وهّابيّت از منظر عقل و شرع

وهّابيّت از منظر عقل و شرع

دكتر سيد محمد حسينى قزوينى
مؤسسه تحقيقاتى حضرت ولى عصر (عج)

الحمد للّه ربّ العالمين
والصلاة والسلام على سيّدنا محمّد وآله الطاهرين
مقدّمه
انديشمندان اهل سنّت از دير باز، نگاهى نقّادانه به فرهنگ و معارف شيعى داشته‏اند، همواره پرسش‏ها و شبهاتى را مطرح مى‏كردند كه اين رويكرد با ظهور وهّابيّت در شبه جزيره عربستان، روند فزاينده‏اى به خود گرفته به‏ويژه آن كه پس از پيروزى انقلاب پرشكوه اسلامى ايران با روش‏هاى مدرن و با استفاده از رسانه‏هاى عمومى اينترنت و ماهواره در سطح وسيعى گسترش يافته است.
اين تهاجم‏ها در سال‏هاى اخير گسترش چشم‏گيرى داشته به گونه‏اى كه از مردم عادّى تا استادان، دانش‏جويان و دانش‏آموزان و حتّى روحانيّان كاروان‏هاى حج را هم در بر گرفته است.
گرچه بيشتر اين شبهات، افترا و دروغ و يا جهل و نادانى است، ولى اين مسئله، مسئوليّت استادان و دانش پژوهان را در پاسخ‏گويى نمى‏كاهد؛ چرا كه مخالفان مكتب اهل‏بيت عليهم‏السلام هرگز تصوّر نمى‏كردند كه ملّت ايران بتوانند با پشتوانه فرهنگ غنى شيعه، اين گونه به صحنه بيايد و با دست(5)

خالى، ولى با قلبى آكنده از ايمان و عشق به اسلام و تشيّع، طومار حكومت تا دندان مسلّح را ـ كه از هر سو مورد حمايت‏هاى بى‏دريغ شرق و غرب قرار مى‏گرفت ـ براى هميشه درهم بپيچد و به جاى آن، حكومت اسلامى را بر پايه فقه شيعه تأسيس نمايد.

دروغ پردازى‏هاى وهابيت نسبت به شيعه:
مخالفان مكتب اهل‏بيت عليهم‏السلام و طالبان زر و زور با گسترش فرهنگ تشيّع، موقعيّت خود را در خطر مى‏بينند. از اين رو، با تأليف كتاب‏هاى ضدّ شيعىِ سراسر از تهمت و دروغ، سعى در مخدوش كردن چهره نورانى مذهب شيعه را در سطح جهانى دارند.
به نمونه‏هايى از سخنان بى‏پايه وهّابيّت توجه كنيم:
1. ابن تيميّه نظريّه پرداز برجسته وهّابيّت مى‏نويسد:
الرافضة لم يدخلوا في الإسلام رغبة ولا رغبة، ولكن مقتا لأهل الإسلام⁽¹⁾؛ هدف شيعيان از مسلمان شدن نابود كردن اسلام بوده است.
واليهود لا يرون على النساء عدّة وكذلك الرافضة⁽²⁾؛ زنان شيعه همانند زنان يهود عده نگه نمى‏دارند.
واليهود يستحلّون أموال الناس كلّهم وكذلك الرافضة⁽³⁾؛ شيعيان همانند يهود اموال ديگران را بر خود حلام مى‏شمرند.

(1) منهاج السنّة، ج 1، ص 23.
(2) همان، ص 25.
(3) همان، ص 26. (6)

2. ابراهيم سليمان جبهان، نويسنده مصرى مى‏نويسد:
إنّ نكاح الأمّ عندهم هو من البر بالوالدين، وإنّه عندهم من أعظم القربات⁽¹⁾؛ شيعيان ازدواج با مادر را يك نوع نيكى به پدر و مادر مى‏شمارند و از بزرگ‏ترين وسيله‏هاى تقرّب به خداوند متعال مى‏دانند.
3. دكتر عبداللّه‏ محمّد غريب دانشمند مصرى در كتاب سراسر دروغ و تهمت خود «وجاء دور المجوس» مى‏نويسد:
إنّ الثورة الخمينيّة مجوسيّة وليست إسلاميّة، أعجميّة وليست عربيّة، كسرويّة وليست محمّديّة⁽²⁾؛ نهضت [امام [خمينى، يك نهضت مجوسى، عجمى و كسروى است، نه نهضت اسلامى، عربى و محمّدى.
نعلم أنّ حكّام طهران أشدّ خطرا على الإسلام من اليهود، ولاننتظر خيرا منهم، وندرك جيّدا أنّهم سيتعاونون مع اليهود في حرب المسلمين⁽³⁾؛ مى‏دانيم كه خطر حاكمان تهران بر اسلام از خطر يهود بر اسلام، سخت‏تر است و از آنان هيچ اميد خيرى انتظار نمى‏رود و نيك مى‏دانيم كه آنان به‏زودى با يهود، هم‏داستان شده و به جنگ مسلمانان خواهند آمد!
4. دكتر ناصر قفارى در رساله دكتراى خود كه اكنون كتاب درسى دانشگاه مدينه است، مى‏نويسد:

(1) تبديد الظلام، ص 222.
(2) وجاء دور المجوس، ص 357.
(3) همان، ص 374. (7)

أدخل الخمينى إسمه في أذان الصلوات، وقدّم إسمه حتّى على إسم النبيّ الكريم، فأذان الصلوات في ايران بعد استلام الخمينى للحكم وفى كلّ جوامعها كما يلى: اللّه أكبر، اللّه اكبر، خمينى رهبر، أي الخميني هو القائد، ثمّ أشهد أنّ محمّدا رسول اللّه⁽¹⁾؛] امام[ خمينى، نام خود را در اذان نمازها داخل كرده و حتّى نام خود را بر نام پيامبر نيز مقدّم نموده است. در ايران، اذان در نمازها بعد از اعلام [امام [خمينى به عنوان حاكم ايران و حاكم همه جوامع [مسلمانان [چنين است: اللّه‏اكبر، اللّه‏اكبر، خمينى رهبر يعنى خمينى پيشواى ماست، سپس [مى‏گويند: [شهادت مى‏دهم كه محمّد فرستاده خداست!
جاى بسى شگفتى است كتاب‏هايى كه بر ضدّ جنايات صهيونيسم در فلسطين اشغالى نوشته مى‏شود، بسيار كمتر از كتاب‏هايى است كه بر ضدّ شيعه تأليف مى‏گردد.
5. در حجّ سال 1381، ده ميليون و 685 هزار جلد كتاب به 20 زبان زنده دنيا كه غالبا بر ضدّ شيعه بوده از سوى دولت سعودى در ميان زائران خانه خدا، پخش شده است⁽²⁾.
چشم‏انداز مذهب شيعه:
يكى از انگيزه‏هاى تهاجم وسيع وهّابيّت بر ضدّ مذهب اهل بيت عليهم‏السلام ، به سبب ترس و وحشت آنان از گسترش اين فرهنگ برخاسته از سنّت

(1) اصول مذهب الشيعة الإماميّه، ج 3، ص 1392.
(2) روزنامه عكاظ، به تاريخ 11/9/81 به نقل از: مجلّه ميقات، شماره 43، ص 198. (8)

راستين محمّدى مطابق با قرآن در ميان جوانان و دانشمندان تحصيل كرده است. براى روشن شدن مطلب به نمونه‏هايى از گرايش به مذهب شيعه اشاره مى‏كنيم:
1. دكتر عصام العماد، فارغ التحصيل دانشگاه «الإمام محمّد بن سعود» در رياض و شاگرد بن باز (مفتى اعظم سعودى) و امام جماعت و خطيب جمعه يكى از مساجد بزرگ صنعاء و از مبلّغان وهّابيّت در يمن كه كتابى نيز در اثبات كفر و شرك شيعه تحت عنوان «الصلة بين الإثنى عشريّة وفرق الغلاة» نوشته و به دنبال تحقيق و بررسى، با فرهنگ نورانى تشيّع آشنا شد و از فرقه وهّابيّت دست كشيد و به مذهب شيعه مشرّف گرديد.
وى مى‏نويسد:
«وكلَّما نقرأ كتابات إخواننا الوهّابيّين نزداد يقيناً بأنّ المستقبل للمذهب الاثنى عشرى؛ لأنّهم يتابعون حركة الانتشار السريعة لهذا المذهب فى وسط الوهّابيّين وغيرهم من المسلمين»⁽¹⁾؛ با مطالعه كتاب‏هايى كه وهّابيّت در سال‏هاى اخير نوشته‏اند، بر يقين ما افزوده مى‏شود كه تنها مذهبِ آينده، همان مذهب شيعه اماميّه است؛ زيرا آنان دنبال انتشار وگسترش سريع اين مذهب در جوامع وهّابى و ساير مسلمانان مى‏باشند.
سپس از قول شيخ عبد اللّه الغُنيمان استاد «الجامعه الإسلاميّه» در مدينه منوّره نقل مى‏كند:
إنّ الوهّابيّين على يقين بأنّ المذهب (الاثنى عشر) هو الذى سوف

(1) المنهج الجديد والصحيح فى الحوار مع الوهّابيّين، ص 178. (9)

يُجذبُ إليه كلّ أهل‏السنَّة وكلّ الوهّابيّين فى المستقبل القريب⁽¹⁾؛ وهّابيان به يقين دريافته‏اند، تنها مذهبى كه در آينده، اهل سنّت و وهّابيّت را به‏سوى خود جذب خواهد كرد، همان مذهب شيعه امامى است.
2 . آقاى شيخ ربيع بن محمّد، از نويسندگان مشهور سعودى مى‏نويسد:
وممّا زاد عجبي من هذا الأمر أنّ إخواناً لنا ومنهم أبناء أحد العلماء الكبار المشهورين فى مصر، ومنهم طلاّب علم طالما جلسوا معنا في حلقات العلم، ومنهم بعضُ الإخوان الذين كنّا نُحْسن الظنَّ بهم؛ سلكوا هذا الدَرْب، وهذا الاتّجاه الجديد هو (التشيّع)، وبطبيعة الحال أدركت منذ اللحظة الأولى أنّ هؤلاء الإخوة كغيرهم في العالم الإسلامي بهرتهم أضواء الثورة الإيرانيّة⁽²⁾؛ آن چه باعث فزونى شگفتى من گرديده، اين است كه گروهى از برادران وهّابى ما كه برخى از فرزندان شخصيّت‏هاى علمى در مصر هستند و برخى از دانش‏جويانى هستند كه مدّت‏ها در جلسات علمى ما شركت مى‏جستند و برخى از برادرانى كه ما به آنان خوش‏بين بوديم، اخيرا به سراغ مكتب تشيّع رفته‏اند.

(1) همان.
(2) الشيعة الإماميّة فى ميزان الإسلام، ص 5. (10)

و چيزى كه در همان آغاز توجه ما به خود جلب كرد اين بود كه تمامى اين‏ها، تحت تأثير درخشش نور انقلاب اسلامى ايران قرار گرفته‏اند.
3 . شيخ محمّد مَغراوى نويسنده مشهور وهّابى مى‏گويد:
بعد انتشار المذهب الإثنى عشري في مشرق العالم الإسلامي، فخفت على الشباب في بلاد المغرب ... ⁽¹⁾؛ باگسترش مذهب تشيّع در ميان جوان‏هاى مشرق زمين، بيم آن را دارم كه اين فرهنگ در ميان جوان‏هاى مغرب زمين نيز گسترده شود.
4 . دكتر ناصر قفارى استاد دانشگاه‏هاى مدينه مى‏نويسد:
وقد تشيّع بسبب الجهود التى يبذلها شيوخ الإثنى عشريّة من شباب المسلمين، ومن يطالع كتاب عنوان المجد فى تاريخ البصرة ونجد يَهُولُه الأمر حيث يجدُ قبائل بأكملها قد تشيّعت⁽²⁾؛ اخيرا تعداد زيادى از اهل سنّت به مذهب شيعه گرويده‏اند و اگر كسى كتاب «عنوان المجد فى تاريخ البصرة ونجد» را مطالعه كند به وحشت مى‏افتد كه چگونه برخى از قبايل عربى به صورت كامل، مذهب شيعه را پذيرفته‏اند.
5 . شيخ مَجْدى محمّد على محمّد، نويسنده برجسته وهّابى سخن جالبى دارد.او مى‏گويد:
جاءني شابّ من أهل السنّة حيران، وسبب حيرته أنّه قدامتدّت إليه أيدى الشيعة ... حتّى ظنّ المسكين أنّهم ملائكة الرحمة وفرسان الحقّ⁽³⁾؛ يكى از جوان‏هاى اهل سنّت حيرت زده نزد من آمد وقتى كه علّت حيرت او را جويا شدم، دريافتم كه دست يكى از شيعيان به وى رسيده است و اين جوان سنّى تصوّر كرده است كه

(1) من سبَّ الصحابة ومعاوية فأُمّه هاوية، ص 4.
(2) أُصول مذهب الشيعة الإماميّة الاثنى عشريّه، ج 1، ص 9.
(3) انتصار الحق، ص 14 و 11. (11)

شيعيان ملائكه رحمت و شير بيشه حقّ مى‏باشند.

نگاه اجمالى به محتويات كتاب
با توفيقات الهى و عنايت حضرت ولى عصر ـ ارواحنا فداه ـ ما در اين كتاب تلاش كرديم حقايقى از مبانى فكرى و اعتقادى فرقه وهابيت را از منابع معتبر تاريخى بررسى نموده و عملكرد آنان را در طول تاريخ كه برخواسته از تفكر انحرافى آن‏ها است، در هفت فصل به نمايش بگذاريم.
فصل اول: وهّابيّت عامل تفرقه ميان امّت‏ها؛
فصل دوم: ريشه‏هاى تاريخى وهّابيّت؛
فصل سوم: كارنامه عملى وهابيت؛
فصل چهارم: وهّابيّت و خداشناسى؛
فصل پنجم: وهّابيّت و تكفير مسلمانان؛
فصل ششم: وهّابيّت واتهام بدعت به مسلمانان؛
فصل هفتم: حرمت توسّل به پيامبران و اولياء،
و در جلد دوم كتاب نيز به پاسخ ديگر شبهات اساسى وهابيت خواهيم پرداخت، مانند:
شبهات وهابيت در توسل به اولياى الهى؛
زيارت قبور اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام ؛
بناى بر قبور و ساختن حرم ائمه عليهم‏السلام ؛
درخواست شفاعت از شفاعت گران الهى؛
مقامات معنوى اولياى الهى؛
بزرگداشت مراسم ولادت مردان خدا؛
عزادارى امام حسين عليه‏السلام و ديگر اولياى الهى و... . (12)

فصل اول

وهّابيّت عامل تفرقه ميان امّت‏ها
امّت اسلامى با همه اختلافات فكرى كه در گرايش‏هاى مذهبى داشت، با الهام از رهنمودهاى حيات‏بخش اسلام توانسته بود پيوند اخوّت در ميان خود ايجاد نمايد و در پرتو كلمه توحيد و توحيد كلمه در برابر تهاجم سنگين دشمنان قسم خورده اسلام استوار بماند، ولى با كمال تأسّف با پايه‏ريزى مبانى فكرى وهّابيّت در قرن هفتم و هشتم، اين وحدت درهم شكسته شد و با اتّهام نادرست بدعت و شرك به مسلمانان، ضربه‏هاى جبران ناپذيرى به صفوف به هم پيوسته آنان وارد ساخت و با نابودى آثار بزرگان دين و ممانعت از شعائر اسلامى و جلوگيرى از توجّه مردم به انبيا و اولياى الهى، اهداف شوم دشمنان ديرينه اسلام را عملى ساخت.

ابن تيميّه و شكاف ميان امّت اسلامى:
پيشرفت اسلام در اروپا و شكست آندلس براى غرب صليبى، بسيار تلخ و ناگوار بود. از اين رو، در انديشه انتقام بود تا اين‏كه در سال‏هاى پايانى قرن پنجم، پاپ، رهبر كاتوليك‏ها در شهر روم، با فرمان حمله به فلسطين، قبله اوّل مسلمانان، صدها هزار مسيحىِ برافروخته از كينه ديرينه صليبى(13)

را بر ضدّ توحيد از اروپا به راه انداخت، تا قدس را قتلگاه مسلمانان سازند و به دنبال آن جنگ‏هاى مشهور صليبى كه حدود 200 سال (489 ـ 690) به طول انجاميد و ميليون‏ها كشته و مجروح برجاى گذاشت، آغاز گشت.
در آن زمانى كه مصر و شام با صليبيان درگير بودند، امّت اسلامى با طوفان سهمگين‏ترى، يعنى حمله مغولان به رهبرى چنگيز، مواجه گرديد كه آثار ارزشمند اسلامى را نابود و يا غارت كردند.
پنجاه سال بعد از آن (656 ق.) به دستور هولاكو، نواده چنگيز، بغداد به خاك و خون كشيده شد و طومار خلافت عبّاسى درهم پيچيده شد. سپس بر سر حلب و موصل (657 ـ 660 ق.) همان بلا آمد كه بر بغداد گذشت.
ابن اثير، مورّخ مشهور مى‏نويسد: «... مصايب وارده بر مسلمانان از سوى مغول آن‏چنان سهمگين بود كه مرا ياراى نوشتن آن نيست و اى كاش مادر مرا نمى‏زاييد و اى كاش پيش از حادثه مرده بودم و شاهد اين فاجعه نبودم»⁽¹⁾. گفتنى است در طول سلطه مغول فرستادگان سلاطين همواره مى‏كوشيدند تا با جلب نظر مغولان و هم‏دستى آنان، امّت اسلامى را از دو سو تار و مار كنند. افزون بر اين، مادر و همسر هولاكو مسيحى بودند و سردار بزرگش، كيتوبوقا، در شامات نيز مسيحى بود.
هم چنين اباقاخان، (663 ـ 680) فرزند هولاكو با دختر امپراتور روم

(1) ابن اثير مى‏نويسد: «ذكر خروج التتر إلى بلاد الإسلام: لقد بَقيتُ عدة سنين معرضا عن ذكر هذه الحادثة، استعظاما لها كارها لذكرها فأنا أُقَدّم إليه [رجلا [وأُوءخّر أخرى، فمَن الذى يسهل عليه أن يكتب نعى الإسلام والمسلمين ومَن الذى يَهُون عليه ذكر ذلك، فياليت أمّي لم‏تلدني وياليتني متّ قبل هذا وكنت نسيا منسيّا». الكامل فى التاريخ، ج 12، ص 358. (14)

شرقى ازدواج كرد و با پاپ و سلاطين فرانسه و انگليس بر ضدّ مسلمانان متّحد شد و به مصر و شام لشكر كشيد.
ناگوارتر از همه، ارغون نوه هولاكو (683 ـ 690) به وسوسه وزير يهودى‏اش سعد الدوله ابهرى در انديشه تسخير مكه و تبديل آن به بت خانه افتاد و مقدّمات اين دسيسه را نيز فراهم ساخت كه خوشبختانه با بيمارى ارغون و قتل سعد الدوله، آن فتنه بزرگ عملى نشد⁽¹⁾. در چنين زمان حسّاسى كه كشورهاى اسلامى در تب و تاب درگيرى‏هاى ويرانگر مى‏سوخت و مسلمانان مورد حمله‏هاى ناجوانمردانه شرق و غرب قرار گرفته بودند، ابن تيميّه نظريّه‏پرداز وهّابيّت به نشر افكار خود پرداخت و شكاف تازه‏اى در امّت اسلامى ايجاد كرد.

محمّد بن عبد الوهّاب و ضربه بر وحدت اسلامى:
«محمّد بن عبد الوهّاب» بنيان‏گذار و مروّج افكار وهّابيّت در قرن دوازدهم، مسلمانان را به جرم توسّل به انبيا و اولياى الهى، مشرك قلمداد كرد و فتوا به تكفير آنان داد و خونشان را حلال و كشتن آنان را جايز و اموال آنان را جزء غنايم جنگى به حساب آورد كه در نتيجه اين فتوا، هزاران مسلمان بى‏گناه به خاك وخون كشيده شدند.
آرى، طرح مجدّد افكار ابن تيميّه به وسيله «محمّد بن عبدالوهّاب» در

(1) براى آگاهى بيشتر، ر.ك: وهّابيّت، مبانى فكرى و كارنامه عملى، تأليف دانشمند فرزانه و فقيه توانا حضرت آية اللّه العظمى سبحانى، ص 21 و 24.
و براى آگاهى از جنايات مغول و روابط آنان با صليبيان بر ضدّ إسلام، ر.ك: عباس اقبال آشتيانى، تاريخ مغول، ص 197، 226 و 191 به بعد. (15)

بدترين شرايط تاريخى و اوضاع بسيار نامناسب سياسى صورت گرفت؛ چرا كه امّت اسلام از چهار سو مورد تهاجم شديد استعمارگران صليبى قرار داشت و جامعه اسلامى بيش از هر زمان ديگرى نياز به وحدت كلمه داشت.
انگليسى‏ها بخش عظيمى از هند را با زور و تزوير از چنگ مسلمانان خارج ساخته و با پايان دادن به شوكت امپراتورى مسلمانان تيمورى، خواب تسخير پنجاب، كابل و سواحل خليج فارس را مى‏ديدند و لشگر آنان گام به گام به سمت جنوب وغرب ايران پيشروى مى‏كرد.
فرانسوى‏ها به رهبرى ناپلئون، مصر، سوريه و فلسطين را با قوّه قهريّه اشغال كرده و در حالى كه به امپراتورى مسلمانان عثمانى چنگ و دندان نشان مى‏دادند، در انديشه نفوذ به هند بودند.
روس‏هاى تزارى كه مدّعى جانشينى سزارهاى مسيحى روم شرقى بودند، با حملات مكرّر به ايران و عثمانى، مى‏كوشيدند تا قلمرو حكومت خويش را از يك سو تا قسطنطنيّه و فلسطين و از سوى ديگر تا خليج فارس گسترش دهند و بدين منظور اشغال نظامى متصرّفات ايران و عثمانى در اروپا و قفقاز را در صدر برنامه‏هاى خود قرار داده بودند. حتّى آمريكايى‏ها نيز چشم طمع به كشورهاى اسلامى شمال آفريقا دوخته و با گلوله باران شهرهاى ليبى و الجزاير، سعى در رخنه و نفوذ به جهان اسلام داشتند، جنگ اتريش و عثمانى بر سر صربستان و همكارى ناوگان جنگى هلند با انگليسى‏ها در محاصره نظامى پايتخت الجزاير نيز در همين دوران بحرانى صورت پذيرفت⁽¹⁾.

(1) همان. (16)

مفتيان سعودى، زمينه ساز تفرقه:
امروز كه دشمنان قسم خورده اسلام از مسيحيّت، يهود، آمريكا و صهيونيسم، كمر به نابودى اسلام و ملّت مسلمان بسته‏اند و اساسى‏ترين طرح هانيتنگتون، مغز متفكّر كاخ سفيد و دكتر مايكل، نظريّه پرداز سازمان سيا، ايجاد تفرقه ميان مسلمانان مى‏باشد، مى‏بينيم كه مفتيان سعودى عملاً در خدمت بيگانگان قرار گرفته‏اند و با صدور فتاواى نادرست و مبتنى بر موهومات و تخيّلات، راه هرگونه وحدت ميان امّت اسلامى را مسدود كرده و زمينه تفرقه در ميان مسلمانان را بيش از پيش فراهم مى‏سازند.

بن باز و عدم امكان تقريب:
از مفتى اعظم عربستان، شيخ عبد العزيز بن باز استفتا شده: «با توجّه به آگاهى شما از گذشته شيعيان، نظرتان در باره تقريب ميان شيعه و اهل سنّت چيست؟⁽¹⁾» در پاسخ گفته است:
التقريب بين الرافضة وبين أهل السنّة غير ممكن؛ لأنّ العقيدة مختلفة ... فلا يمكن الجمع بينهما، كما أنّه لا يمكن الجمع بين

(1) «من خلال معرفة سماحتكم بتاريخ الرافضة، ما هو موقفكم من مبدأ التقريب بين أهل السنة وبينهم؟» (17)

اليهود والنصارى والوثنيين وأهل السنّة، فكذلك لا يمكن التقريب بين الرافضة وبين أهل السنّة؛ لاختلاف العقيدة التى أوضحناها⁽¹⁾؛ تقريب ميان شيعه و اهل سنّت ممكن نيست؛ زيرا عقايد اين دو با هم ديگر سازگارى ندارد و هم‏بستگى ميان آنان امكان‏پذير نيست. همان‏گونه كه نمى‏شود يهود، نصارى و بت‏پرستان را با اهل سنّت در يك جا جمع كرد و تقريب ايجاد كرد؛ هم‏چنين به سبب اختلاف اعتقادى كه ميان شيعه و اهل سنّت هست، تقريب ميان آنان امكان‏پذير نيست.
هم چنين در كتاب مسألة التقريب⁽²⁾ كه با حمايت حاكمان مكه و مدينه در همين سال‏هاى اخير منتشر شد، نخستين پيش شرط وحدت و تقريب با شيعه را اثبات مسلمان بودن شيعه دانسته‏اند.

آمريكا، يهود و شيعه دشمن مشترك اهل سنّت:
عبدالعزيز قارئ از علماى بزرگ مدينه منوّره، طى مصاحبه‏اى گفت:
نحن الآن في زمن عصيب طوقنا العدو المشترك وهو ذو ثلاث شعب: اليهود، وامريكا، والروافض، وهذا العدوّ نبت من أحداث العراق الجسام وما وقع في لبنان أنّه يستهدف أهل السنّة جميعا على اختلاف مذاهبهم فهل يصحّ أن نتشاجر نحن أهل الدائرة الواحدة المستهدفة دائرة أهل السنّة والجماعة، ألاّ يجب أن ننتكاتف ضدّ الأخطار التى تتهدّدنا جميعا؟
... إنّ من يقول إنّ أهل السنّة والجماعة مذهب واحد يلزمه أن

(1) مجموع فتاوا و مقالات بن باز، ج 5، ص 156.
(2) براى آگاهى بيشتر، ر. ك: مسألة التقريب بين أهل السنّة والشيعه، ج 2، ص 253 ، (چاپ پنجم). (18)

يخرج هذه المذاهب الأربعة من دائرة أهل السنّة والجماعة، وهم فعلاً يعتقدون ذلك ويعتبرون تعدّد هذه المذاهب الفقهيّة مظهر انحراف⁽¹⁾؛ ما امروز در برابر دشمن مشتركى قرار داريم كه داراى سه زاويه مى‏باشد: آمريكا، يهود و روافض (شيعه) و حوادث عراق و لبنان ثابت كرد كه هدف اصلى اين دشمنان، اهل سنّت و جماعت هستند و ما بايد در برابر اين دشمنان متّحد باشيم.
تا آن‏جا كه مى‏گويد: كسانى كه بر اين باورند كه اهل سنّت داراى يك مذهب هستند بايد تلاش كنند اعتقاد به مذاهب چهارگانه را از محدوده اهل سنّت و جماعت خارج كنند؛ وگرنه اين مذاهب چهارگانه فقهى، وسيله انحراف جامعه خواهد بود.

مراجع عظام تقليد و تفكر انحرافى وهّابيّت
آن چه كه هر انسان مسلمان و آزاده را آزار مى‏دهد، فتواهاى مخالف شرع و عقل است و صاحبان اين فتاوا نمى‏دانند كه خواسته يا ناخواسته در خدمت كسانى هستند كه با ايجاد تفرقه ميان مسلمانان هدفى جز نابودى اسلام ندارند.

نظر امام خمينى قدس‏سره :
امام خمينى قدس‏سره مى‏فرمايند:
مگر مسلمانان نمى‏بينند كه امروز مراكز وهابيت در جهان به كانون هاى فتنه و جاسوسى مبدل شده‏اند كه از يك طرف اسلام اشرافيّت، اسلام ابوسفيان، ... و اسلام آمريكايى را ترويج ميكنند و

(1) جريدة الرسالة الجمعة، 7 رجب 1426 ه . الموافق 12 أغسطس 2005 م. (19)

از طرف ديگر سر بر آستان سرور خويش آمريكاى جهان خوار ميگذارند⁽¹⁾. و در وصيتنامه سياسى الهى خود مى‏نويسند:
و مى‏بينيم كه ملك فهد هر سال مقدار زيادى از ثروت‏هاى بى‏پايان مردم را صرف طبع قرآن كريم و محالّ تبليغاتِ مذهبِ ضد قرآنى مى‏كند و وهابيت، اين مذهب سراپا بى اساس و خرافاتى را ترويج مى‏كند؛ و مردم و ملت‏هاى غافل را سوق به سوى ابرقدرت‏ها مى‏دهد و از اسلام عزيز و قرآن كريم براى هدم اسلام و قرآن بهره‏بردارى مى‏كند⁽²⁾.

نظر آيت اللّه العظمى فاضل لنكرانى قدس‏سره :
حضرت آيت اللّه العظمى فاضل لنكرانى فرمودند:
براى همه آگاهان روشن است كه وهابيت، كه به اتفاق همه گروه‏هاى مسلمين، از اسلام خارج است و مولود كفر و يهود مى‏باشد، هيچ فلسفه وجودى به جز مخالفت با اسلام و قرآن و ايجاد تفرقه ميان مسلمين ندارد. اين گروه نه تنها به دنبال هدم مظاهر مقدس شيعه، بلكه در صدد از بين بردن همه آثار و مقدسات اسلامى، از جمله مرقد نبى اكرم صلى الله عليه و آله و سلم است؛ و روزى قرآن و كعبه مقدسه را نشانه خواهند رفت⁽³⁾.

(1) صحيفه امام ج 21 ص 80، پيام امام خمينى به مناسبت سالگرد كشتار مكه.
(2) وصيت نامه سياسى و الهى امام خمينى، 26بهمن 1361 - 1 جمادى الاولى 1403
(3) پيام معظم له به مناسبت تخريب مجدد حرمين شريفين عسكريين عليهماالسلام ، 23/3/86. (20)

نظر مقام معظم رهبرى:
مقام معظم رهبرى مى فرمايد:
از اول، وهّابيّت را براى ضربه زدن به وحدت اسلام و ايجاد پايگاهى ـ مثل اسرائيل ـ در بين جامعه‏ى مسلمان‏ها به‏وجود آوردند. همچنان كه اسرائيل را براى اين‏كه پايگاهى عليه اسلام درست كنند، به وجود آوردند، حكومت وهّابيّت و اين روءساى نجد را به‏وجود آوردند تا داخل جامعه‏ى اسلامى، مركز امنى داشته باشند كه به خودشان وابسته باشد و مى‏بينيد هم كه وابسته‏اند.
الان اين سلاطينى كه در بقعة‏الاسلام وهّابى هستند، از اين كه به وابستگى و رفاقت و طرفدارى خودشان از سياست‏هاى دشمنان اسلام - يعنى آمريكا - تصريح كنند، ابايى ندارند و آن را پوشيده نمى‏دارند⁽¹⁾.

نظر آيت اللّه العظمى مكارم شيرازى:
آيت الله العظمى مكارم شيرازى فرمودند:
دشمنان اسلام، وهابيون را براى تفرقه افكنى و سوء استفاده از مسلمانان در منطقه بسيج كردند⁽²⁾. پيدايش فرقه وهابيت يكى از مشكلات و چالش هاى بزرگى‏است كه دين مبين اسلام در طول تاريخ خود با آن روبرو شده و به وسيله

(1) پايگاه‏اطلاع رسانى دفتر حفظ و نشر آثار مقام معظم رهبرى farsi.khamenei.ir.
(2) سايت: salaf.blogfa.com/post-406.aspx//:http به نقل از خبرگزارى ايرنا، دوشنبه پنجم آذر 1386. (21)

آن عقب افتاده است⁽¹⁾.

نظر حضرت آية اللّه العظمى صافى:
حضرت آيت اللّه صافى گلپايگانى مى‏نويسد:
هنگامى كه كتاب العواصم من القواصم را خواندم، از تلاش نويسنده آن براى تفرقه ميان مسلمانان شگفت زده شدم و به حقّ سوگند، به ذهنم خطور نمى‏كرد كه در عصر حاضر يك مسلمانى براى دور كردن مسلمانان از هم‏ديگر و ايجاد اختلاف ميان آنان اين چنين كوشش كند و همه مصلحان و مناديان وحدت را به نادانى و دروغ‏گويى و نفاق و حيله، متّهم سازد، بالاترين مصيبت اين‏جاست كه اين كتاب توسّط دانشگاه بزرگ مدينه منوّره چاپ و منتشر شده است.
آرى، مادامى كه كتاب‏هايى همانند الخطوط العريضة، الشيعة والسنة و العواصم من القواصم، به‏وسيله دانشگاه اسلامى مدينه منوّره چاپ و منتشر مى‏شود و عداوت و دشمنى با اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام را آشكار نموده و حقايق تاريخى را انكار كرده و هرگونه وحدت ميان مسلمانان را زير سؤال برده و با مناديان

(1) بيانات معظم له در ابتداى درس خارج به مناسبت سال روز تخريب قبور ائمه بقيع، هشتم شوال 1427، دهم آبان 1385. (22)

وحدت به مخالفت برخاسته، چگونه مى‏شود به تقريب مذاهب اسلامى و وحدت مسلمين دست يافت؟⁽¹⁾ همچنين در ديدار اعضاى ستاد بازسازى عتبات عاليات، فرمودند:
وهابيان نه تنها با اهل بيت پيامبر عليهم‏السلام بلكه با شخص رسول‏اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دشمنى دارند و در صدد از بين بردن نام و تاريخ اسلام برآمده‏اند. ياد و نام ائمه اطهار عليهم‏السلام از بين رفتنى نيست و آن چيزى كه به زودى خاموش مى‏شود، فتنه وهابيت در جهان است و تنها جنايت‏هاى آن‏هاست كه در تاريخ باقى مى‏ماند⁽²⁾. براى اين كه روشن شود كه تفكر وهّابيّت در ايجاد تفرقه مخالف قرآن و سنّت مى‏باشد، نخست موضوع وحدت از منظر قرآن و سنّت را بحث مى‏كنيم و آن گاه به عوامل تفرقه و نتايج شوم آن خواهيم پرداخت.

ارزش و جايگاه وحدت از منظر قرآن و سنّت

1. وحدت، رمز پيروزى ملت‏ها:
شكى نيست كه يكى از عوامل پيشرفت ملّت‏ها و رمز پيروزى آنان، پيوند و اتّحاد بوده است. همان گونه كه با اتّحاد قطرات آب، مخزن بزرگ سد، تشكيل و با پيوستن جوى‏هاى كوچك به هم‏ديگر رودخانه‏هاى عظيم ايجاد مى‏شود، با اتّحاد انسان‏ها نيز صفوف بزرگى تشكيل مى‏شود كه دشمن با نگاهش به وحشت افتاده و فكر تجاوز به آنان را براى هميشه

(1) براى آگاهى بيشتر، ر. ك: آية اللّه العظمى صافى گلپايگانى، صوت الحق، ص 17.
(2) سايت موءسسه آموزش مذاهب اسلامى، www.mazaheb.com، خبر گزارى فارس،www.farsnews.net (23)

از سر بيرون مى‏كند: «... تُرْهِبُونَ بِهِ عَدُوَّ اللَّهِ وَعَدُوَّكُمْ»⁽¹⁾؛ ... تا به وسيله فراهم ساختن امكانات، دشمن خدا و دشمن خويش را بترسانيد.
قرآن مجيد، ملل اسلامى را به سوى يگانه عامل وحدت، تمسك به حبل اللّه دعوت مى‏كند و از هرگونه تفرقه برحذر مى‏دارد: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلاَ تَفَرَّقُوا»⁽²⁾؛ و همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد.
تمام مسلمانان را امّت واحد و داراى هدف واحد و خداى واحد مى‏داند: «إِنَّ هَـذِهِ أُمَّتُكُمْ أُمَّةً وَ حِدَةً وَ أَنَا رَبُّكُمْ فَاعْبُدُونِ»⁽³⁾؛ قطعا اين (پيامبران بزرگ و پيروانشان) همه امّت واحدى بودند (و پيرو يك هدف) و من پروردگار شما هستم پس مرا پرستش كنيد!
قرآن، امّت اسلامى را با هم برادر به حساب آورده و انتظار دارد كه روابط ميان آنان همانند روابط دو برادر با يك‏ديگر صميمانه باشد و در صورت بروز كوچك‏ترين اختلاف، دستور صلح و آشتى مى‏دهد: «إِنَّمَا الْمُؤْمِنُونَ إِخْوَةٌ فَأَصْلِحُوا بَيْنَ أَخَوَيْكُمْ وَاتَّقُوا اللّه‏َ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ»⁽⁴⁾ ؛ موءمنان برادر يك ديگرند پس دو برادر خود را صلح و آشتى دهيد و تقواى الهى پيشه كنيد، باشد كه مشمول رحمت او شويد!

2. تفرقه بدترين عذاب آسمانى:

(1) انفال (8) آيه 60.
(2) آل عمران (3) آيه 103.
(3) أنبياء (21) آيه 92.
(4) حجرات (49) آيه 10. (24)

از سويى ديگر، خداوند، اختلاف و پراكندگى و به جان هم افتادن را يكى از بدترين عذاب‏ها به‏شمار مى‏آورد: «قُلْ هُوَ الْقَادِرُ عَلَىآ أَن يَبْعَثَ عَلَيْكُمْ عَذَابًا مِّن فَوْقِكُمْ أَوْمِن تَحْتِ أَرْجُلِكُمْ أَوْ يَلْبِسَكُمْ شِيَعًا وَيُذِيقَ بَعْضَكُم بَأْسَ بَعْضٍ»⁽¹⁾؛ بگو او تواناست كه از بالاى سرتان يا از زير پاهايتان عذابى بر شما بفرستد، يا شما را گروه گروه به جان هم اندازد [و دچار تفرقه سازد] و عذاب بعضى از شما را به بعضى ديگر بچشاند.
ابن اثير مى‏گويد: «مراد از «شِيَعا» همان تفرقه ميان امّت اسلامى است»⁽²⁾. و به پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله دستور مى‏دهد كه با افرادى كه دچار تفرقه شده و در اختلاف خود اصرار مى‏ورزند، رابطه نداشته باشد: «إِنَّ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَكَانُوا شِيَعًا لَّسْتَ مِنْهُمْ فِى شَىْ‏ءٍ إِنَّمَآ أَمْرُهُمْ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ يُنَبِّئُهُم بِمَا كَانُوا يَفْعَلُونَ »⁽³⁾؛ كسانى كه آيين خود را پراكنده ساختند و به دسته‏هاى گوناگون (و مذاهب مختلف) تقسيم شدند، تو هيچ گونه رابطه‏اى با آن‏ها ندارى! سر و كار آن‏ها تنها با خداست سپس خدا آن‏ها را از آن چه انجام مى‏دادند، باخبر مى‏كند.
او به مسلمان‏ها فرمان مى‏دهد كه همانند مشركانى كه دچار تفرقه شده وبه اختلاف خود مى‏بالند، نباشند: «وَ لاَ تَكُونُوا مِنَ الْمُشْرِكِينَ * مِنَ الَّذِينَ فَرَّقُوا دِينَهُمْ وَ كَانُوا شِيَعًا كُلُّ حِزْبِ بِمَا لَدَيْهِمْ فَرِحُونَ »⁽⁴⁾؛ نباشيد از كسانى كه دين خود را پراكنده ساختند و به دسته‏ها و گروه‏ها تقسيم شدند! و (عجب اين‏كه) هر گروهى به آن‏چه نزد آن‏هاست (دل‏بسته و)

(1) انعام (8) آيه 65.
(2) النهاية فى غريب الحديث، ج 2، ص 520.
(3) انعام (8) آيه 159.
(4) روم (30) آيه 32. (25)

خوش‏حالند!

3. نگرانى رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله از اختلاف امّت:
هرگونه اختلاف ميان امّت اسلامى موجب نگرانى حضرت بود؛ سيوطى و ديگران آورده‏اند: مردى به نام «شاس بن قيس» كه پرورش يافته دوران جاهليّت بود و كينه و حسد مسلمانان در سينه‏اش شعله مى‏كشيد، يك نفر جوان يهودى را تحريك كرد كه ميان دوقبيله بزرگ اسلامى اوس و خزرج، اختلاف ايجاد كند.
اين يهودى جنگ‏ها و درگيرى‏هاى زمان جاهليّت را براى افراد دو قبيله يادآور شد و آتش فتنه را روشن ساخت به طورى كه آنان شمشير به دست گرفته و در برابر هم صف‏آرايى كردند.
رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله از اين قضيه مطلع شد، به همراه تعدادى از مهاجران و انصار در محل درگيرى حاضر شد و فرمود:
يا معشر المسلمين، اللّه اللّه، أبدعوى الجاهليّةِ وأنا بين أَظْهُرِكم؟ بعد إذ هداكم اللّه إلى الإسلام وأكرمكم به، وقَطَع به عنكم أمرَ الجاهليّةِ، وَاسْتَنْقَذَكم به من الكفر، وألَّف به بينكم، تَرْجِعُون إلى ما كنتم عليه كفّارا؛ اى مسلمانان، آيا خدا را فراموش كرده‏ايد و شعار جاهليّت سر مى‏دهيد با اين كه هنوز در ميان شما حضور دارم. پس از آن كه خداوند شما را به نور اسلام هدايت كرد و به شما ارزش داد و فتنه‏هاى دوران جاهليّت را ريشه‏كن ساخت و از كفر، رهايى بخشيد و ميان شما الفت و برادرى برقرار كرد، شما دوباره مى‏خواهيد به دوران كفر جاهلى برگرديد؟ (26)

در اثر سخنان رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله متوجّه شدند كه اين فتنه، توطئه شيطانى است، از اين كار خويش پشيمان شده و سلاح‏ها را به زمين گذاشتند و در حالى كه اشك از ديدگانشان جارى بود، دست در گردن هم انداختند و هم‏ديگر را غرق بوسه ساخته و در معيت رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله به طرف منازل خود بازگشتند⁽¹⁾.
4. دعوت به اختلاف، از آثار شوم جاهليت:
پس از پيروزى مسلمانان در جنگ بنى المصطلق، ميان مردى از انصار و مهاجر اختلاف افتاد، مرد انصارى فرياد برآورد و قبيله خود را به كمك خواست و مرد مهاجر نيز با فرياد خود مهاجران را به استمداد طلبيد، وقتى اين سخن به گوش پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله رسيد، فرمود:
اين سخن زشت و قبيح را كنار بگذاريد، چون اين رفتارِ دوران جاهليّت مى‏باشد و خداوند متعال، مؤمنان را برادر يك‏ديگر قرار داده و از يك حزب و يك گروه به حساب آورده، تمام فرياد خواهى‏ها در هر زمان و مكان، بايد به صلاح اسلام و مسلمانان صورت گيرد، نه اين كه به صلاح يك دسته و به ضرر دسته ديگر انجام پذيرد و پس از اين، هر كس چنين شعار جاهلى سر دهد،

(1) «فعرف القوم أنها نزغة من الشيطان وكيد من عدوهم لهم فألقوا السلاح وبكوا وعانق الرجال بعضهم بعضا ثمّ انصرفوا مع رسول الله صلى الله عليه وسلم سامعين مطيعين قد أطفأ الله عنهم كيد عدوّ اللّه شاس». در المنثور، ج 2، ص 57؛ جامع البيان، ج 4، ص 32؛ فتح القدير، ج 1، ص 368؛ تفسير آلوسى، ج 4، ص 14 و أسد الغابه، ج 1، ص 149. (27)

مورد نكوهش قرار گرفته و تعزير خواهد شد⁽¹⁾.
على (ع) بزرگ منادى و عامل وحدت
على عليه‏السلام پس از رحلت پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله خلافت و امامت را حقّ مسلّم خويش مى‏دانست و معتقد بود كه ربايندگان خلافت، در حقّ او جفا كرده‏اند: «ما زلت مظلوما منذ قَبَض اللّهُ نَبِيَّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله »⁽²⁾. او براى اثبات حقّانيّت خود از هيچ كوششى دريغ ننمود و براى رسيدن به حقّ مسلّم خود از همه يارى طلبيد⁽³⁾، حتّى همسر خود را سوار بر

(1) «دعوها فإنّها منتنة ... يعنى أنّها كلمة خبيثة، لأنّها من دعوى الجاهليّة واللّه سبحانه جعل الموءمنين إخوة وصيّرهم حزبا واحدا، فينبغى أن تكون الدعوة فى كلّ مكان وزمان لصالح الإسلام والمسلمين عامّة لا لصالح قوم ضدّ الآخرين، فمن دعا فى الإسلام بدعوى الجاهلية يُعزّر». سيره نبويّه، ج 3، ص 303، غزوه بنى‏المصطلق و مجمع البيان، ج 5، ص293، رسائل و مقالات، ج 1، ص 431.
(2) ابن ابى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 20، ص 283، الشافى فى الإمامه، ج 3، ص 110. ر.ك: الامامة والسياسه، تحقيق الشيرى، ج 1 ص 68، تحقيق الزينى، ج 1، ص 49 و بحارالأنوار، ج 29، ص 628.
(3) ابن قتيبه دينورى نقل مى‏كند: على عليه‏السلام در همان روزهاى اوّل رحلت رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و نشستن ابوبكر بر مسند خلافت مهاجران را مورد خطاب قرار داد و حقّانيّت خود را براى آنان بازگو كرد و شايستگى خود را براى مسند خلافت مطرح نمود. سخنان حضرت آن چنان در مخاطبان تأثير گذاشت كه بشير بن سعد گفت: ياعلى! اگر انصار پيش از بيعت با ابوبكر اين سخن تو را مى‏شنيد، حتّى دو نفر در حقّانيّت تو اختلاف نمى‏كرد.
مشروح سخنان حضرت اين چنين است: «اللّه اللّه يا معشر المهاجرين! لاتخرجوا سلطان محمّد فى العرب عن داره وقعر بيته، إلى دوركم وقعور بيوتكم، ولا تدفعوا أهله عن مقامه فى الناس وحقّه، فواللّه يا معشر المهاجرين، لنحن أحقّ الناس به. لأنّا أهل البيت، ونحن أحقّ بهذا الأمر منكم ما كان فينا القارئ لكتاب اللّه، الفقيه في دين اللّه، العالم بسنن رسول اللّه، المضطلع بأمر الرعيّة، المدافع عنهم الأمور السيّئة، القاسم بينهم بالسويّة، واللّه إنّه لفينا، فلا تتّبعوا الهوى فتضلّوا عن سبيل اللّه، فتتزدادوا من الحقّ بعدا».
بشير بن سعد الأنصارى گفت: «لو كان هذا الكلام سمعته الأنصار منك يا على قبل بيعتها لأبى بكر، ما اختلف عليك اثنان». الامامة والسياسه، تحقيق الزينى، ج 1، ص 19. (28)

مركبى نموده و به درِ خانه مهاجران رفت و از آنان استمداد نمود⁽¹⁾ ولى متأسّفانه به نداى حضرت پاسخ مثبت ندادند و حضرت جز اهل بيت خويش، كمك و ياورى نداشت و مصلحت نديد كه آنان را در مقابل شمشير مخالفان قرار دهد⁽²⁾. على عليه‏السلام چشم خود را در حالى كه پر از خار بود فرو بست و با استخوانى مانده در گلو، جام تلخ خانه‏نشينى را نوشيد⁽³⁾.

(1) ابن قتيبه مى‏گويد: «وخرج علي ـ كرم اللّه وجهه ـ يحمل فاطمة بنت رسول اللّه [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم [ على دابّة ليلاً فى مجالس الأنصار تسألهم النصرة، فكانوا يقولون: يا بنت‏رسول اللّه! قدمضت بيعتنا لهذا الرجل ولو أنّ زوجك وابن عمك سبق إلينا قبل أبى بكر ما عدلنا به.
فيقول علي ـ كرم اللّه وجهه ـ : أفكنت أدع رسول اللّه [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم ] في بيته لم أدفنه، وأخرج أنازع الناس سلطانه؟ فقالت فاطمة: ماصنع أبوالحسن إلا ما كان ينبغى له، ولقد صنعوا ما للّه حسيبهم وطالبهم». الامامه والسياسه، تحقيق الزينى، ج 1، ص 19.
(2) على عليه‏السلام در خطبه 217 نهج البلاغه مى‏فرمايد: «فَنَظَرْتُ فَإِذَا لَيْسَ لِى مُعِينٌ إِلاّ أَهْلُ بَيْتِى فَضَنِنْتُ بِهِمْ عَنِ الْمَوْتِ»؛ پس از وفات پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و بى‏وفايى ياران به اطراف خود نگاه كرده ياورى جز اهل‏بيت خود نديدم كه اگر يارى كنند، كشته خواهند شد و به مرگ آنان رضايت ندادم.
(3) مولا على عليه‏السلام فرمود: «وَ أَغْضَيْتُ عَلَى الْقَذَى وَ شَرِبْتُ عَلَى الشَّجَا وَ صَبَرْتُ عَلَى أَخْذِ الْكَظَمِ وَ عَلَى أَمَرَّ مِنْ طَعْمِ الْعَلْقَمِ؛ چشم پر از خار و خاشاك را ناچار فرو بستم و با گلويى كه استخوان شكسته در آن گير كرده بود، جام تلخ حوادث را نوشيدم و خشم خويش فرو بردم و بر نوشيدن جام تلخ‏تر از گياه حنظل، شكيبايى نمودم». نهج البلاغه، خطبه 217. (29)

آرى، امير مومنان عليه‏السلام همين كه احساس كرد زمينه براى احقاق حقّ مسلّمش فراهم نيست و قيام او جز تفرقه ميان امّت اسلامى حاصل ديگرى ندارد⁽¹⁾ سخت‏ترين مصيبت‏ها را كه به مانند تحمّل خار در چشم بود و جانكاه‏ترين دوران را كه به منزله استخوان در گلو بود، سپرى نمود⁽²⁾، ولى حاضر نشد وحدت و انسجام جامعه اسلامى پاشيده شود و حاصل تلاش بيست و سه ساله پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله توسّط منافقان و از دين برگشتگان و سيلى خوردگان از اسلام، از بين برود؛ بلكه در هر موردى كه تشخيص مى‏داد ره‏نمودهاى او به صلاح اسلام و جامعه اسلامى است از هر گونه مساعدت مضايقه نكرد⁽³⁾.

(1) على عليه‏السلام فرمود: «وأيم اللّه لولا مخافة الفرقة بين المسلمين ... لكنّا على غير ما كنّا لهم عليه؛ اگر ترس تفرقه ميان مردم نبود با هيئت حاكمه طور ديگر برخورد مى‏كردم». ابن أبى الحديد، شرح نهج البلاغه، ج 1، ص 307 و مفيد ارشاد، ج 1، ص 245.
(2) حضرت در خطبه سوم نهج البلاغه مى‏فرمايد: «صبرت وفى العين قذى وفى الحلق شجى أرى تراثى نهبا»؛ صبر پيشه كردم در حالى كه خار در چشم و استخوان در گلويم بود و مى‏نگريستم كه چگونه حقّ و ميراث مرا به غارت مى‏برند.
(3) نهج البلاغه، نامه 62: «حَتَّى رَأَيْتُ رَاجِعَةَ النَّاسِ قَدْ رَجَعَتْ عَنِ الاْءِسْلاَمِ، يَدْعُونَ إِلَى مَحْقِ دِينِ مُحَمَّدٍ [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله‏وسلم ] فَخَشِيتُ إِنْ لَمْ أَنْصُرِ الاْءِسْلاَمَ وَ أَهْلَهُ أَنْ أَرَى فِيهِ ثَلْما أَوْ هَدْما... فَنَهَضْتُ فِى تِلْكَ الاْءَحْدَاثِ حَتَّى زَاحَ الْبَاطِلُ وَزَهَقَ، وَاطْمَأَنَّ الدِّينُ وَتَنَهْنَهَ؛ تا آن‏جا كه ديدم گروهى از اسلام بازگشته، مى‏خواهند دين محمد صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را نابود سازند، پس ترسيدم كه اگر اسلام و طرف‏دارانش را يارى نكنم، رخنه‏اى در آن ببينم يا شاهد نابودى آن باشم ... پس در ميان آن آشوب و غوغا بپاخاستم تا آن كه باطل از ميان رفت و دين استقرار يافته، آرام شد». (30)

على عليه‏السلام با اين كه در باره خليفه اوّل و دوّم نظريه مثبتى نداشت و بنا به نقل صحيح مسلم كه معتبرترين و صحيح‏ترين كتاب اهل سنّت بعد از قرآن است؛ على عليه‏السلام معتقد بودند كه آن دو دروغ‏گو، فريب‏كار و خائن هستند⁽¹⁾. ولى وجود اين اعتقاد هم باعث نشد كه حضرت بدون داشتن نيروى كافى در برابر آنان بايستد و موجب ضعف و تباهى امّت اسلامى شود.

آثار شوم اختلاف از ديدگاه على عليه‏السلام

1. عامل انحراف فكرى:
على عليه‏السلام بر اين باور بود كه «الْخِلاَفُ يَهْدِمُ الرَّأْيَ»⁽²⁾؛ انسان در محيط آرام مى‏تواند نظريه درست ارائه دهد ولى در جوّ آكنده از برخورد و

(1) بنا به نقل مسلم، عمر بن خطّاب خليفه دوم، جناب عباس و حضرت على عليه‏السلام را خطاب كرده و مى‏گويد:«فَلَمَّا تُوُفِّيَ رَسُولُ اللَّهِ] صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] قَالَ أَبُو بَكْرٍ أَنَا وَلِيُّ رَسُولِ اللَّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ... فَرَأَيْتُمَاهُ كَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا... ثُمَّ تُوُفِّيَ أَبُو بَكْرٍ وَأَنَا وَلِيُّ رَسُولِ اللَّهِ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله وَوَلِيُّ أَبِيبَكْرٍ فَرَأَيْتُمَانِي كَاذِبًا آثِمًا غَادِرًا خَائِنًا... ؛ پس از رحلت رسول گرامى [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ]كه ابوبكر گفت خليفه پيامبر است نظر شما دو نفر اين بود كه وى دروغ‏گو، گنه‏كار، فريب‏كار و خائن هست و هم چنين پس از فوت ابوبكر، من (عمر) گفتم كه خليفه پيامبر و ابوبكر هستم، شما مرا نيز دروغ‏گو، گنه‏كار، فريب‏كار و خائن دانستيد. صحيح مسلم، ج 5 ص 152، ح 4468، كتاب الجهاد، باب 15، حكم الفئ.
(2) نهج البلاغه، حكمت 215. (31)

اختلاف، دچار انحراف و كج فكرى مى‏شود.

2. نشانه بطلان قطعى يكى از دو طرف:
على عليه‏السلام معتقد بود كه دچار اختلاف شدن همان پيمودن راه باطل بيش نيست و مى‏فرمود:
مَا اخْتَلَفَ دَعْوَتان إلاّ كانَتْ إحْداهُما ضَلالَة⁽¹⁾؛ اگر دو نظريّه در برابر هم قرار گرفت، قطعا يكى از آن دو باطل است.
يعنى همواره حقّ در برابر باطل است و اين دو هرگز با هم جمع نمى‏شوند.

3. زمينه ساز تسلط شيطان:
على عليه‏السلام براى اين كه نشان بدهد كه تفرق گرايى، نتيجه‏اى جز طعمه شيطان شدن نيست، مى‏فرمود:
وَالْزَمُوا السَّوَادَ الاْءَعْظَمِ فَإِنَّ يَدَ اللّهِ مَعَ الْجَمَاعَةِ. وَ إِيَّاكُمْ وَالْفُرْقَةَ! فَإِنَّ الشَّاذَّ مِنَ النَّاسِ لِلشَّيْطَانِ، كَمَا أَنَّ الشَّاذَّ مِنَ الْغَنَمِ لِلذِّئْبِ⁽²⁾؛ ملازم جامعه اسلامى باشيد، چون دست خدا همواره با جماعت است و از تفرقه به‏پرهيزيد، زيرا گروه اندك، طعمه شيطان مى‏شود، همان‏طورى كه گوسفند رها شده از گلّه، نصيب گرگ مى‏شود.

(1) نهج البلاغه، حكمت 183.
(2) نهج البلاغه، خطبه 126. (32)

4. نشانه پليدى باطن:
على عليه‏السلام براى اثبات پستى و پليدى تفرقه و اختلاف مى‏فرمود:
«وَإِنَّمَا أَنْتُمْ إِخْوَانٌ عَلَى دِينِ اللّهِ، مَا فَرَّقَ بَيْنَكُمْ إِلاَّ خُبْثُ السَّرَائِرِ، وَسُوءُ الضَّمَائِرِ»⁽¹⁾؛ همانا شما برادران دينى يكديگريد؛ چيزى جز درون پليد، و نيّت زشت، شما را از هم جدا نساخته است.

5. زمينه ساز فتنه:
على عليه‏السلام به خوبى مى‏دانست كه شيطان با فراهم ساختن زمينه اختلاف، بستر فتنه را مى‏گستراند و مى‏فرمود:
«إِنَّ الشَّيْطَانَ يُسَنِّي لَكُمْ طُرُقَهُ، وَ يُرِيدُ أَنْ يَحُلَّ دِينَكُمْ عُقْدَةً عُقْدَةً، وَيُعْطِيَكُمْ بِالْجَمَاعَةِ الْفُرْقَةَ، وَبِالْفُرْقَةِ الْفِتْنَةَ»⁽²⁾؛ همانا شيطان، راه‏هاى خود را به شما آسان جلوه مى‏دهد، تا گره‏هاى محكم دين شما را يكى پس از ديگرى بگشايد، و به جاى وحدت و هماهنگى، بر پراكندگى شما بيفزايد.

6. وجوب نابودى اختلاف افكن:
على عليه‏السلام فرمود:
«أَلاَ مَنْ دَعَا إِلَى هذَا الشِّعَارِ فَاقْتُلُوهُ، وَلَوْ كَانَ تَحْتَ عِمَامَتِي هذِهِ»⁽³⁾؛ آگاه باشيد هر كس كه مردم را به اين شعار «تفرقه و

(1) نهج البلاغه خطبه 113.
(2) نهج البلاغه خطبه 121.
(3) نهج البلاغه خطبه 127. (33)

جدايى» دعوت كند او را بكُشيد هر چند كه زير عمامه من باشد.

اهميّت وحدت در عصر حاضر
شكّى نيست كه ما در عصرى زندگى مى‏كنيم كه تمامى دشمنان براى نابودى اسلام هم پيمان گشته و همه امكانات سياسى و اقتصادى خود را براى از بين بردن اسلام از صحنه بين الملل به‏كار گرفته‏اند.
طرح نوين هانتينگتون، بزرگ نظريّه پرداز كاخ سفيد و استراتژيست معروف يهودى در كتاب برخورد تمدّن‏ها مؤيّد اين مطلب است⁽¹⁾.

(1) در تابستان 1993 ميلادى، ساموئل هانتينگتون رئيس موءسّسه استراتژيك دانشگاه هاروارد در شماره تابستانى نشريّه فارين افرز در مقاله‏اى مى‏گويد: سياست جهانى اينك وارد مرحله جديدى شده است. او جهان آينده را عرصه كنش و واكنش بين هفت يا هشت تمدّن بزرگ مى‏داند، تمدّن غربى، كنفوسيوسى، ژاپنى، اسلامى، هندو، اسلاوى ارتدكسى، آمريكاى لاتين و احتمالاً آفريقايى. فرضيّه او اين است كه اصولاً نقطه اصلى برخورد در اين جهان نو، نه رنگ و بوى ايدئولوژيكى دارد و نه بوى اقتصادى، شكاف‏هاى عميق ميان افراد و به‏اصطلاح نقطه جوش برخوردها داراى ماهيّت فرهنگى خواهد بود. پس دولت ملّت‏ها نيرومندترين بازى‏گران در عرصه جهان باقى خواهند ماند. ليكن درگيرى اصلى در صحنه سياست خارجى ميان ملّت‏ها و گروه‏هايى با تمدن‏هاى مختلف روى خواهد داد.
هانتينگتون كانون درگيرى در آينده نزديك را ميان غرب و چند كشور اسلامى كنفوسيوسى مى‏داند. او سپس با ذكر اين نكته كه مفهوم تمدّن جهانى، از تمدّن غرب برآمده است به برترى پيروزى تمدّن غربى تصريح مى‏كند.
هانتينگتون، طى مصاحبه‏اى با شبكه تلويزيونى «سى. ان. ان. ترك» واقعه يازده سپتامبر را نماد بارز نظريّه برخورد تمدّن‏هاكه تقريباً يك دهه پيش مطرح شده است، دانست. رويداد يازده سپتامبر روابط جهان اسلام و غرب را دگرگون كرد، به طورى كه احساسات ضدّ آمريكايى در جهان اسلام (به خصوص خاورميانه) و در مقابل احساسات ضدّ اسلامى در غرب شدت يافت. (34)

و هم چنين دكتر مايكل برانت، معاون سابق سازمان اطّلاعات مركزى آمريكا (سيا) در كتاب A Plan to divis and desnoylte theology «نقشه‏اى براى جدايى مكاتب الهى» مى‏گويد:
افرادى كه با شيعه اختلافات نظر دارند آن‏ها را عليه شيعه منظم و مستحكم كرده، وكافر بودن شيعه گسترش داده شود و آن‏ها را از جامعه جدا نموده و عليه آن‏ها مواد نفرت برانگيز نوشته شود⁽¹⁾. بنابراين، در چنين عصرى بيش از هر عصر ديگر، مسلمانان نياز به وحدت دارند و شايد بيش از هر زمانى جامعه اسلامى به همكارى و مساعدت يك‏ديگر نيازمند است.
گِلادِستون⁽²⁾ نخست وزير اسبق بريتانيا مى‏گويد: مادام هذا القرآن موجودا فى أيدى المسلمين، فلن تستطيع أروبا السيطرة على الشرق ولا أن تكون هى نفسها فى أمان⁽³⁾؛ مادامى كه قرآن در دست مسلمان‏هاست، اروپا نه مى‏تواند بر شرق تسلّط يابد و نه احساس امنيّت كند.

(1) روزنامه جمهورى اسلامى، تاريخ 5/3/1383 و هفته نامه افق حوزه، تاريخ 28/2/1383.
(2) Gladstone سياستمدار انگليسى ( 1809 ـ 1898) رهبر ليبرال‏ها بود و چهار بار به مقام نخست وزيرى انگلستان رسيد.
(3) الإسلام على مفترق الطرق، ص 39. (35)

بِن گُوريون⁽¹⁾ نخست وزير سابق دولت غاصب صهيونيستى مى‏گويد: إنّ أخشى ما نخشاه أن يظهر فى العالم العربى، محمد جديد⁽²⁾؛ آن‏چه ما را به وحشت انداخته اين است كه مى‏ترسيم در جهان عرب، محمّد تازه‏اى ظهور كند.
با اين كه يكى از اصول مسلّم مسيحيّت، كشته شدن حضرت مسيح به دست يهود بوده و به همين سبب، در طول 20 قرن بغض و كينه و عداوت ميان آنان حاكم بود، ولى براى ايجاد وحدت ميان مسيحيّت و يهود در برابر مسلمانان، دولت واتيكان طىّ اطّلاعيه رسمى از اين اصل صرف نظر كرده و يهود را از اين جنايت تبرئه مى‏كند.
و جاى شگفتى است كه اين اعلاميه در سال 1393 هجرى مطابق با 1973 ميلادى هم زمان با جنگ اسرائيل با مسلمانان صادر شد، تا بتواند تمام نيروهاى يهود و نصارى را در برابر مسلمانان بسيج نمايد⁽³⁾. با توجّه به نكات ياد شده، اهمّيّت سخن رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله روشن

(1) بن گوريون Ben Gurion كسى است كه نام «اسرائيل» را بر رژيم صهيونيستى نهاد و 9 بار به نخست وزير رژيم صهيونيستى رسيد. او زندگى خود را وقف صهيونيسم كرد، جنگ اشغال فلسطين را در سال 1948 فرماندهى كرد. از جمله رخ‏دادهايى كه در دوره نخست‏وزيرى وى صورت گرفت مى‏توان به موارد زير اشاره نمود:
1 . جنگ 1948 كه باعث بوجود آمدن رژيم صهيونيستى شد.
2 . موج‏هاى بى‏سابقه مهاجرت يهوديان.
3 . افزايش شهرك‏هاى صهيونيست نشين.
4 . حمله مشترك و سه‏گانه رژيم صهيونيستى، انگليس و فرانسه عليه مصر در سال 1956.
(2) روزنامه الكفاح الإسلامى، سال 1955. م، هفته دوم، ماه نيسان.
(3) مع رجال الفكر فى القاهره، ج 1، ص 162. (36)

مى‏شود كه مى‏فرمايد: «من أصبح ولم يهتمّ بأمور المسلمين فليس بمسلم؛ كسى كه به فكر مشكلات برادران دينى خود نباشد، مسلمان نيست»⁽¹⁾. بديهى است در موقعيّت فعلى، هرگونه حركت مشكوك كه موجب تفرقه ميان صفوف مسلمانان باشد، به نفع اسلام نيست.
و هرگونه فحش و ناسزا پيش از آن‏كه به وحدت ميان مسلمانان و تقريب بين مذاهب ضربه بزند، چهره نورانى مكتب اسلام را در سطح بين الملل مخدوش مى‏كند و طبقه تحصيل كرده را به مكتب نورانى اسلام بدبين مى‏سازد.

اهداف وحدت
از مسايلى كه مورد اختلاف ميان صاحب نظران اسلامى است تعريف جامع از اهداف وحدت مى‏باشد و بايد روشن شود كه هدف از وحدت، يكى كردن مذاهب و از بين بردن ديگر مذاهب نيست و غرض مؤسّسان تقريب هم، جايگزينى اشعرى به جاى معتزله و تبديل سنّى به شيعه و حنفى به حنبلى و يا به عكس نبوده است؛ زيرا اين امر نه تنها كارى دشوار بلكه امرى غير ممكن مى‏باشد؛ بلكه همّت آنان نزديك نمودن صاحبان مذاهب مختلف به هم ديگر با تكيه بر مشتركات و قرار دادن همه مسلمانان در صف واحد در برابر دشمنان قسم خورده اسلام بوده است.
مرحوم شيخ محمّد تقى قمّى، مؤسّس «دار التقريب بين المذاهب الإسلاميّه» و نماينده حضرت آية اللّه العظمى بروجردى در مدرسه فيضيّه مى‏گفت:

(1) كافى، ج 2، ص 163. (37)

هدف از تأسيس اين مركز، تقريب ميان مذاهب است نه توحيد مذاهب؛ يعنى هدف اين نيست كه شيعه از اصول و معتقدات خودش فاصله بگيرد و يا سنّى از مبانى اعتقادى‏اش دست بردارد.
علّت فاصله ميان مذاهب، عدم آشنايى صحيح از مبانى فكرى يك ديگر است و با تأسيس اين مركز، صاحبان انديشه‏هاى هر يك از مذاهب، با حفظ مبانى اعتقادى خود و احترام به معتقدات هم ديگر، مسايل اختلافى را در محيطى آرام مطرح نمايند. تا ضمن آشنايى با افكار هم‏ديگر و مشتركات ميان مذاهب، تفاهم بيشترى داشته باشند. كه اين قضيّه در نهايت به نفع شيعه است.
در 24 ژوئن 2001، برابر با سوم تير 1380، شبكه تلويزيونى ANNدر لندن، ميزگردى درباره تقريب بين مذاهب اسلامى و وحدت مسلمانان، با شركت جمعى از متفكران ايرانى، لبنانى، مصرى و بريتانيايى تشكيل داده بود، آقاى شيخ محمّد عاشور، معاون دانشگاه «الأزهر» و رئيس كميته گفت‏وگوى بين مذاهب اسلامى كه به صورت تلفنى با برنامه در تماس بود، گفت:
فكرة التقريب بين المذاهب الإسلاميّة لاتعنى توحيد المذاهب الإسلاميّة ولاصَرْف أيّ مسلم مذهبه وصرف المسلم عن مذهبه تحت التقريب تضليل فكرة التقريب ... فإنّ الاجتماع على فكرة التقريب يجب أن يكون أساسه البحث والإقناع والاقتناع، حتّى يمكن لسلاح العلم والحجّة محاربة الأفكار الخرافيّة ... وأن يلتقى علماء المذاهب ويتبادلون المعارف والدراسات ليعرف بعضهم بعضا فى هدوء العالم المتثبّت الذي لاهمّ له إلاّ أن يدرى ويعرف(38)

ويقول فينتج⁽¹⁾؛ هدف از انديشه تقريب بين مذاهب اسلامى، يكى كردن همه مذاهب و روى گردانى از مذهبى و روى آوردن به مذهبى ديگرنيست كه اين به بى‏راهه كشاندن انديشه تقريب است، تقريب بايد بر پايه بحث وپذيرش علمى باشد تا بتوان با اين اسلحه علمى به نبرد با خرافات پرداخت و بايد دانشمندان هر مذهبى در محيطى آرام در گفت‏وگوهاى علمى خود دانش خود را مبادله كنند، و نتيجه بگيرند.

برداشت انحرافى از وحدت در نگاه شهيد مطهّرى
شهيد مطهرى در زمينه ارائه برداشتِ غلط از وحدت اسلامى مى‏نويسد:
«... بدون شك نياز مسلمين به اتّحاد و اتّفاق از مبرم ترين نيازهاست و درد اساسى جهان اسلام همين كينه‏هاى كهنه ميان مردم مسلمان است. دشمن هم همواره از همين‏ها استفاده مى‏كند ... .
مفهوم اتّحاد اسلامى كه در صد سال اخير ميان علما و فضلاى مؤمن و روشن فكر اسلامى، از اصول اعتقادى و يا غير اعتقادى خود صرف نظر كنند و به اصطلاح، مشتركات همه فرق را بگيرند و مختصّات همه را كنار بگذارند، چه اين كار، نه منطقى است و نه عملى.

(1) مطارحات فكريّة فى القنوات الفضائيّة، شماره 3، رجب سال 1422، ص 19 و بازخوانى انديشه تقريب، ص 31. (39)

چگونه ممكن است از پيروان يك مذهب تقاضا كرد كه به‏خاطر مصلحت حفظ وحدت اسلام و مسلمين از فلان اصل اعتقادى يا عملى خود كه به هر حال به نظر خود آن را جزء متن اسلام مى‏داند صرف نظر كند؟ در حكم اين است كه از او بخواهيم به نام اسلام از جزيى از اسلام چشم بپوشد ... »⁽¹⁾. ما خود شيعه هستيم و افتخار پيروى اهل البيت عليهم‏السلام را داريم، كوچك‏ترين چيزى حتّى يك مستحبّ و يا مكروه كوچك را قابل مصالحه نمى‏دانيم، نه توقّع كسى را در اين زمينه مى‏پذيريم و نه از ديگران انتظار داريم كه به نام مصلحت و به خاطر اتّحاد اسلامى از يك اصل از اصول خود دست بردارند آن چه ما انتظار و آرزو داريم اين است كه محيط حسن تفاهم به وجود آيد تا ما كه از خود اصول و فروعى داريم، فقه، حديث، كلام، فلسفه و ادبيات داريم، بتوانيم كالاى خود را به عنوان بهترين كالا عرضه بداريم تا شيعه بيش از اين در حال انزوا به سر نبرد و بازارهاى مهمّ جهان اسلامى به روى كالاى نفيس معارف اسلامى شيعى بسته نباشد⁽²⁾.
آيا اخذ به مشتركات امكان‏پذير است؟
شهيد مطهرى در ادامه سخنان خود مى‏نويسد:
اخذ مشتركات اسلامى و طرد مختصّات هر فرقه‏اى نوعى خرق

(1) امامت و رهبرى، انتشارات صدرا، چاپ سوم، زمستان 1364، ص 16.
(2) همان، ص 17. (40)

اجماع مركّب است، محصول آن چيزى است كه قطعا غير از اسلام واقعى است؛ زيرا بالاخره مختصّات يكى از فرق، جزء متن اسلام است و اسلامِ مجرّد از همه اين مشخصّات و مميّزات و مختصّات، وجود ندارد.
گذشته از همه اين‏ها طرّاحان فكر عالى اتّحاد اسلامى كه در عصر ما مرحوم آية اللّه العظمى بروجردى قدس‏سره در شيعه و علاّمه شيخ عبد المجيد سليم و علاّمه شيخ محمود شلتوت در اهل تسنّن در رأس آن قرار داشتند چنان طرح را در نظر نداشتند.
آن چه كه آن بزرگان در نظر داشتند اين بود كه فرقه‏هاى اسلامى در عين اختلافاتى كه دركلام، فقه و غيره باهم دارند به واسطه مشتركات بيشترى كه در ميان آن‏ها هست مى‏توانند در مقابل دشمنان خطرناك اسلام دست برادرى بدهند و جبهه واحدى تشكيل دهند. اين بزرگان هرگز در فكر طرح وحدت مذهبى تحت عنوان وحدت اسلامى كه هيچ‏گاه عملى نيست، نبودند⁽¹⁾.

حزب واحد يا جبهه واحد، كداميك؟
شهيد مطهّرى مى‏افزايد:
در اصطلاحات معمولى عرف، فرق است ميان حزب واحد و جبهه واحد، وحدت حزبى ايجاب مى‏كند كه افراد از نظر فكر و ايدئولوژى و راه و روش و بالاخره همه خصوصيّات فكرى به استثناى مسايل

(1) همان، ص 18. (41)

شخصى يك رنگ و يك جهت باشند.
امّا معناى وحدت جبهه اين است كه احزاب و دستجات مختلف در عين اختلاف در مسلك و ايدئولوژى و راه و روش، به‏واسطه مشتركاتى كه ميان آن‏ها هست در مقابل دشمن مشترك، در يك صف، جبهه‏بندى كنند.
و بديهى است كه صف واحد در برابر دشمن تشكيل دادن با اصرار در دفاع از مسلك خود و انتقاد از مسلك‏هاى برادر و دعوت ساير برادران هم جبهه به مسلك خود به هيچ وجه منافات ندارد.
آن چه مخصوصا مرحوم آية اللّه العظمى بروجردى بدان مى‏انديشيد اين بود كه زمينه را براى پخش و انتشار معارف اهل البيت عليهم‏السلام در ميان برادران اهل سنّت فراهم كند و معتقد بود كه اين كار، جز با ايجاد حسن تفاهم، امكان پذير نيست، توفيقى كه آن مرحوم در طبع برخى كتب فقهى شيعه در مصر به دست خود مصريان در اثر حسن تفاهمى كه به وجود آورده بود كسب كرد از مهم‏ترين موفّقيّت‏هاى علماى شيعه است. جزاه اللّه عن الإسلام والمسلمين خير الجزاء⁽¹⁾.

آيا بحث امامت اختلاف انگيز است؟
شايد به ذهن برخى خطور كند كه طرح مسايل اختلافى ميان شيعه و سنّى و يا شيعه و وهّابيّت با جريان وحدت ميان مسلمانان منافات دارد و

(1) همان، ص 18. (42)

زمينه رنجش خاطر بعضى را فراهم مى‏آورد و يا اين كه موجب تفرقه گردد.

ديدگاه شهيد مطهّرى:
شهيد مطهّرى در اين باره مى‏گويد:
به هر حال طرف‏دارى از تز «اتّحاد اسلامى» ايجاب نمى‏كند كه در گفتن حقايق كوتاهى شود، آن چه نبايد صورت گيرد، كارهايى است كه احساسات و تعصّبات و كينه‏هاى مخالف را برمى‏انگيزد، امّا بحث علمى سروكارش با عقل و منطق است، نه عواطف و احساسات⁽¹⁾.

نقطه نظر آيت اللّه العظمى مكارم شيرازى:
حضرت آية اللّه العظمى مكارم شيرازى مى‏فرمايد:
بعضى تا سخن از مسئله امامت به ميان مى‏آيد فوراً مى‏گويند: امروز، روز اين حرف‏ها نيست!
امروز روز وحدت مسلمين است و گفت‏وگو از جانشين پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مايه تفرقه و پراكندگى است.
ما امروز دشمنان مشتركى داريم كه بايد به فكر آن‏ها باشيم؛ صهيونيسم و استعمار غرب و شرق و بنابراين، اين مسايل اختلافى را بايد كنار بگذاريم؛ ولى اين طرز تفكّر مسلماً اشتباه است زيرا:
اوّلاً: آن‏چه مايه اختلاف و پراكندگى است جرّ و بحث‏هاى تعصب‏آميز و غير منطقى و پرخاش‏گرى‏هاى كينه‏توزانه است. ولى

(1) همان، ص 19. (43)

بحث‏هاى منطقى و مستدل و دور از تعصّب و لجاجت و پرخاشگرى، در محيطى صميمانه و دوستانه، نه تنها تفرقه انگيز نيست، بلكه فاصله‏ها را كم مى‏كند و نقاط مشترك را تقويت مى‏نمايد.
من در سفرهاى خود به حجاز براى زيارت خانه خدا كراراً بحث‏هايى با علما و دانشمندان اهل سنّت داشته‏ام، هم ما و هم آن‏ها احساس مى‏كرديم اين بحث‏ها نه تنها سوءِ اثرى در مناسبات ما ندارد؛ بلكه باعث تفاهم و خوش‏بينى بيشتر مى‏شود، فاصله‏ها را كمتر مى‏كند و كينه‏هاى احتمالى را از سينه‏ها مى‏شويد.
مهم اين است كه در اين بحث‏ها روشن مى‏شود ما با يك‏ديگر نقطه‏هاى مشترك فراوانى داريم كه مى‏توانيم در برابر دشمنان مشترك، روى آن تكيه و تأكيد كنيم⁽¹⁾.

ديدگاه آيت اللّه العظمى فاضل لنكرانى:
حضرت آية اللّه العظمى فاضل لنكرانى رحمه‏الله در پيام خود به مناسبت ايّام فاطميّه سال 1382 فرمود:
«بزرگداشت شهادت اين بانوى بزرگوار كه اوّلين و باشخصيت‏ترين شهيده راه ولايت است، تجديد عهد با مقام شامخ ولايت كه اكمال دين و اتمام نعمت خداوند با آن است، مى‏باشد... .
در اين‏جا تذكّر مجدّد اين نكته را لازم مى‏دانم كه تعظيم اين ايّام و به‏پا داشتن مجالس عزا و مصيبت از سيره مسلّمه و عملى امام

(1) پنجاه درس اصول عقائد، ص 227. (44)

خمينى ـ رضوان اللَّه تعالى عليه ـ بود و اين امر ارتباطى به قضيّه وحدت ندارد.
مسئله وحدتى راكه امام بزرگوار و آية اللّه بروجردى ـ قدس‏سرّهما ـ بر آن تأكيد داشتند نه به اين معنا است كه شيعه نسبت به اعتقادات مسلّمه خود سكوت كند يا آن را ناديده بگيرد بلكه مقصود وحدت تمامى مسلمين در برابر استكبار جهانى است كه داعيه قدرت منحصره دارد و با الهام از صهيونيزم در فكر فرو پاشيدن مبانى متقن اسلام است.
اينك بر عموم شيعيان است كه در روز سوم جمادى الثانيه كه از طرف دولت جمهورى اسلامى تعطيل رسمى است، محافل و مجالس عزا اقامه نموده و با دستجات عزادار در كوچه‏ها و خيابان‏ها ظاهر شوند تا گوشه‏اى از حقِّ آن شهيد را ادا كرده باشيم».
ايشان در پيام خود به مناسبت فاطميّه سال 1381 نيز فرمودند: «صحيح است كه مسئله وحدت مورد تأكيد معمار بزرگ انقلاب اسلامى حضرت امام خمينى قدس‏سره بود؛ امّا مقصود آن حضرت اين نبود كه شيعه از مبانى اعتقادى متقن و محكم خويش دست بردارد و شاهد كذب و دروغ حتّى نسبت به فاطمه زهرا عليهاالسلام باشد⁽¹⁾.

نظر امام جمعه زاهدان:
مولوى عبدالحميد امام جمعه زاهدان در خطبه نماز جمعه 17 بهمن 1385، گفتند:

(1) به نقل از: سايت معظّمٌ له. (45)

«هركسى هر استدلالى دارد بايد در چارچوب عقل و منطق مطرح كند و كسى گلايه ندارد، ولى توهين به مقدّسات در هيچ مذهبى جايز نيست و هركسى كه روا بداند اين برخلاف نص قرآن و سنّت است، ما حتّى‏به مقدّسات يهود و نصارى هم نبايد اهانت كنيم»⁽¹⁾.

راهى كه پيامبر اكرم (ص) براى وحدت ترسيم نمود

الف: پيشگويى از تفرقه تلخ وشكننده ميان امّت اسلامى:
شكى نيست كه پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله از آينده امّت اسلامى و از اختلافى كه پس از ايشان ايجاد مى‏شد، باخبر بود و از اين رو، از پى‏آمد تلخ تفرقه ميان آنان هشدار داده، با صراحت فرمود:
تفرّقت اليهود على إحدى وسبعين فرقة أو اثنتين وسبعين فرقة والنصارى مثل ذلك وتفترق امّتى على ثلاث وسبعين فرقة⁽²⁾؛

(1) به نقل از: سايت رسمى حوزه علميّه زاهدان sonnionain.com.
(2) سنن ترمذى، ج 4، ص 134، ح 2778، أبواب الإيمان، باب افتراق الأمّة؛ مسند أحمد، ج 2، ص332، ح 1203 و سنن ابن ماجة، ج 2، ص 1321، ح 3991.
ترمذى گفته است: «حديث أبي هريرة، حديث حسن»؛ حديث ابوهريره، حديث خوب است. سنن ترمذى، ج 4، ص 134، ح 2778.
ناصر الدين البانى وهّابى گفته است: «اين حديث صحيح است». سلسلة الأحاديث الصحيحة، ج 1، ص 358، ح 204 و ج 3، ص 480، ح 1492.
حاكم نيشابورى گفته است: «هذا حديث صحيح على شرط مسلم ولم‏يخرجاه»؛ اين حديث بر مبناى شرايط مسلم، صحيح است. مستدرك، ج 1، ص 128 و 6، ج 4، ص 430. هيثمى نيز حديث را صحيح مى‏داند. مجمع الزوائد، ج 1، ص 179 و 189. (46)

همان طورى كه امّت موسى و عيسى به هفتاد و يك و يا هفتاد و دو فرقه منشعب شدند امّت من نيز به هفتاد و سه فرقه متفرّق خواهند شد.
و در برخى ديگر از روايات آمده كه حضرت فرمود:
كلّهم فى النار إلاّ ملّة واحدة⁽¹⁾؛ يعنى جز يك فرقه، تمام فرقه‏ها در آتش هستند.
و نيز ترديدى نيست كه اختلاف عمده امّت اسلامى بر سر رهبرى بود. چنان كه شهرستانى، عالم مشهور اهل سنّت مى‏گويد:
وأعظم خلاف بين الأمة خلاف الإمامة، إذ ما سُلّ سيف فى الإسلام على قاعدة دينيّة مثل ما سُلّ على الإمامة فى كلّ زمان⁽²⁾؛ بزرگ‏ترين اختلاف ميان امّت اسلامى اختلاف در امامت بود و هيچ زمان نسبت به يك امر دينى همانند امر امامت شمشير كشيده نشده است.
در اين جا اين پرسش‏ها مطرح مى‏شود: آيا پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله كه با تلاش بيست و سه ساله خويش حكومت اسلامى را تأسيس نمود، نسبت به آينده آن بى‏تفاوت بوده است؟
آيا بدون انتخاب جانشين براى هدايت و سرپرستى امّت اسلامى،

(1) سنن ترمذى، ج 4، ص 135، ح 2779.
ر.ك: مسند أحمد، ج 3، ص 145، مستدرك، ج 1، ص 129؛ مجمع الزوائد، ج 1، ص 189 و ج 6، ص 233 و 226؛ مصنف عبدالرزاق صنعانى، ج 10، ص 155 و 156؛ عمرو بن أبى عاصم، كتاب السنة، ص 7 و كشف الخفاء عجلونى، ج 1، ص 149 و 309.
(2) ملل و نحل، 30. (47)

دار فانى را وداع فرموده است؟
آيا رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله راهى براى جلوگيرى از تفرقه و اختلاف معيّن ننموده است؟
اين پرسش‏ها و صدها سؤال ديگر كه نيازمند پاسخ صحيح از ناحيه كسانى است كه عقيده دارند پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله جانشين بعد از خويش را معين نفرمود و موضوع انتخاب را به عهده امّت واگذار نمود.

ب: تمسك به قرآن و عترت تنها راه وحدت:
با مراجعه به كتاب‏هاى فريقين (شيعه و سنّى) درمى‏يابيم كه رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله راه را براى رفع اختلاف و ايجاد وحدت براى ملّت اسلامى نشان داده و تكليف را براى همگان روشن ساخته است.
ايشان تنها عامل وحدت را «تمسّك به قرآن و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام » معيّن فرموده است.
مى‏توان گفت: بهترين عامل، بلكه منحصرترين راه براى تقريب ميان مذاهب و وحدت ميان مسلمانان، عمل به توصيه رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در تمسّك به قرآن و اهل بيت عصمت و طهارت عليهم‏السلام كه ضامن هدايت و بيمه از هر گونه ضلالت و گمراهى است، مى‏باشد.
رسول گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بارها نسبت به تمسّك مردم به قرآن و اهل‏بيت عليهم‏السلام گوشزد نمود و فرموده است:
إنّى تارك فيكم ما إن تمسّكتم به لن تضلّوا بعدي، أحدهما أعظم من الآخر، كتاب اللّه حبل ممدود من السماء إلى الأرض وعترتي أهل بيتي ولن يتفرّقا حتّى يردا عليّ الحوض، فانظروا كيف(48)

تخلفوني فيهما⁽¹⁾؛ من دو چيز گران‏بها در ميان شما به يادگار مى‏گذارم، اگر به آن دو چنگ زديد، هيچ‏گاه گمراه نخواهيد شد، يكى از اين دو، بزرگ‏تر و مهم‏تر از ديگرى است، كتاب خدا (قرآن) اين ريسمان الهى كه از آسمان تا زمين كشيده شده است و عترت و خاندان من، اين دو از هم ديگر جدا نخواهند شد تا كنار حوض بر من وارد شوند، پس بينديشيد كه چگونه حقّ مرا در باره اين دو ادا مى‏كنيد.
برخى از بزرگان اهل سنّت اين روايت را صحيح شمرده‏اند⁽²⁾.

(1) صحيح ترمذى، ج 5، ص 329، ح 3876، درّ المنثور، ج 6، ص 7 و 306؛ صواعق المحرقه، ص 147 و 226؛ أسد الغابه، ج 2، ص 12 و تفسير ابن كثير، ج 4، ص 113.
(2) ابن كثير دمشقى سلفى متعصّب مى‏نويسد: «وقد ثبت فى الصحيح أنّ رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله قال فى خطبته بغدير خم: «إنّى تارك فيكم الثقلين كتاب اللّه وعترتى وإنّهما لم‏يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض؛ در روايت صحيح آمده كه رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله در خطبه غدير فرمود: من دو چيز گران‏بها در ميان شما مى‏گذارم، كتاب خدا و عترت خود و اين دو از يك‏ديگر جدا نخواهند شد تا نزد حوض كوثر به من ملحق شوند». تفسير ابن‏كثير، ج 4، ص 122.
و هم‏چنين گفته: «قال شيخنا أبو عبد اللّه الذهبى: وهذا حديث صحيح؛ استاد من، ذهبى گفته است كه اين روايت صحيح است. بداية ونهاية، ج 5، ص 228.
ناصر الدين البانى وهّابى نيز به صحّت حديث ثقلين تصريح كرده است. صحيح الجامع الصغير، ج 2، ص 217، ح 2454 و ج 1، ص 482، ح 2457.
حاكم نيشابورى گفته است: «هذا حديث صحيح على شرط الشيخين ولم يخرجاه بطوله؛ اين حديث مطابق شرط بخارى و مسلم صحيح است و آن دو در كتاب صحيح خويش نياورده‏اند». مستدرك، ج 3، ص 109.
هيثمى نيز حديث را صحيح شمرده است. مجمع الزوائد، ج 1، ص 170.
ابن حجر مكى در كتابى كه بر ضدّ شيعه نوشته گفته است: «روى هذا الحديث ثلاثون صحابيّا وإنّ كثيرا من طرقه صحيح وحسن؛ اين روايت را سى نفر از صحابه نقل كرده‏اند و بسيارى از سندهاى آن صحيح و نيكو است». صواعق المحرقه، ص 122. (49)

در برخى از روايات به‏جاى ثقلين تعبير به دو خليفه و جانشين شده است:
إنّي تارك فيكم خليفتين: كتاب اللّه ... وعترتي أهل بيتى، وأنّهما لن يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض⁽¹⁾؛ من دو جانشين در ميان شما مى‏گذارم: كتاب خدا و عترت و اهل بيت من و آن دو از هم جدا نخواهند شد تا در كنار حوض به من ملحق شوند.
و در بعضى از روايات آمده است:
فلا تقدّموهما فتَهلِكوا، ولا تُقَصِّروا عنهما فتهلكوا، ولا تعلّموهم فإنّهم أعلم منكم⁽²⁾؛ بر آنان پيشى نگيريد و فاصله نداشته باشيد كه موجب هلاكت است و در مقام آموزش به آنان نباشيد كه آنان از همه شما داناترند.

ج: تفسير حبل اللّه به اهل بيت عليهم‏السلام :
برخى از مفسّران بزرگ اهل سنّت مانند فخر رازى اين حديث را در ذيل آيه «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا⁽³⁾»⁽⁴⁾ آورده‏اند.

(1) مسند أحمد، ج 5، ص 182 و 189، به دو طريق صحيح، مجمع الزوائد، ج 9، ص 162؛ الجامع الصغير، ج 1، ص 402 و درّ المنثور، ج 2، ص 60.
(2) معجم كبير طبرانى، ج 5، ص 166، ح 4971، مجمع الزوائد، ج 9، ص 163 و درّ المنثور، ج 2، ص 60.
(3) آل عمران (3) آيه 103: همگى به ريسمان خدا چنگ زنيد و پراكنده نشويد.
(4) رازى در تفسير آيه مى‏گويد: «وروى عن أبي سعيد الخدري عن النبيّ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله أنّه قال: إنّي تارك فيكم الثقلين، كتاب اللّه تعالى حبل ممدود من السماء إلى الأرض، وعترتي أهل بيتي». تفسير رازى، ج 8، ص 173. (50)

هم چنين آلوسى كه تفكّر سلفى و وهّابى دارد اين حديث را در تفسير آيه شريفه از زيد بن ثابت نقل كرده، مى‏گويد: «وورد بمعنى ذلك أخبار كثيرة⁽¹⁾؛ به اين مضمون، روايات زيادى وارد شده است». ثعلبى متوفّاى 427، از مفسّران اهل سنّت در تفسير آيه شريفه از امام صادق عليه‏السلام نقل كرده كه فرمود:
نحن حبل اللّه الذى قال اللّه: «وَاعْتَصِمُوا بِحَبْلِ اللَّهِ جَمِيعًا وَلاتَفَرَّقُوا»⁽²⁾ و ⁽³⁾؛ ما اهل بيت، همان ريسمان خداوندى هستيم كه خداوند در قرآن فرموده: همگى به ريسمان خدا چنگ بزنيد و دچار تفرقه نشويد.
حاكم حسكانى (متوفّاى حدود 470) از علماى اهل سنّت نيز از رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله نقل كرده كه فرمود:
من أحبّ أن يركب سفينة النجاة ويتمسّك بالعروة الوثقى ويعتصم

(1) آلوسى در تفسير آيه مى‏گويد: «وأخرج أحمد عن زيد بن ثابت قال: قال رسول اللّه صلى‏الله‏عليه‏و‏آله : إنّي تارك فيكم خليفتين كتاب اللّه عزّوجلّ ممدود مابين السماء والأرض وعترتي أهل بيتي وإنّهما لن يفترقا حتّى يردا عليّ الحوض وورد بمعنى ذلك أخبار كثيرة». تفسير آلوسى، ج 4، ص 18.
(2) آل عمران (3) آيه 103.
(3) تفسير ثعلبى (الكشف والبيان) ج 3، ص 163؛ شواهد التنزيل، ج 1، ص 168، ح 177، قندوزى از ثعلبى در ينابيع المودة لذوى القربى، ج 1، ص 356 و ج 2، ص 368 و 440 و صواعق المحرقه، «باب حادى عشر، فصل اوّل»، ص 151. (51)

بحبل اللّه المتين فليوال عليّا وليأتمّ بالهداة من ولده⁽¹⁾؛ هر كس دوست دارد كه سوار كشتى نجات شود و به ستون قابل اعتماد تكيه كند و به ريسمان محكم الهى چنگ زند، على را ولى خود انتخاب كند و فرزندان هدايت‏گر على را امامان خويش قرار دهد.

(1) شواهد التنزيل، ج 1، ص 168، ح 177. (52)

فصل دوم

ريشه‏هاى تاريخى وهّابيّت

ريشه‏هاى وهّابيّت در قرون اوليه اسلامى
اگر امروز مى‏بينيم كه يكى از شاخص‏ترين مبانى اعتقادى وهّابيّت حرمت زيارت قبر پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله و ائمه اطهار عليهم‏السلام مى‏باشد، با نگاهى به گذشته درمى‏يابيم كه اين موضوع يك پديده جديدى نيست؛ بلكه اين تفكر انحرافى مخالف اسلام اصيل و سيره مسلمانان، در تاريخ سابقه داشته كه به برخى از آن‏ها اشاره مى‏كنم:

1. معاويه بن ابو سفيان متوفاى 60:
در ملاقاتى كه مغيرة بن شعبه با معاويه داشت، به وى گفت: بنى هاشم ديگر اقتدار خود را از دست داده و از ناحيه آنان خطرى حكومت تو را تهديد نمى‏كند، چه بهتر كه نسبت به آنان سخت‏گيرى نكنى و آنان را مورد بذل و محبت قرار دهى.
معاويه پاسخ داد:
ابوبكر، عمر و عثمان آمدند و رفتند و از آنان جز نامى نمانده است ولى هر روز پنج مرتبه فرياد «أشهد أن محمدا رسول اللّه» به گوش(53)

مى‏رسد، «فأيّ عمل يبقى مع هذا لا أم لك!؟ لا واللّه إلا دفنا دفنا»؛ با اين وضع ديگر چه چيزى براى ما بنى اميّه باقى مانده است به خدا سوگند تا نام پيامبر را دفن نكنم و از زبان‏ها نيندازم، آرام نخواهم گرفت⁽¹⁾. روزى معاويه همين كه صداى مؤذن را كه شهادت به رسالت پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏داد شنيد، به صورت اعتراض گفت:
للّه أبوك يا ابن عبد اللّه ، لقد كنت عالي الهمة ، ما رضيت لنفسك إلا أن يقرن إسمك باسم ربّ العالمين⁽²⁾؛ اى فرزند عبد اللّه، همّت بلندى داشتى، از كمتر از اين كه نامت كنار نام خدا بيايد، رضايت ندادى.
از اين رو بود كه محمد رشيد رضا از علماى بزرگ اهل سنّت، مى‏نويسد:
يكى از دانشمندان بزرگ غربى گفته بود كه: «شايسته است كه ما مجسمه معاويه را از طلا بسازيم و در ميدان پايتخت كشور قرار دهيم.» از وى علت اين سخن را پرسيدند، پاسخ داد: لأنّه هو الذى حوّل نظام الحكم الإسلامى عن قاعدته الديمقراطيّة إلى عصبيّة الغلب، ولو لا ذلك لعمّ الإسلام العالم كلّه، ولكنّا نحن الألمان وسائر شعوب أروبة عربا مسلمين⁽³⁾؛ زيرا معاويه بود كه سيستم

(1) موفقيات زبير بن بكار، ص 576؛ مروج الذهب، ج 3، ص 454، شرح حوادث سال 212؛ شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 5، ص 130 و النصائح الكافية، ص 124.
(2) شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد، ج 10، ص 101.
(3) تفسير المنار، ج 11، ص 260؛ الوحى المحمدى، ص 232، محمود أبو رية، ص 185 و مع رجال الفكر، ج 1، ص 299. (54)

حكومت اسلامى را از نظام دموكراسى به نظام استبدادى تبديل كرد؛ اگر معاويه اين كار را نكرده بود اسلام سراسر جهان را فرا گرفته بود و مردم آلمان و ساير كشورهاى اروپايى همه مسلمان عربى بوديم.

2. مروان بن حكم متوفاى 61:
حاكم نيشابورى و احمد بن حنبل نقل مى‏كنند:
مروان، در مسجد نبوى، ابو ايوب انصارى، صحابه پيامبر اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله را مى‏بيند كه روى قبر حضرت نشسته و با ايشان راز دل مى‏گويد و اظهار عشق و ارادت مى‏كند، گردن او را گرفت و گفت: أتدري ما تصنع؟؛ مى‏فهمى دارى چه كار مى‏كنى؟
ابو ايّوب انصارى به او جواب مى‏دهد: «جئت رسول اللّه [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] ولم آت الحجر، سمعت رسول اللّه [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] يقول: لا تبكوا على الدين إذا وليه أهله، ولكن ابكوا عليه إذا وليه غير أهله⁽¹⁾؛ اينجا براى زيارت پيامبر اكرم [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] آمده‏ام، براى ديدار خاك و سنگ نيامده‏ام.
از پيامبر گرامى [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] شنيدم كه مى‏فرمود: زمانى كه انسان‏هاى شايسته، در مسند حكومت نشستند، غصه ندارد؛ غصه و گريه روزى است كه مثل تو نااهلى در مسند قدرت قرار گرفته باشد.

(1) مستدرك على الصحيحين، ج 4، ص 515؛ مسند أحمد، ج 5، ص 22؛ تاريخ مدينه دمشق، ج 57، ص 249، و مجمع الزوائد، ج 5، ص 245. (55)

3. حجاج بن يوسف متوفاى 95:
ابن ابى الحديد معتزلى شافعى⁽¹⁾ متوفاى 655، مى‏نويسد: حجاج بن يوسف ثقفى وقتى به مدينه آمد و مشاهده كرد كه مردم اطراف قبر پيامبر صلى‏الله‏عليه‏و‏آله پروانه‏وار مى‏چرخند، گفت: تبّا لهم! إنّما يطوفون بأعواد ورمة بالية ، هَلاّ طافوا بقصر أمير الموءمنين عبدالملك؟ ألا يعلمون أنّ خليفة المرء خير من رسوله؟!⁽²⁾؛ مرگ بر اين‏ها كه بر اطراف استخوان‏هاى پوسيده پيامبر مى‏چرخند ـ نستجير باللّه ـ چرا اين‏ها نمى‏روند اطراف قصر عبدالملك بگردند، مگر نمى‏دانند كه عبدالملك خليفه خدا هست و بهتر از رسول و فرستاده خدا است.
مبرد، از پيشوايان ادبيات عرب متوفاى 286، مى‏نويسد:
إنّ ذلك ممّا كفّرت به الفقهاء الحجاج ، وأنّه إنّما قال ذلك والناس يطوفون بالقبر؛⁽³⁾ از اين رو، فقهاء حجاج را كافر مى‏دانند، زيرا اين سخن را در حالى گفت: كه مردم مشغول طواف قبر پيامبر گرامى صلى‏الله‏عليه‏و‏آله بودند.

4. بَرْبَهارى متوفاى 329:
حسن بن على بَرْبَهارى، عالم معروف حنبلى زيارت قبور، نوحه‏گرى و

(1) جهت آگاهى از مذهب ابن ابى الحديد رجوع شود به كتاب: وفيات الأعيان ابن خلكان، ج 7 ، ص 342 و فوات الوفيات ابن شاكر، ج2، ص 259.
(2) شرح نهج البلاغه، ج 15، ص 242، النصائح الكافية، ص 106.
(3) الكامل فى‏اللغة والأدب، ج 1، ص 222 چاپ نهضت مصر. (56)

مرثيه‏خوانى بر امام حسين عليه‏السلام را براى اولين بار منع كرد و زيارت حضرت را قدغن ساخت و دستور كشتن نوحه خوانان را صادر كرد⁽¹⁾.
5. ابن بَطَّه متوفاى 387:
عبيداللّه بن محمد بن حمدان عكبرى، معروف به ابن بَطَّه، از فقهاى حنبلى است. بنا به نقل ابن تيميّه، وى زيارت و شفاعت پيغمبر [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] را انكار كرد و معتقد بود كه سفر براى زيارت قبر پيغمبر [ صلى‏الله‏عليه‏و‏آله ] سفر معصيت مى‏باشد و بايد نماز را در اين سفر تمام خواند⁽²⁾.
6. ابن تيميه متوفاى 728:
تقى الدين احمد بن عبد الحليم بن تيميه، نظريّه پرداز وهّابيّت در قرن هشتم، همين حرف‏ها را با اسلوب جديد مطرح كرد و موجب تفرقه شديد ميان امّت اسلامى گرديد.

7. محمّد بن عبد الوهاب متوفاى 1205:
محمّد بن عبد الوهاب، بنيانگذار و رهبر وهّابيّت در قرن دوازدهم هجرى با همكارى تنگاتنگ «محمّد بن سعود» جدّ اعلاى فهد و با استفاده از مستشاران نظامى انگليسى در منطقه نجد و دِرعيّه عربستان، همان افكار ابن‏تيميه يا به تعبير خيلى رساتر، افكار بنى‏اُميّه را نشر داد.

(1) نشوار المحاضره، ج 2، ص 134.
(2) الردّ على الاخنايى ابن تيميه، ص 27 و شفاء السقام سبكى، ص 263. (57)

وهّابيّت در يك نگاه
الف: پى‏ريزى مبانى فكرى وهّابيّت:
تبليغ رسمى مبانى فكرى وهّابيّت مبتنى بر انحرافات شديد در امور اعتقادى و اثبات شرك و كفر فِرَق اسلامى به وسيله ابن تيميّه در سال 698 ه . ق. در منطقه شام آغاز شد كه با مخالفت آشكار دانشمندان بزرگ اهل سنّت و شيعه روبه‏رو شد، او در سال 728 در زندان قلعه دمشق جان سپرد كه با مرگش افكار وى نيز به فراموشى سپرده شد.
بار ديگر افكار باطل ابن تيميّه، از سوى محمّد بن عبد الوهّاب در سرزمين نجد و با هماهنگى محمّد بن سعود، حاكم دِرعيّه، در سال 1157 از سر گرفته شد كه با نبردهاى خونين، بر سواحل خليج فارس و تمامى منطقه حجاز سلطه يافتند.

ب: نخستين دولت سعودى:
خاندان سعود به ترتيب، يك دوره 75 ساله قدرت را تا سال 1233 در اختيار داشتند:
1. محمّد بن سعود، حاكم و امام وهّابيّت در سال‏هاى 1157 ـ 1179.
2. عبدالعزيز بن محمّد، رهبر وهّابيّت بعد از پدرش (1133 ـ 1218).
3. سعود بن عبد العزيز، متوفّاى 1229.
4. عبد اللّه بن سعود، متوفّاى 1233 كه در استامبول كشته شد.
با قلع و قمع دولت نجد به دست ابراهيم پاشاى عثمانى و قتل عبداللّه بن سعود در اسلامبول، خاندان سعودى از قدرت ساقط شد و قريب(58)

80 سال را در عزلت گذراندند.

ج: رهبران قبيله‏اى وهّابيّت پس از فروپاشى:
1. تركى بن عبد اللّه بن محمّد بن سعود كه در سال 1249 به قتل رسيد.
2. فيصل بن تركى بن عبد اللّه، متولّد 1213 و متوفّاى 1282.
3. عبد الرحمن بن فيصل بن تركى، متوفّاى 1346.

د: دوّمين دولت سعودى:
ملك عبد العزيز بن عبد الرحمن در سال 1319 از كويت به رياض برگشت و با كمك بازماندگانى از پيروان مسلك وهّابيّت و با تكيه بر كمك‏هاى بى‏دريغ انگليسى‏ها و فرانسوى‏ها و در طىّ بيست سال مبارزه، دوباره بر حجاز مسلّط شد و با تبديل نام حجاز به سعودى، سلطنت آل‏سعود را پى‏ريزى كرد و پس از 54 سال حكومت، سرانجام در سال 1373 از دنيا رفت و هم اكنون فرزندان وى بر اين كشور حكومت مى‏كنند⁽¹⁾.
ه: كيفيّت تسلط عبدالعزيز بر حجاز:
عبدالعزيز بن عبدالرحمن آل سعود كه در سال 1880 (1285

(1) ر.ك: محمّد حسين قريب گركانى، تاريخ وهّابيّت و مجلّه هفت آسمان، سال اوّل، شماره سوم و چهارم، ص 177. (59)

شمسى) به دنيا آمده بود، در جوانى با خانواده خود براثر فشار «الرشيد» كه زادگاه آنان رياض را متصرّف شده بود به كويت رفت و در دسامبر سال 1901 (آذر 1280 شمسى، شعبان 1319 قمرى) در 21 سالگى با نيرويى كه از چهل و چند نفر بيشتر نبود به قصد پس گرفتن رياض عازم نجد شد و اوايل 1902 رياض را تصرف كرد و سپس به كوتاه كردن دست الرشيد از نقاط ديگر پرداخت.
تا سال 1904 (1283 شمسى، 1322 قمرى ) همه نجد را به رغم حمايت نظامى عثمانى از الرشيد تصرف كرد و با مرگ الرشيد در سال 1906 (1284 شمسى) راه در برابر عبدالعزيز باز شد و به تدريج ساير مناطق تحت سلطه عوامل الرشيد را گرفت و در سال 1913 (1292 شمسى، 1331 قمرى) احساء را هم بر قلمرو خود افزود و به ساحل خليج فارس رسيد.
دولت انگلستان كه سرگرم عقب راندن عثمانى از سرزمين‏هاى عربى و مسلّط شدن بر آن‏ها بود در سال 1916 (1294 شمسى) اواسط جنگ جهانى اول، نجد و احساء را به عنوان قلمرو عبدالعزيز به رسميت شناخت. عبدالعزيز در سال 1925 (1303 شمسى، 1343 قمرى) از اختلاف شريف مكه با دولت انگلستان استفاده كرد و حجاز را هم بر قلمرو خود افزود و خود را سلطان نجد و حجاز اعلام داشت.
هفتم ژانويه سال 1926 (17/10/1304 شمسى) قلمرو خود را مملكت سعودى اعلام داشت و 20 ماه مه سال 1927 (30/2/1306(60)

شمسى 19 ذى‏قعده 1345 قمرى) دولت انگلستان طبق عهدنامه جدّه سال 1927 (1305 شمسى، 1344 قمرى) استقلال آن كشور را كه تا نيمه جنگ جهانى اول تحت الحمايه عثمانى بود، به رسميت شناخت.
آل سعود در هشتم شوال 1344 قمرى حرم امامان بقيع را ويران كرد.
ولى تاريخ اعلام رسمى تاسيس كشور سعودى 23 سپتامبر 1932 (2/7/1311 شمسى، 23 جمادى الاول 1351) است.
ملك سعود بن عبد العزيز، كه متولد سال 1319 بود پس از مرگ پدرش از سال 1377 تا 1388، به مدت 11 سال حكومت را به دست گرفت.
ملك فيصل بن عبد العزيز، متولد 1324 بود پس از مرگ برادرش ملك سعود از سال 1388 تا 1395 به مدت 7 سال به عربستان حكومت كرد. و در دوران حكومتش به توسعه حرمين پرداخت.
ملك خالد بن عبد العزيز، متولد 1331، پس از مرگ برادرش ملك فيصل از سال 1395 تا 1402 به مدت 7 سال به سلطنت نشست.
ملك فهد بن عبد العزيز، متولد 1340، بعد از مرگ برادرش خالد از سال 1402 تا 1426 به مدت 24 سال زمامدار عربستان بود⁽¹⁾. ملك عبد اللّه بن عبد العزيز، متولّد 1352، پس از مرگ برادرش فهد در سال 1426 در سن 74 سالگى پادشاهى عربستان را به عهده گرفت.

(1) ر.ك: رسائل أئمّة دعوة التوحيد، از دكتر فيصل بن مشعل بن سعود بن عبد العزيز. (61)