعة:الأولى ، 1416هـ .

آیه سوم:

وَعَدَ اللَّهُ الَّذِينَ آَمَنُوا مِنْكُمْ وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ لَيَسْتَخْلِفَنَّهُمْ فِي الْأَرْضِ كَمَا اسْتَخْلَفَ الَّذِينَ مِنْ قَبْلِهِمْ وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ وَلَيُبَدِّلَنَّهُمْ مِنْ بَعْدِ خَوْفِهِمْ أَمْنًا

سوره نور آیه 55

خدا به کسانی که ایمان آورده‌اند و عمل صالح انجام داده‌اند وعده داد که آن‌ها را جانشینان خود در زمین قرار دهد؛ همان طور که افرادی قبل از آنان را جانشین قرار داد و دينشان را كه خود برايشان پسنديده است استوار سازد و وحشت‌شان را به ايمنى بدل كند.

در این آیه خداوند وعده می‌دهد که مؤمنانی که عمل صالح انجام می‌دهند خلیفه خدا بر روی زمین می‌شود و بعد هم از ویژگی‌های این خلافت بیان می‌کند که در این خلافت دین اسلام استوار خواهد بود و امنیت و آسایش سراسر زمین برقرار می‌شود و از آنجا که از صدر اسلام تا کنون چنین حکومتی وجود نداشته است و بر اساس روایات حکومت امام زمان صلوات الله علیه است که تمام زمین را پر از عدل و داد می‌کند؛ پس این آیه وعده حکومت امام زمان صلوات الله علیه را می‌دهد.

در تفسیر ماوردی ذیل آیه این روایت را آورده است:

عن المقدام بن الأسود قال سمعت رسول الله صلى الله عليه وسلم يقول لاَ يَبْقَى عَلَى الأَرْضِ بَيْتُ حَجَرٍ وَلاَ مَدَرٍ وَلاَ وَبَرٍ إِلاَّ أَدْخَلَهُ اللَّهُ كَلِمَةَ الإِسْلاَمِ بِعزٍّ عَزِيزٍ أَوْ ذُلٍّ ذَلِيلٍ إما يعزهم فيجعلهم من أهلها وإما يذلهم فيدينون لها

الماوردي البصري الشافعي، أبو الحسن علي بن محمد بن حبيب (متوفاى450هـ)، النكت والعيون ج 4 ص 118، تحقيق: السيد ابن عبد المقصود بن عبد الرحيم، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت / لبنان.

از مقدام بن اسود نقل می‌کند که از پیامبر شنیدم که می‌فرمود: هيچ خانه‌اى باقى نمى‌ماند نه خانه‌هایى كه از سنگ و گل ساخته شده و نه خيمه‌هایى كه از كرك و مو بافته‌اند؛ مگر این که کلمه اسلام داخل آن خانه می‌شود و یا با عزت مسلمان می‌شوند و یا با ذلت اسلام را می‌پذیرند.

ثعلبي در تفسير خودش مي‌نويسد:

والله ليستخلفنهم في الأرض أي ليورثنهم أرض الكفار من العرب والعجم فيجعلهم ملوكها وسائسيها وسكانها

الثعلبي النيسابوري، ابوإسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم (متوفاى427هـ)، الكشف والبيان ج 7 ، ص 114، تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الأولى، 1422هـ-2002م.

الواحدي، علي بن أحمد ابوالحسن (متوفاى468هـ)، الوجيز في تفسير الكتاب العزيز(تفسير الواحدي) ج 2 ، ص 768، تحقيق: صفوان عدنان داوودي، ناشر: دار القلم، الدار الشامية - دمشق، بيروت، الطبعة: الأولى، 1415هـ.

ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاى 597 هـ)، زاد المسير في علم التفسير ج 5 ، ص 372، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1404هـ.

خداوند آنان را وارث زمين قرار خواهد داد؛ يعني سرزمين كفار از عرب و عجم را تحت سلطه آنان قرار خواهد داد و آنان فرماندار و سياست‌گذاران و ساكنان آن خواهد بود .

بسياري از مفسرين اهل سنت گفته‌اند كه مراد از وَلَيُمَكِّنَنَّ لَهُمْ دِينَهُمُ الَّذِي ارْتَضَى لَهُمْ اين است كه خداوند دين اسلام را بر تمامي اديان غالب خواهد كرد و دين اسلام تنها ديني خواهد بود كه در سراسر عالم پيرو خواهد داشت و بقيه اديان همگي از بين خواهد رفت:

سمعاني مفسر مشهور اهل سنت در اين باره مي‌گويد:

وقوله وليمكنن لهم دينهم الذي ارتضى لهم أي ليظهرن دينهم على جميع الأديان

السمعاني، ابوالمظفر منصور بن محمد بن عبد الجبار (متوفاى489هـ)، تفسير القرآن ج 3 ، ص 544، تحقيق: ياسر بن إبراهيم و غنيم بن عباس بن غنيم، ناشر: دار الوطن - الرياض - السعودية، الطبعة: الأولى، 1418هـ- 1997م.

أبي عبد الله محمد بن عبد الله بن أبي زمنين (متوفاى399هـ) ، تفسير القرآن العزيز ج 3 – ص242 ، تحقيق : أبو عبد الله حسين بن عكاشة - محمد بن مصطفى الكنز ، ناشر : الفاروق الحديثة - مصر/ القاهرة ، الطبعة : الأولى ، 1423هـ - 2002م.

ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاى 597 هـ)، زاد المسير في علم التفسير ج 5 ، ص 372، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1404هـ.

الأنصاري القرطبي، ابوعبد الله محمد بن أحمد بن أبي بكر بن فرح (متوفاى671هـ)، الجامع لأحكام القرآن ج 12 ، ص 299 – 300، ناشر: دار الشعب – القاهرة.

معناي اين سخن وليمكنن ... اين است كه آئين و مذهب شما را بر همه اديان پيروز خواهيم نمود.

برخی از علمای اهل سنت هم گفته‌اند:

أنه عند خروج المهدي

ابن الجوزي الحنبلي، جمال الدين ابوالفرج عبد الرحمن بن علي بن محمد (متوفاى 597 هـ)، زاد المسير في علم التفسير ج 3 ص 428، ناشر: المكتب الإسلامي - بيروت، الطبعة: الثالثة، 1404هـ.

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ج 16 ص 33، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

این وعده خداوند زمان ظهور حضرت مهدی محقق خواهد شد.

در منابع شیعی هم درمورد آیه آمده است:

نزلت في المهدي عليه السلام

الطوسي، الشيخ ابوجعفر محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، كتاب الغيبة ص 177، تحقيق الشيخ عباد الله الطهراني/ الشيخ على احمد ناصح، ناشر: مؤسسة المعارف الاسلامية، الطبعة : الأولى، 1411هـ.

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 1 ص 14، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

این آیه در مورد امام زمان صلوات الله علیه نازل شده است.

در تفسیر مجمع البیان آمده است:

عن علي بن الحسين عليه السلام أنه قرأ الآية وقال هم والله شيعتنا أهل البيت يفعل الله ذلك بهم على يدي رجل منا وهو مهدي هذه الأمة وهو الذي قال رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم لو لم يبق من الدنيا إلا يوم واحد لطول الله ذلك اليوم حتى يلي رجل من عترتي اسمه اسمي يملأ الأرض عدلا وقسطا كما ملئت ظلما وجورا

الطبرسي ، أبي علي الفضل بن الحسن (متوفاى548هـ) ، تفسير مجمع البيان ج 7 ص 267، تحقيق: لجنة من العلماء والمحققين الأخصائيين، ناشر: مؤسسة الأعلمي للمطبوعات ـ بيروت، الطبعة الأولى، 1415هـ ـ 1995م.

امام زین العابدین علیه السلام می‌فرماید: مراد از این آیه و وعده شیعیان ما اهل بیت هستند که این وعده خداوند به دست مردی از ما اهل بیت محقق خواهد کرد که او مهدی این امت است و او کسی است که رسول خدا صلی الله علیه و آله درموردش فرمود: اگر از دنیا یک روز بیشتر باقی نمانده باشد، خدا انقدر آن روز را طولانی می‌کند تا این که مردی از عترت من باید که همنام من است و زمین را مملو از عدل و داد می‌کند؛ همان طوری که از ظلم و جور پر شده است.

آیه چهارم:

هُوَ الَّذِي أَرْسَلَ رَسُولَهُ بِالْهُدَى وَدِينِ الْحَقِّ لِيُظْهِرَهُ عَلَى الدِّينِ كُلِّهِ

سوره توبه، آیه 33 و سوره صف، آیه 9 و سوره فتح، آیه 28

او كسى است كه پيامبر خود را براى هدايت مردم فرستاد، با دينى بر حق، تا او را بر همه دينها پيروز گرداند.

در این آیه خداوند وعده داده است که دین اسلام بر تمامی ادیان چیره خواهد شد؛ اما تاکنون این وعده الهی محقق نشده است؛ لکن بر اساس روایات این وعده در زمان موعود آخر الزمان محقق خواهد شد.

در تفسیر ثعلبی می‌گوید:

سيظهر دينكم على الأديان

الثعلبي النيسابوري، ابوإسحاق أحمد بن محمد بن إبراهيم (متوفاى427هـ)، الكشف والبيان ج 9 ص 8، تحقيق: الإمام أبي محمد بن عاشور، مراجعة وتدقيق الأستاذ نظير الساعدي، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت، الطبعة: الأولى، 1422هـ-2002م.

در آینده دین شما بر همه ادیان چیره خواهد شد.

فخر رازی می‌گوید:

وقال السدي ذلك عند خروج المهدي لا يبقى أحد إلا دخل في الإسلام أو أدى الخراج

الرازي الشافعي، فخر الدين محمد بن عمر التميمي (متوفاى604هـ)، التفسير الكبير أو مفاتيح الغيب ج 16 ص 33، ناشر: دار الكتب العلمية - بيروت، الطبعة: الأولى، 1421هـ - 2000م.

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 1 ص 289، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

سدی در رابطه با این آیه گفته است که این وعده هنگام خروج مهدی است، هیچ کسی باقی نمی‌ماند مگر این که داخل اسلام شود یا خراج دهد.

در کتاب کمال الدین آمده است:

قال أبو عبد الله عليه السلام في قول الله عز وجل هو الذي أرسل رسوله بالهدى ودين الحق ليظهره على الدين كله ولو كره المشركون فقال والله ما نزل تأويلها بعد ولا ينزل تأويلها حتى يخرج القائم عليه السلام فإذا خرج القائم عليه السلام لم يبق كافر بالله العظيم ولا مشرك بالامام إلا كره خروجه حتى أن لو كان كافرا أو مشركا في بطن صخرة لقالت يا مؤمن في بطني كافر فاكسرني واقتله

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، كمال الدين و تمام النعمة ص 670، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ( التابعة ) لجماعة المدرسين ـ قم، 1405هـ . (مكتبه اهل بيت)

الكوفي ، فرات بن إبراهيم (متوفاى352هـ)، تفسير فرات الكوفي ص 481، تحقيق : محمد الكاظم، ناشر : مؤسسة الطبع والنشر التابعة لوزارة الثقافة والإرشاد الإسلامي ـ طهران ، الطبعة : الأولى، 1410هـ ـ 1990م

امام صادق عليه السلام در تفسير این آیه فرمود: به خدا هنوز تاويلش فرود نيايد تا قائم عليه السلام ظهور كند و چون قائم عليه السلام ظهور كند كافرى به خداى بزرگ به جا نماند و هيچ مشركى به امام‏ نباشد جز آنكه از ظهور او بدش آيد تا آنجا كه اگر كافر يا مشركى در دل سنگى باشد آن سنگ فرياد كشد اى مؤمن در دل من كافري است آن را بشكن و او را بكش‏.

در تفسیر عیاشی آمده است:

عن أبي عبد الله عليه السلام هو الذي أرسل رسوله بالهدى ودين الحق ليظهره على الدين كله ولو كره المشركون قال إذا خرج القائم لم يبق مشرك بالله العظيم ولا كافر الا كره خروجه

السمرقندى المعروف بالعياشي، أبى النضر محمد بن مسعود بن عياش السلمى (متوفاي320هـ)، تفسير العياشي ج 2 ص 87، تحقيق: تحقيق وتصحيح وتعليق: السيد هاشم الرسولي المحلاتي، ناشر: المكتبة العلمية الإسلامية – طهران

امام صادق علیه السلام می‌فرماید: زمانی که قائم خروج کند، هیچ کافر و مشرکی به خدای بزرگ باقی نمی‌ماند؛ مگر این که از خروج امام زمان صلوات الله علیه کراهت دارد و ناراحت است.

در تفسیر قمی ذیل آیه می‌گوید:

وهو الامام الذي يظهره الله على الدين كله فيملأ الأرض قسطا وعدلا كما ملئت ظلما وجورا

القمي، أبي الحسن علي بن ابراهيم (متوفاى310هـ) تفسير القمي ج 2 ص 317، تحقيق: تصحيح وتعليق وتقديم: السيد طيب الموسوي الجزائري، ناشر: مؤسسة دار الكتاب للطباعة والنشر - قم، الطبعة: الثالثة، صفر 1404.

او امامی است که خدا او را بر همه ادیان چیره می‌کند و زمین را مملو از عدل و داد می‌کند؛ همان طوری که از ظلم و جور پر شده است.

از این آیات به دست می‌آید که شخصی خواهد آمد که این وعده الهی که پیروزی حق بر باطل است را محقق می‌گرداند که بر اساس روایات فریقین مهدی موعود همان شخصی است که زمین را پر از عدل و داد می‌کند، بعد از آن که ظلم و جور پر شده است.

الترمذي السلمي، ابوعيسي محمد بن عيسي (متوفاى 279هـ)، سنن الترمذي ج 4 ص 505 باب 52 ما جاء في المهدي ، ح 2231 ، تحقيق: أحمد محمد شاكر وآخرون، ناشر: دار إحياء التراث العربي - بيروت.

السجستاني الأزدي، ابوداود سليمان بن الأشعث (متوفاى 275هـ)، سنن أبي داود ج4 ص106 - كتاب المهدي ، ح 4282 (مختصراً) و 4283 .، تحقيق: محمد محيي الدين عبد الحميد، ناشر: دار الفكر.

موفق و مؤید باشید

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف)