سؤال كننده : مرتضي جباري و محمد نور

توضيح سؤال :

چرا نام ائمه عليهم السلام مستقيماً در قرآن نيامده است ؟

1 . توسل به غير حق تعالي فقط از نظر قرآن با تفسير

2 . نام ائمه چرا مستقيما در قران نيامده (اشاره غير مستقيم آنرا تا حدودي ميدانم)

3 . نذوراتي توسط مردم داده مي شود كه وقتي از آن ها پرسيده ميشود ميگويند مثلاٌ "اين نذر يا قرباني براي امام حسين است " آيا با توجه به آيات قران كه "خوردن آنچه به نام غير خدا ذبح ميشود حرام است " خوردن آن ذبح و يا هر آنچه كه با آن طبخ مي شود حرام نيست ؟ ( با توضيح وتفسير ) .

پاسخ سؤال اول :

توسل به انبياء ، صالحان و تمامي كساني كه پيش خداوند آبرويي دارند ، مورد تأييد قرآن كريم است . در اين باره آيات فراواني وجود دارد كه بنده فقط به دو آيه اشاره مي كنم .

1. قَالُوا يَا أَبَانَا اسْتَغْفِرْ لَنَا ذُنُوبَنَا إِنَّا كُنَّا خَاطِئِينَ . يوسف / 97 .

خداوند در اين آيه داستان برادران حضرت يوسف عليه السلام را نقل مي كند كه آن ها بعد از پشيماني از كردارشان ، پيش پدرشان حضرت يعقوب عليه السلام آمدند و از او درخواست كردند كه او از خداوند بخواهد تا گناهان آن ها بخشيده شود . حضرت يعقوب هم نگفت كه چرا خودتان مستقيماً سراغ خداوند نمي رويد و به من متوسل شده ايد ؛ بلكه به آن ها وعده داد كه از خداوند براي آن ها طلب مغفرت نمايد :

قَالَ سَوْفَ أَسْتَغْفِرُ لَكُمْ رَبِّي إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحِيمُ

به زودي از پروردگارم براي شما طلب مغرف خواهم كرد كه او بخشنده و مهربان است .

2. وَلَوْ أَنَّهُمْ إِذْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ جَاءُوكَ فَاسْتَغْفَرُوا اللَّهَ وَاسْتَغْفَرَ لَهُمُ الرَّسُولُ لَوَجَدُوا اللَّهَ تَوَّابًا رَحِيمًا . النساء / 64 .

آنان كه نسبت به خود ظلم كرده اند ، استغفار كنند و از پيامبر اسلام بخواهند كه او از خداوند براي آن ها طلب مغفرت كند ...

خداوند در اين آيه به صراحت مي گويد كه بندگان من به پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله وسلم متوسل شوند و به وسيلهء آن حضرت از خداوند طلب مغفرت كنند .

اين دو آيه بهترين دليل براي اثبات صحت توسل به غير خداوند و دقيقاً عين همان توسل شيعيان به پيامبر اسلام و ائمه معصومين عليهم السلام است . شيعيان نيز مي گويند :

يا ابا القاسم يا رسول الله (صلي الله عليه وآله وسلم ) يا امام الرحمة يا سيدنا ومولانا انا توجهنا واستشفعنا وتوسلنا بك الي الله وقد مناك بين يدي حاجاتنا يا وجيها عند الله اشفع لنا عند الله .

چه فرقي است ميان : «يا أبانا استغفر لنا » و «يارسول الله استغفرلنا » ؟

سؤال 2:

2، نام ائمه چرا مستقيما در قران نيامده (اشاره غير مستقيم آنرا تا حدودي ميدانم)

پاسخ :

ما از اين سؤال چند جواب داريم :

جواب اول :

در قرآن كريم كليات احكام و معارف آمده است ؛ ولي تفصيل و تشريح آن را به عهدهء نبي مكرم اسلام صلي الله عليه وآله وسلم گذاشته شده است ؛ چنانچه خداوند در قرآن كريم مي فرمايد :

وَأَنْزَلْنَا إِلَيْكَ الذِّكْرَ لِتُبَيِّنَ لِلنَّاسِ مَا نُزِّلَ إِلَيْهِمْ وَلَعَلَّهُمْ يَتَفَكَّرُونَ . النحل / 44 .

و اين قرآن را به سوي تو فرود آورديم ، تا براي مردم آنچه را به سوي ايشان نازل شده است توضيح دهي ، و اميد كه آنان بينديشند .

وَمَا أَنْزَلْنَا عَلَيْكَ الْكِتَابَ إِلَّا لِتُبَيِّنَ لَهُمُ الَّذِي اخْتَلَفُوا فِيهِ . النحل /64 .

و ما [اين ] كتاب را بر تو نازل نكرديم ، مگر براي اينكه آنچه را در آن اختلاف كرده اند ، براي آنان توضيح دهي .

و با آيات فراواني اطاعت از آن حضرت را براي همهء مردم واجب كرده است ؛ از جمله :

وَمَا آَتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا . الحشر / 7 .

و آنچه را فرستاده [ او ] به شما داد ، آن را بگيريد و از آنچه شما را باز داشت ، بازايستيد

و ده ها آيهء ديگري كه به جهت اختصار به همين يك آيه اكتفا مي شود .

مثلاً در قرآن كريم آمده است كه «اقيموا الصلاة » ؛ ولي نيامده است كه روزي چند وعده نماز بخوانيد ، در هر وعده چند ركعت بخوانيد ، چگونه بخوانيد ، چه سوره هايي را بخوانيد و ... تمام اين موارد به عهدهء رسول گرامي اسلام صلي الله گذاشته شده است و آن حضرت فرمودند :

صلوا كما رأيتموني اصلي .

كتاب المسند ، الإمام الشافعي ، ص 55 و السنن الكبري ، البيهقي ، ج 2 ، ص 345 و صحيح البخاري ، البخاري ، ج 1 ، ص 155 و ج 7 ، ص 77 و ج 8 ، ص 133 .

نماز بخوانيد ، همان طوري كه من نماز مي خوانم .

كليات امامت نيز در قرآن در آيات فراواني آمده است ؛ مثلاً در بارهء حضرت ابراهيم مي فرمايد :

إِنِّي جَاعِلُكَ لِلنَّاسِ إِمَامًا قَالَ وَمِنْ ذُرِّيَّتِي قَالَ لَا يَنَالُ عَهْدِي الظَّالِمِينَ . البقره / 124 .

[ خدا به او ] فرمود : «من تو را پيشواي مردم قرار دادم .» [ ابراهيم ] پرسيد : « از دودمانم [ چطور ] ؟» فرمود : «پيمان من به بيدادگران نمي رسد » .

وَجَعَلْنَاهُمْ أَئِمَّةً يَهْدُونَ بِأَمْرِنَا . الأنبياء / 73 .

و آنان را پيشواياني قرار داديم كه به فرمان ما هدايت مي كردند .

168

يَا أَيُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ وَاللَّهُ يَعْصِمُكَ مِنَ النَّاسِ . المائده / 67 .

اي پيامبر ، آنچه از جانب پروردگارت به سوي تو نازل شده ، ابلاغ كن ؛ و اگر نكني پيامش را نرسانده اي . و خدا تو را از [ گزند ] مردم نگاه مي دارد .

الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا . المائدة / 3 .

امروز دين شما را برايتان كامل و نعمت خود را بر شما تمام گردانيدم ، و اسلام را براي شما [به عنوان ] آيين برگزيدم .

يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آَمَنُوا أَطِيعُوا اللَّهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِي الْأَمْرِ مِنْكُمْ . النساء / 59 .

اي كساني كه ايمان آورده ايد ، خدا را اطاعت كنيد و پيامبر و اولياي امر خود را [ نيز ] اطاعت كنيد .

و ده ها آيهء ديگري كه كليات قضيه را كاملاً روشن كرده است . پيغمبر اكرم از همان آغاز رسالت در سال سوم بعثت كه مبعوث مي شود به انذار قومش :

وَأَنْذِرْ عَشِيرَتَكَ الْأَقْرَبِينَ . الشعراء / 214 .

و خويشان نزديكت را هشدار ده .

روايات صحيح به شهادت بزرگان اهل سنت وارد شده است كه در همان جلسه دست حضرت امير عليه السلام را گرفت و فرمود :

وهذا اخي ووصيي وخليفتي من بعدي .

اين خليفهء من ، برادر من ، و وصي من بعد از من است

و بعد از او در فرصت هاي مناسب اين قضايا را حضرت مطرح كرده است . در آخرين سال عمرشان در غدير خم در يك مجمع بزرگ بيش از صد هزار نفره مطرح كرده است . بيش از اين چطور بخواهد پيامبر اكرم مطرح كند ؟

جواب دوم :

درست است كه ائمه در قرآن اسم شان نيامده است ؛ ولي خداوند بوصفه از آن ها ياد كرده اند . خداوند در بارهء امير المؤمنين عليه السلام فرموده است :

إِنَّمَا وَلِيُّكُمُ اللَّهُ وَرَسُولُهُ وَالَّذِينَ آَمَنُوا الَّذِينَ يُقِيمُونَ الصَّلَاةَ وَيُؤْتُونَ الزَّكَاةَ وَهُمْ رَاكِعُونَ . المائدة / 55 .

وليّ شما ، تنها خدا و پيامبر اوست و كساني كه ايمان آورده اند : همان كساني كه نماز برپا مي دارند و در حال ركوع زكات مي دهند .

بنابر تصريح بسياري از علماي اهل سنت ، اين آيه در بارهء امير المؤمنين عليه السلام نازل شده است . قاضي عضد الدين ايجي ، متوفاي 756 در اين باره مي فرمايد :

وأجمع أئمّة التفسير أنّ المراد علي .

المواقف في علم الكلام ، ص 405 .

پيشوايان و بزرگان در تفسير قرآن ، اتفاق و اجماع دارند كه مراد علي ( عليه السلام ) است .

و سعد الدين تفتازاني نيز تصريح مي كند :

نزلت باتّفاق المفسّرين في علي بن أبي طالب ، رضي اللّه عنه ، حين أعطي خاتمه وهو راكع في صلاته .

شرح المقاصد في علم الكلام ، ج 5 ، ص270 .

اين آيه به اتفاق مفسران قرآن ، در شأن علي ( عليه السلام ) نازل شده است ؛ آنگاه كه انگشترش را در نماز و در حال ركوع به فقير نيازمند داد .

و نيز علاء الدين علي بن محمد حنفي ، معروف به قوشجي در اين باره مي گويد :

إنّها نزلت باتفاق المفسّرين في حق علي بن أبي طالب حين أعطي السائل خاتمه وهو راكع في صلاته .

شرح تجريد الاعتقاد ، ص 368 .

اين آيه به اتفاق همه مفسران در حق علي بن أبي طالب ( عليه السلام ) ، هنگامي كه انگشترش را در حال ركوع و در نماز به سائل داد ، نازل شده است .

و آلوسي نيز مي گويد :

غالب الأخباريّين علي أنّ هذه الآية نزلت في علي كرّم اللّه وجهه .

روح المعاني ، ج 6 ، ص168 .

بيشتر اخباري ها مي گويند : اين آيه در شأن و مقام علي ( عليه السلام ) نازل شده است .

آيا اين آيه براي اهل حق كفايت نمي كند ؟ آيا لازم بود كه خداوند اسم ائمه را تك تك در قرآن مي آوردند ؟

جواب سوم :

آيا اگر خداوند در قرآن نام ائمه را نيز آورده بود ، پيراوان سقيفه حاضر بودند كه بپذيرند ؟ آيا همان هايي كه به پيامبر اسلام صلي الله عليه وآله وسلم نسبت هذيان دادند و گفتند :

ان الرجل ليهجر .

اگر نام حضرت علي در قرآن هم آمده بود ، نمي گفتند :

ان جبرئيل قد هجر ؟

يا نستجير بالله نمي گفتند كه خدا هم اجتهاد فرموده و ما هم مجتهد هستيم و اين سخن را قبول نداريم ؟

ما معتقد هستيم كه حتي اگر نام امام علي عليه السلام هم در قرآن مي آمد ، پيروان سقيفه حاضر نبودند كه بپذيرند ؛ چنانچه در بارهء بسياري از احكام ديگر نپذيرفتند ؛ همانند متعه . مگر در بارهء متعه در قرآن آيهء صريح نداريم كه فرمودند :

فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ بِهِ مِنْهُنَّ فَآَتُوهُنَّ أُجُورَهُنَّ فَرِيضَةً . النساء / 24 .

و زناني را كه متعه كرده ايد ، مَهرشان را به عنوان فريضه اي به آنان بدهيد ، و بر شما گناهي نيست كه پس از [ تعيين مبلغ ] مقرر ، با يكديگر توافق كنيد [ كه مدت عقد يا مَهر را كم يا زياد كنيد ] .

قرطبي مي گويد :

وقال الجمهور المراد نكاح المتعة الذي كان في صدر الإسلام .

تفسير قرطبي ، ج5 ، ص120 و فتح القدير ، ج1 ، ص449 و تفسير طبري ، ج5 ، ص18

مراد از اين « فَمَا اسْتَمْتَعْتُمْ » نكاح متعه است كه در صدر اسلام رايج بوده .

و ده ها روايت در صحيح بخاري ، از جابر و ديگران آورده اند كه ما در زمان پيامبر متعه مي كرديم ؛ حتي به يك مشت گندم .

محمد بن اسماعيل بخاري در صحيحش نقل مي كند كه :

حدثنا مسدد حدثنا يحيي عن عمران أبي بكر حدثنا أبو رجاء عن عمران بن حصين رضي الله تعالي عنه قال نزلت آية المتعة في كتاب الله ففعلناها مع رسول الله صلي الله عليه وسلم ولم ينزل قرآن يحرمه ولم ينه عنها حتي مات قال رجل برأيه ما شاء قال محمد يقال إنه عمر .

صحيح البخاري ، ج 5 ، ص 158 .

آيهء متعه در زمان رسول خدا نازل شد و ما در زمان رسول خدا به آن عمل مي كرديم و آيهء هم بر حرمت آن نازل نگرديد و رسول خدا هم تا دم مرگ ما را از آن منع نكرد ، مردي با رأي و ميل خودش هر چه كه دلش خواست گفت . و اين شخص عمر بن الخطاب بود .

همچنين مسلم نيشابوري در صحيحش نقل مي كند كه :

قال عطاء قدم جابر بن عبد الله معتمرا فجئناه في منزله فسأله القوم عن أشياء ثم ذكروا المتعة فقال نعم استمتعنا علي عهد رسول الله صلي الله عليه وسلم وأبي بكر وعمر .

صحيح مسلم ، ج4 ، ص131 .

عطاء گويد : جابر بن عبد الله انصاري براي عمره به مكه آمد . به منزل او رفتم ، مردمان از او مسأله مي پرسيدند تا صحبت رسيد به متعه . جابر بن عبد الله گفت : بلي ما در زمان رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم و هم در زمان ابوبكر و عمر متعه مي كرديم .

و باز در جايي ديگر نقل مي كند :

عن أبي نضرة قال كنت عند جابر بن عبد الله فاتاه آت فقال إن ابن عباس وابن الزبير اختلفا في المتعتين فقال جابر فعلناهما مع رسول الله صلي الله عليه وسلم ثم نهانا عنهما عمر فلم نعد لهما .

صحيح مسلم ، ج4 ، ص59 .

من در نزد جابر بن عبد الله بودم ، گفتند عبد الله بن عباس و عبد الله بن زبير در موضوع دو متعه [متعهء نساء و متعهء حج ] اختلاف نظر دارند . جابر بن عبد الله گفت : ما در زمان رسول خدا هر دو را به جا مي آورديم ؛ پس عمر آن دو را نهي كرد و ما هم ديگر پس از آن بجا نياورديم .

اهل سنت مي گويند كه جناب عمر صلاح ديد كه متعه را حرام كند .

متعتان كانتا علي عهد رسول الله ، صلي الله عليه وآله - أنا أنهي عنهما ، وأعاقب عليهما ، متعة النساء ومتعة الحج .

دو متعه در زمان رسول خدا حلال بود كه من آن را حرام مي كنم و هر كس انجام دهد ، او را مجازات مي كنم : يكي متعه حج و ديگري متعه زنان .

الإيضاح ، الفضل بن شاذان الأزدي ، ص 443 و مسند احمد ، الإمام احمد بن حنبل ، ج 1 ، ص 52 و ج 3 ، ص 325 و السنن الكبري ، البيهقي ، ج 7 ، ص 206 و معرفة السنن والآثار ، البيهقي ، ج 5 ، ص 345 و الاستذكار ، ابن عبد البر ، ج 4 ، ص 95 و أحكام القرآن ، الجصاص ، ج 1 ، ص 338 و أحكام القرآن ، الجصاص ، ج 2 ، ص 191 و تفسير الرازي ، الرازي ، ج 5 ، ص 167 و تذكرة الحفاظ ، الذهبي ، ج 1 ، ص 366 و ميزان الاعتدال ، الذهبي ، ج 3 ، ص 552 و

جالب اين است كه آقاي سرخسي حنفي و ابن قدامه حنبلي از شخصيت هاي برجستهء اهل سنت وقتي به اين مي رسند مي گويند :

وقد صح أن عمر رضي الله عنه نهي الناس عن المتعة .

اين كه عمر از متعه نهي كرده است ، صحت دارد .

متعه اين قدر در قرآن به صراحت آمده است و آن ها زير بار نرفتند . اگر نام امام علي عليه السلام هم در قرآن آمده بود ، مي گفتند :

ان الله تبارك و تعالي قد عين علياً للإمامة ولكن عمر عزله .

پس حتي اگر اسم ائمه در قرآن هم مي آمد ، هيچ ضمانتي وجود نداشت كه اهل سنت آن را بپذيرند .

سؤال 3 :

3، نذوراتي توسط مردم داده ميشود كه وقتي از آنها پرسيده ميشود ميگويند مثلاٌ"اين نذر يا قرباني براي امام حسين است" آيا با توجه به آيات قران كه"خوردن آنچه به نام غير خدا ذبح ميشود حرام است"خوردن آن ذبح ويا هرآنچه كه با آن طبخ مي شود حرام نيست ؟ (با توضيح وتفسير) .

پاسخ :

نذوراتي كه شيعيان در ماه هاي محرم و صفر انجام مي دهند ، همگي قربة الي الله و براي خداوند است ؛ ولي صاحب نذر ثواب را به امام حسين عليه السلام هديه مي كند . شاهد بر اين مطلب اين است كه در هنگام ذبح هيچ كسي به جاي نام خداوند ، نام امام حسين را نمي برد ؛ بنابراين ، چنين نذري از مصاديق ذبح براي غير خدا نيست و در نتيجه خوردن آن نيز اشكالي ندارد .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)