چقدر نزد من خوشايند و دوست داشتني هستي. اگر مردمانت مرا اخراج نمي كردند، غير تو را براي سكونت بر نمي گزيدم. [1]

اين سخنان پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله خطاب به شهر مكه است كه ابن عباس آن ها را نقل مي كند. اين نهايت علاقه پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله به سرزمين مقدس مكه است.

پيامبر، سرزمين جدش ابراهيم و سرزمين وحي را دوست داشت و حاضر نبود به راحتي از آن جدا شود. از همين رو بود كه 13 سال سختي ها را به جان خريد و با وجود مهاجرت مسلمين به حبشه و مدينه، خود از آن سرزمين فاصله نگرفته بود. عبدالله بن عدي مي گويد كه پيامبر را سوار بر ناقه اش در كنار صفا و مروه ديدم. حضرت خطاب به مكه مي فرمود:

تو بهترين زمين خدايي. تو دوست داشتني ترين قطعه زمين براي خدايي. اگر مرا از اينجا اخراج نمي كردند، هرگز اينجا را ترك نمي كردم. [2]

اما اقدامات مشركين سرنوشت ديگري را براي پيامبر مي طلبيد؛ هنگامي كه وعده ها و وعيد هاي آنان در پيامبر كارساز نشد و جاي بزرگترين حاميان پيامبر، عبدالمطلب و أبوطالب و حضرت خديجه سلام الله عليهم را خالي ديدند، تصميم بر اجراي نقشه شومي گرفتند؛ قتل پيامبر، آن هم به گونه اي كه خاندان ايشان توانايي خونخواهي حضرت را نيز نداشته باشند.

ليلة المبيت

وقتي پيامبر از نقشه شوم مشركين اطلاع يافت و به اجبار تصميم به ترك مكه گرفت، پسر عم خويش، علي بن أبيطالب عليه السلام را فرا خواند و توصيه هاي لازم را به او گفت؛ اينكه در مكه بماند و امانات را به صاحبانش برگرداند و در فرصت مناسب خانواده پيامبر را به همراه خود به مدينه بياورد.

اما توصيه ديگر پيامبر اين بود كه شبانگاه به جاي پيامبر صلي الله عليه و آله در بستر بيارامد تا پيامبر به راحتي منزل را ترك گويد و بدون مزاحمت كفار به مدينه هجرت كند.

حضرت علي عليه السلام پذيرفت. همان رو انداز سبز رنگ پيامبر را بر خود كشيد و بر جاي پيغمبر خفت. كفار به بستر پيامبر يورش بردند تا او را براي هميشه از بين ببرند. اما با پسر عم او رو برو شدند و او را بر جاي پيامبر يافتند. پيامبر را از او جستند. حضرت فرمود كه مگر او را به من سپرده بوديد كه الآن او را از من مي خواهيد. با شنيدن اين پاسخ، كافران علي عليه السلام را با خود برده و مورد ضرب و شتم قرار دادند.

خداوند اين اقدام حضرت را ستود و جان فشاني امام را در قرآن كريم، جاودانه كرد؛

برخي از خلق در رضاي خدا جان خود را دهد[3]

ليلة المبيت از نگاهي ديگر [4]

به تصريح آيات قرآن كريم، پيامبر صلي الله عليه و آله از مكه اخراج شد. اين صراحت را در آيات 40 سوره توبه و 13 سوره محمد و 76 سوره اسراء مي توان جست.

قرآن كريم مي گويد كه حضرت رسول وقتي مورد تهديد مكيان قرار گرفت از آن ديار اخراج شد. امري كه در مورد برخي پيامبران ديگر نيز اتفاق افتاد.

سنت خداوند بر اين است كه در صورت اخراج يك پيامبر از شهرش، عذاب الهي مردمان آن شهر را فرا خواهد گرفت. در ماجراي حضرت لوط، به محض خروج پيامبر خدا عذاب الهي، اهالي شهر را فرا گرفت.

همچنين در ماجراي موسي كليم الله؛ همين كه پيامبر الهي و همراهانش از رود نيل عبور كردند آب، فرعونيان را در خود بلعيد و هلاك كرد. اين يك وعده الهي است و تخلف ناپذير.[5]

در جريان اخراج حضرت محمد صلي الله عليه و آله نيز خداوند بر اين سنت تأكيد نموده است؛ نزديك بود كه تو را از اين سرزمين بيرون برانند كه در اين صورت جز مدت كمي باقي نمي ماندند. [6]

چه بسيار مناطقي كه از اين منطقه اي كه پيامبر را اخراج كردند قوي تر بودند، آن ها نيز در برابر عذاب الهي نه توان مقاومتي داشتند و نه ياري. [7] از اين رو با اخراج پيامبر، عذاب الهي حتمي بود؛ آن هم عذابي فوري نه با تأخير.

پيامبر اسلام صلي الله عليه واله حتماً از اين سنت الهي مطلع بود و از آن رو كه مهرباني و عطوفت ايشان زبانزد است، راه حلي براي ممانعت از وقوع عذاب الهي انديشيد.

در جريان عذاب قوم لوط، خداوند عذابش را از يك گروه غير از پيامبر خدا استثناء كرده است و آن گروه كسي نيست جز خاندان پيامبر؛ وقتي حضرت ابراهيم عليه السلام از عذاب قوم آگاه شد گفت كه لوط در ميان آنان است. خداوند فرمود كه ما بهتر مي دانيم چه كسي در ميان آنان است، ما لوط و خاندانش را نجات مي دهيم. [8] از همين رو بود كه خداوند از لوط خواست تا خاندانش را هم با خود ببرد. [9]

در داستان حضرت نوح نيز، شايد علت سوال حضرت نوح از خداوند در مورد عدم نجات فرزندش با عنايت به همين سنت تخلف ناپذير است. از اين روست خداوند در پاسخ، فرزند نوح را خارج از خاندان پيامبر مي داند. [10]

حضرت محمد صلي الله عليه و آله نيز با عنايت به اين مطلب، خاندان خود را از شهر خارج نكرد تا عذاب الهي را از مردمان اين سرزمين دور بدارد. هرچند خداوند متعال وقتي شهر مكه را شهري امن قرار مي دهد، خود در اين امر پيش قدم است [11] اما امنيت اين شهر نه از ذات آن، كه از حضور ولي خداست. [12]

از اين رو دور كردن عذاب از اهالي مكه را نيز مي توان از افتخارات انحصاري امام علي عليه السلام در اين شب دانست. شايد از اين راه بهتر معني آيه مباهله را درك كنيم؛ وقتي خداوند از حضرت علي تعبير به نفس پيامبر مي كند [13] چرا كه در جاي ديگر خطاب به پيامبر مي فرمايد: ما تا وقتي تو در ميان اين قوم باشي آن ها را عذاب نخواهيم كرد. [14]

پي نوشت:

[1]. تفسير درالمنثور، ج1، ص 123

[2]. همان

[3]. بقره، آيه 207؛ ترجمه تشكري

[4]. اين نگاه، از مقاله دكتر اميرمحمود كاشفي برداشت شده است؛ «تحقيقي در قصه اخراج نبي اعظم صلي الله عليه و آله و بيتوته وصي عليه السلام و بررسي اين واقعه از ديدگاه قرآن كريم»، مجله دانشكده ادبيات و علوم انساني دانشگاه تهران، 1386، شماره 181

[5]. اسراء، آيه 77

[6]. همان، آيه 76

[7]. محمد، آيه 13

[8]. عنكبوت، آيه 32

[9]. هود، آيه 81

[10]. همان، آيه 46

[11]. بقره، آيه 125

[12]. فتح، آيه 27

[13]. آل عمران، آيه 61

[14]. انفال، آيه 33