بسم الله الرحمن الرحیم

تاریخ : 1385/08/02

قرائت قراء و مفسرين:

بسياري از مفسرين و قراء «ارجلكم» را به جر خوانده اند؛ حتي تعداد كساني كه به جر خوانده اند، نه تنها از كساني كه به نصب خوانده اند كمتر نيست؛ بلكه بيشتر هم هست. و اكثريت نحات هم بر اين عقيده هستند كه اقرب العاملين عمل مي كند نه اول العاملين. و اهل سنت هم اكثريت را حجت مي دانند و به اقليت اعتباري قائل نيستند.

اگر چنانچه ارجل را با جر بخوانيم كه بيشتر علماي اهل سنت هم بر اين عقيده اند، اختلافي در بين نخواهد بود.

جناب آقاي ميلاني هم كتابي دارد به نام المسح علي الرجلين كه هم مستقلا چاپ شده و هم در جلد دوم المحاضرات، ايشان يك مقداري عامي تر بحث كرده است و براي عوام مردم هم بگوييم، سريع تر مي فهمد. مي گويد:

ما در رابطه با ارجل سه نظريه داريم: يكي اين كه آن را به رفع بخوانيم، يكي به نصب و ديگري هم به جر.

قرائت به رفع :

اما در رابطه با قرائت به رفع، با اين كه مي گويند قرائت به رفع قرائت شاذ است؛ ولي اعمش و حسن بصري كه هر دو از فقهاي معروف و مشهور اهل سنت هستند، گفته اند كه صحيح ارجلُكم است. قرطبي كه از مفسران بزرگ اهل سنت است؛ به ويژه حنفي ها كشور ايران براي نظرات او ارزش ويژه قائل هستند، متوفاي 671 هجري است در تفسيرش مي فرمايد:

وروا الوليد بن مسلم عن نافع قرأ و ارجلكم بالرفع و هي قرائة الحسن و الاعمش سليمان.

تفسير قرطبي، ج6، ص91

همين تعبير در كتاب المحرر الوجيز في تفسير كتاب العزير مال ابن عطيه اندلسي (وقرأ الحسن والأعمش وأرجلكم بالرفع المعني فاغسلوها)، ج2، ص163 كه به حق كتاب تفسر خوبي است و نكاتي در اين كتاب هست كه در كتاب هاي تفسيري اهل سنت نيست. و همچنين احكام القرآن ابن عربي، جلد دوم ص72.

و تقدير در آيه «وارجلُكم مغسولة» است. ارجلكم مبتدا و خبرش مغسوله كه خذف شده است. و ثابت مي شود كه بايد پا را بشوييم و نه اين كه مسح كنيم.

ابوالبقاء عكبري متوفاي 616 مي فرمايد:

ويقرأ بالشذوذ بالرفع علي الابتداء اي وارجلكم مغسولة.

املاء ما منّ به الرحمن، ج1، ص209

وبه رفع به صورت شاذ قرائت شده است بنابر ابتدائيت يعني وارجلكم مغسولة .

مغسول حذف شده است و مبتدا مانده است و كم له من نظير.

زمخشري متوفاي 538 هجري از مفسران توانمند اهل سنت است مي گويد:

و قرأ الحسن وارجلكم بالرفع بمعني ارجلكم مغسولة او ممسوحة.

يعني ايشان آمد و نظريه ابوالبقاء را توضيح داد كه ايشان مي گويد كه «وارجلكم مغسوله» يك نظريه است، يك كسي هم مي آيد و مي گويد: «وارجلكم ممسوحه»؛ چون چيز مقدر بنا به نظريه خواننده و قاري است. شما مي گويد محذوف ما اين است و من مي گويم محذوف ما اين است. نه آن چه كه شما مي گوييد وحي منزل است نه آن چه كه من مي گويم وحي منزل است الا اين كه شما دليلي و قرينه براي صحبت خبر محذوف به عنوان مغسوله ذكر كنيد يا من دليلي بياورم.

همچنين آقاي آلوسي كه از مفسران بنام اهل سنت است مي گويد:

واما قرائة الرفع فلاتصلح للاستدلال للفريقين اذ لكل أن يقدر ما يشاء و من هنا قال الزمخشري انها علي معنا مغسولة او ممسوحة.

روح المعاني، ج6، ص78. تفسير زمخشري (الكشاف) ج1، ص598

همچنين آقاي ابوحيان اندلسي صاحب كتاب تفسير بحر المحيط متوفاي 745 مي گويد:

وقرأ الحسن وارجلكم بالرفع و هو مبتدأ محذوف الخبر اي اغسلوها الي الكعبين علي تأويل مَن يغسل أن ممسوحة الي الكعبين علي تأويل من يمسح.

تفسير بحر المحيط، ج3، ص452

پس بنابراين قرائت به رفع پنجاه درصد نظريه شيعه و پنجاه درصد نظريه سني. يعني از قرائت رفع مي خواستند استفاده كنند براي تثبيت غسل، نتوانستند.

قرائت به جر :

قرائت دوم قرائت به جر است كه ارجلِكم بخوانيم. قرائت به جر را از شخصيت هاي بزرگ و از قراء مشهور قرائت كرده اند :

1. ابن كثير (غير از ابن كثير دمشقي است كه او متوفاي 774 هجري است) ابومعبد عبدالله مكي از قراء سبعه است كه متوفاي 120 هجري است. شرح حال او را مي توانيد در سير اعلام النبلاء ج5، ص 318 و وفيات الاعيان ابن خلدكان، ج 3 ص41، تهذيب التهذيب ابن حجر ج 5 ص321 و النصر في قرائات العشر ج1 ص120 مي توانيد بخوانيد. ايشان معتقد است كه قرائت صحيح قرائت به جر است.

2. ابوعمرو تميمي مازني بصري كه از ائمه لغت و عرب ويكي از قراء سبعه است كه ولادتش در مكه بوده است و زندگيش در بصره و متولد 154 هجري است. شرح حال او را در كتاب سير اعلام النبلاء ج 6، ص407، تهذيب التهذيب، ج12، ص197، وفيات الاعيان ج 3، ص466 مي توانيد بخوانيد.

3. حمزه از قراء سبعه.

4. ابوبكر شعبه بن عياش ازدي، كه كوفي است و يكي از مشاهير قراء است و فقيه هم بوده است و زندگي اش در كوفه و متولد 193 هجري است. در سير اعلام النبلا، ج8، ص495، تهذيب التهذيب، ج12، ص37 شرح حال او را نگاه كنند.

5. عاصم بن ابي النجود بحري كوفي اسدي يكي از قراء سبعه و متوفاي 127 هجري است. ايشان هم قرائت كرده به جر.

قرائت به نصب :

اما در رابه با نصب: افرادي هم هستند كه قرائت به نصب كرده اند. از ميان قراء سبعه:

1 . نافع بن عبد الرحمن است كه رياست قراء مدينه به او منتهي شده، متوفاي 169 هجري است.

2 . عبد الله بن عامر، متوفاي 118.

3 . كسائي از علماي نحو، متوفاي 189 هجري.

4 . حفص متوفاي 180 هجري كه اعلم الناس به قرائت عاصم بوده است و الآن قرآن هاي موجود به قرائت حفص از عاصم است و عاصم شاگرد اميرالمؤمنين عليه السلام بوده است.

چهار نفر به نصب خوانده اند و پنج نفر به جر. از قراء چهار نفر به جر خوانده اند و سه نفر به نصب. يعني اكثريت با كساني است كه به جر خوانده اند و اگر چنانچه به جر باشد، نزاعي بين شيعه و سني نيست و شبهه اي در مسح رجل نيست.

ابوحيان اندلسي كتاب تفسيري دارد به نام البحر المحيط، ج3، ص452. تفسير آلوسي، فتح القدير، مال شوكاني در ذيل آيه شريفه آورده اند. اين نظريه را مرحوم راوندي از فقهاي شيعه در كتاب فقه القرآن، ج1، ص24. در ينابع الفقهيه كه آقاي مرواريد جمع كرده، در همان جلد 1، ص330 مال كتاب ابن بابويه كه معروف به فقه الرضا است توضيح داده است.