2024 March 28 - پنج شنبه 09 فروردين 1403
بررسي اسناد زيارت عاشورا (ویرایش جدید)
کد مطلب: ٦٢٨٦ تاریخ انتشار: ١١ مهر ١٣٩٥ - ٢٠:٠٠ تعداد بازدید: 47801
مقالات » پاسخگویی به شبهات
بررسي اسناد زيارت عاشورا (ویرایش جدید)

بررسي اسناد شيخ طوسي و ابن قولويه در زيارت عاشورا


مقدمه:

بر استحباب خواندن زيارت عاشورا، تمامي علماي شيعه در طول تاريخ اتفاق نظر داشته‌ و بر خواندن روزانه‌ي آن، تأكيد نموده‌اند.

بدون ترديد، چنين روايتي كه تمامي علماي شيعه از قديم الأيام تا كنون به آن عمل كرده و بر خواندن آن اصرار داشته‌اند، بي نياز از بررسي سندي است؛ اما در عين حال سعي مي‌كنيم در اين مقاله به صورت مختصر، سند آن را بررسي و تحقيق نماييم.

مصدر اصلي اين زيارت نامه، دو كتاب معتبر؛ يعني «كامل الزيارات» تأليف جعفر بن محمد بن قولويه قمي و «مصباح المتهجد» تأليف شيخ طوسي رضوان الله تعالي عليهما است و اين دو بزرگوار، تقريباً با شش سند اين زيارت را نقل كرده‌اند.

الف: اسناد شيخ طوسي در «مصباح المجتهد»

سند اول با دو طريق:

شيخ طوسي رحمة الله عليه، در كتاب «مصباح المتهجد» سند اصل زيارت عاشورا و متن آن را اين‌گونه نقل مي‌فرمايد:

«قَالَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ وَ سَيْفُ بْنُ عَمِيرَةَ قَالَ عَلْقَمَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيُّ قُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ ذَلِكَ الْيَوْمَ إِذَا أَنَا زُرْتُهُ مِنْ قُرْبٍ وَ دُعَاءً أَدْعُو بِهِ إِذَا لَمْ أَزُرْهُ مِنْ قُرْبٍ وَ أَوْمَأْتُ مِنْ بُعْدِ الْبِلَادِ وَ مِنْ دَارِي بِالسَّلَامِ إِلَيْهِ قَالَ فَقَالَ لِي يَا عَلْقَمَةُ إِذَا أَنْتَ صَلَّيْتَ الرَّكْعَتَيْنِ بَعْدَ أَنْ تُومِئَ إِلَيْهِ بِالسَّلَامِ فَقُلْ بَعْدَ الْإِيمَاءِ إِلَيْهِ مِنْ بَعْدِ التَّكْبِيرِ هَذَا الْقَوْلَ فَإِنَّكَ إِذَا قُلْتَ ذَلِكَ فَقَدْ دَعَوْتَ بِمَا يَدْعُو بِهِ زُوَّارُهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ كَتَبَ اللَّهُ لَكَ مِائَةَ أَلْفِ أَلْفِ دَرَجَةٍ وَ كُنْتَ كَمَنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ عليه السلام حَتَّى تُشَارِكَهُمْ فِي دَرَجَاتِهِمْ وَ لَا تُعْرَفُ إِلَّا فِي الشُّهَدَاءِ الَّذِينَ اسْتُشْهِدُوا مَعَهُ وَ كَتَبَ لَكَ ثَوَابَ زِيَارَةِ كُلِّ نَبِيٍّ وَ كُلِّ رَسُولٍ وَ زِيَارَةِ كُلِّ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ عليه السلام مُنْذُ يَوْمَ قُتِلَ عَلَيْهِ السَّلَامُ وَ عَلَى أَهْلِ بَيْتِهِ.

«علقمه مي گويد: به امام باقر عليه السلام عرض كردم: دعايي به من آموزش بده كه اگر در آن روز امام حسين عليه السلام را از نزديك زيارت كردم، آن را بخوانم و اگر نتوانستم از نزديك زيارت كنم، از شهرهاي دور و از خانه‌ام به سوي او با سلام اشاره كرده و آن دعا را بخوانم. امام فرمود: هر گاه كه آن دو ركعت را به جا بياوري و بعد از آن با سلام به سوي آن حضرت اشاره كردي، در حال اشاره تكبير بگويي و بخواني اين زيارت را ، همان دعايي را خوانده‌اي كه فرشتگان در هنگام زيارت آن حضرت مي‌خوانند.»

الزِّيَارَةُ- السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ثَارَ اللَّهِ وَ ابْنَ ثَارِهِ وَ الْوِتْرَ الْمَوْتُورَ السَّلَامُ عَلَيْكَ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَائِكَ عَلَيْكُمْ مِنِّي جَمِيعاً سَلَامُ اللَّهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ.

«زيارت اين است: سلام بر تو اى ابا عبد اللَّه، سلام بر تو اى فرزند رسول خدا، سلام بر تو اى فرزند امير مؤمنان و فرزند سرور جانشينان، سلام بر تو اى پسر فاطمه سرور بانوان عالم، سلام بر تو اى خون خدا (يعنى خدا صاحب خون تو و طلب‏كننده آن است) و فرزند خون خدا و كشته‌ي كه انتقام كشتگانت گرفته نشده است، سلام بر تو و بر ارواح پاكي كه در حرم مطهرت با تو مدفون شدند. بر همه‌ي شما تا ابد از من سلام و رحمت خدا باد و تا زماني كه شب و روز در جهان برقرار است.»

يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ لَقَدْ عَظُمَتِ الرَّزِيَّةُ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتِ الْمُصِيبَةُ بِكَ عَلَيْنَا وَ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ الْإِسْلَامِ وَ جَلَّتْ وَ عَظُمَتْ مُصِيبَتُكَ فِي السَّمَاوَاتِ عَلَى جَمِيعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ فَلَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسَّسَتْ أَسَاسَ الظُّلْمِ وَ الْجَوْرِ عَلَيْكُمْ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً دَفَعَتْكُمْ عَنْ مَقَامِكُمْ وَ أَزَالَتْكُمْ عَنْ مَرَاتِبِكُمْ الَّتِي رَتَّبَكُمُ اللَّهُ فِيهَا وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً قَتَلَتْكُمْ وَ لَعَنَ اللَّهُ الْمُمَهِّدِينَ لَهُمْ بِالتَّمْكِينِ مِنْ قِتَالِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ وَ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ وَ أَوْلِيَائِهِمْ.

«اى ابا عبد الله! همانا مصيبت تو (در عالم) بزرگ و بر ما شيعيان و تمام اهل اسلام سخن و عظيم و ناگوار بود، و تحمل آن در آسمانها بر تمام اهل آسمان نيز سخت و دشوار بود. پس خدا لعنت كند امتي را كه اساس ظلم و ستم را بر شما اهل بيت بنيانگذاري كردند. و خدا لعنت كند امتي را كه شما را از مقام و مرتبه‌ي (خلافت) خود منع كردند، و از شما دور كردند؛ رتبه هايي را كه خدا مخصوص شما گردانيده بود، و خدا لعنت كند امتي را كه شما را كشت، و خدا لعنت كند آناني را كه اسباب را تهيه كردند تا بدان وسيله قادر به پيكار شما شدند، من بيزاري مي‌جويم به سوي خدا و به سوي شما از آنها، و از شيعيان آنها و پيروان و دوستانشان.»

يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُمْ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ وَ لَعَنَ اللَّهُ آلَ زِيَادٍ وَ آلَ مَرْوَانَ وَ لَعَنَ اللَّهُ بَنِي أُمَيَّةَ قَاطِبَةً وَ لَعَنَ اللَّهُ ابْنَ مَرْجَانَةَ وَ لَعَنَ اللَّهُ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ لَعَنَ اللَّهُ شِمْراً وَ لَعَنَ اللَّهُ أُمَّةً أَسْرَجَتْ وَ أَلْجَمَتْ وَ تَنَقَّبَتْ لِقِتَالِكَ بِأَبِي أَنْتَ وَ أُمِّي لَقَدْ عَظُمَ مُصَابِي بِكَ فَأَسْالُ اللَّهَ الَّذِي أَكْرَمَ مَقَامَكَ وَ أَكْرَمَنِي أَنْ يَرْزُقَنِي طَلَبَ ثَارِكَ مَعَ إِمَامٍ مَنْصُورٍ مِنْ أَهْلِ بَيْتِ مُحَمَّدٍ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي عِنْدَكَ وَجِيهاً بِالْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ.

«اي ابا عبد الله ! من در دوستي و صلحم با هر كه با شما در صلح و دوستي است، و در جنگم با هر كه با شما در جنگ است تا روز قيامت. و خدا لعنت كند آل زياد و آل مروان را، و خدا لعنت كند تمام بني اميه را ، و لعنت كند پسر مرجانه را، و لعنت كند عمر پسر سعد را، و خدا لعنت كند شمر را، و خدا لعنت كند گروهي كه اسب هايشان را زين بستند و لجام زدند و براي جنگ با تو مهيا شدند.

پدر و مادر به فدايت، تحمل مصيبت تو بر من بسيار دشوار است، پس خواستارم از خدايي كه مقامت را گرامي داشت و مرا هم به واسطه‌ي دوستي تو عزت بخشيد كه خونخواهي تو را روزي من گرداند همراه با امام منصور از اهل بيت محمد كه درود خدا بر او و خاندانش باد. خدايا! مرا در دنيا و آخرت به واسطه‌ي امام حسين كه درود خدا بر او باد، نزد خود وجيه و آبرومند گردان.»

يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَى رَسُولِهِ وَ إِلَى أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ إِلَى فَاطِمَةَ وَ إِلَى الْحَسَنِ وَ إِلَيْكَ بِمُوَالاتِكَ وَ بِالْبَرَاءَةِ مِمَّنْ أَسَّسَ أَسَاسَ ذَلِكَ وَ بَنَى عَلَيْهِ بُنْيَانَهُ وَ جَرَى فِي ظُلَمِهِ وَ جَوْرِهِ عَلَيْكُمْ وَ عَلَى أَشْيَاعِكُمْ بَرِئْتُ إِلَى اللَّهِ وَ إِلَيْكُمْ مِنْهُمْ- وَ أَتَقَرَّبُ إِلَى اللَّهِ ثُمَّ إِلَيْكُمْ بِمُوَالاتِكُمْ وَ مُوَالاةِ وَلِيِّكُمْ وَ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَعْدَائِكُمْ وَ النَّاصِبِينَ لَكُمُ الْحَرْبَ وَ بِالْبَرَاءَةِ مِنْ أَشْيَاعِهِمْ وَ أَتْبَاعِهِمْ.

«اي ابا عبد الله! من تقرب مي‌جويم به درگاه خدا و به پيشگاه رسولش و اميرمؤمنان و نزد فاطمه و حسن و به سوي شما به وسيله‌ي دوستي شما، و به وسيله‌ي بيزاري از كسي كه پي‌ريزي كرد شالوده‌ي اين كار را، و پايه گذاري كرد بر آن بنيانش را، و دنبال كرد ظلم و ستمش را بر شما و بر پيروان شماك بيزاري به درگاه خدا و به پيشگاه شما از ايشان، و تقرب مي‌جويم به سوي خدا، سپس به شما به وسيله‌ي دوستي تان و دوستي دوستان شما، و به بيزاري از دشمنانتان و بر پا كنندگان (و آتش افروزان) جنگ با شما، و به بيزاري از ياران و پيروانشان.»

إِنِّي سِلْمٌ لِمَنْ سَالَمَكُمْ وَ حَرْبٌ لِمَنْ حَارَبَكُمْ وَ وَلِيٌّ لِمَنْ وَالاكُمْ وَ عَدُوٌّ لِمَنْ عَادَاكُمْ فَأَسْالُ اللَّهَ الَّذِي أَكْرَمَنِي بِمَعْرِفَتِكُمْ وَ مَعْرِفَةِ أَوْلِيَائِكُمْ وَ رَزَقَنِي الْبَرَاءَةَ مِنْ أَعْدَائِكُمْ أَنْ يَجْعَلَنِي مَعَكُمْ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَنْ يُثَبِّتَ لِي عِنْدَكُمْ قَدَمَ صِدْقٍ فِي الدُّنْيَا وَ الْآخِرَةِ وَ أَسْأَلُهُ أَنْ يُبَلِّغَنِي الْمَقَامَ الْمَحْمُودَ لَكُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ أَنْ يَرْزُقَنِي طَلَبَ ثَارِكُمْ مَعَ إِمَامٍ مَهْدِيٍّ ظَاهِرٍ نَاطِقٍ مِنْكُمْ وَ أَسْأَلُ اللَّهَ بِحَقِّكُمْ وَ بِالشَّأْنِ الَّذِي لَكُمْ عِنْدَهُ أَنْ يُعْطِيَنِي بِمُصَابِي بِكُمْ أَفْضَلَ مَا يُعْطِي مُصَاباً بِمُصِيبَتِهِ مُصِيبَةٍ مَا أَعْظَمَهَا وَ أَعْظَمَ رَزِيَّتَهَا فِي الْإِسْلَامِ وَ فِي جَمِيعِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ.

«همانا من در صلحم با كسي كه با شما در صلح است، و در جنگم با ستيزه‌جويان با شما، و دوستم با دوستان شما، و دشمنم با دشمنان شما. پس درخواست مي‌كنم از خدايي كه مرا گرامي داشت به شناخت شما و شناخت دوستانتان، و روزي ام كرد بيزاري جستن از دشمنان تان را، به اين كه مرا در دنيا و آخرت با شما قرار دهد، و در دو عالم به مقام صدق و صفاي با شما را ثابت قدم بدارد، و از خدا مي‌خواهم كه مرا با مقام پسنديده‌ي كه شما نزد خدا داريد برساند. و روزي ام كند خونخواهي شما را با امام هدايت شده‌ي آشكار، گوياي به حق كه از شما خاندان است و مي خواهم از خدا به حق شما به شأن و مقامي كه نزد خدا داريد، تا به من عطا كند به واسطه‌ي مصيبت شما، بهترين ثوابي كه عطا كند به هر مصيبت زده‌ي. به راستي چه مصيبت بزرگي و چه داغ گراني بود در عالم اسلام و در تمام آسمان ها و زمين.»

اللَّهُمَّ اجْعَلْنِي فِي مَقَامِي هَذَا مِمَّنْ تَنَالُهُ مِنْكَ صَلَوَاتٌ وَ رَحْمَةٌ وَ مَغْفِرَةٌ اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْيَايَ مَحْيَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَمَاتِي مَمَاتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ اللَّهُمَّ إِنَّ هَذَا يَوْمٌ تَبَرَّكَتْ بِهِ بَنُو أُمَيَّةَ وَ ابْنُ آكِلَةِ الْأَكْبَادِ اللَّعِينُ ابْنُ اللَّعِينِ عَلَى لِسَانِكَ وَ لِسَانِ نَبِيِّكَ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ فِي كُلِّ مَوْطِنٍ وَ مَوْقِفٍ وَقَفَ فِيهِ نَبِيُّكَ اللَّهُمَّ الْعَنْ أَبَا سُفْيَانَ وَ مُعَاوِيَةَ وَ يَزِيدَ بْنَ مُعَاوِيَةَ عَلَيْهِمْ مِنْكَ اللَّعْنَةُ أَبَدَ الْآبِدِينَ وَ هَذَا يَوْمٌ فَرِحَتْ بِهِ آلُ زِيَادٍ وَ آلُ مَرْوَانَ بِقَتْلِهِمُ الْحُسَيْنَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِ اللَّهُمَّ فَضَاعِفْ عَلَيْهِمُ اللَّعْنَ وَ الْعَذَابَ.

«خدايا! مرا در اين مقامي كه هستم از كساني قرار ده كه شامل حال آنهاست از ناحيه‌ي تو درود و رحمت و مغفرتت. خدايا! زندگاني مرا همانند زندگاني محمد و مردن ما را همانند مردن آل محمد، قرار ده. خدايا اين روز روزي است كه مبارك مي‌دانستند آن را بني اميه و پسر (هند) جگر خوار، ملعون پسر ملعون (يزيد بن معاويه) در زبان تو و زبان رسولت كه درود خدا بر او آلش باد. در هر مسكن و منزلي كه توقف داشتند رسول تو كه درود خدا بر او آلش باد. خدايا لعنت فرست بر ابي سفيان و پسرش معاويه و يزيد بن معاويه، بر همه‌ي آنان لعن ابدي فرست. و اين روز (عاشورا) روزي است كه شادي گرفتند در آن آل زياد و آل مروان به واسطه‌ي كشتن امام حسن صلوات الله عليه. خدايا چندين برابر گردان لعن و عذاب دردناك را بر آنان.»

اللَّهُمَّ إِنِّي أَتَقَرَّبُ إِلَيْكَ فِي هَذَا الْيَوْمِ وَ فِي مَوْقِفِي هَذَا وَ أَيَّامِ حَيَاتِي بِالْبَرَاءَةِ مِنْهُمْ وَ اللَّعْنَةِ عَلَيْهِمْ وَ بِالْمُوَالاةِ لِنَبِيِّكَ وَ آلِ نَبِيِّكَ عَلَيْهِ وَ عَلَيْهِمُ السَّلَامُ-

ثُمَّ يَقُولُ مِائَةَ مَرَّةٍ اللَّهُمَّ الْعَنْ أَوَّلَ ظَالِمٍ ظَلَمَ حَقَّ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ آخِرَ تَابِعٍ لَهُ عَلَى ذَلِكَ اللَّهُمَّ الْعَنِ الْعِصَابَةَ الَّتِي جَاهَدَتِ الْحُسَيْنَ وَ شَايَعَتْ وَ بَايَعَتْ وَ تَابَعَتْ عَلَى قَتْلِهِ اللَّهُمَّ الْعَنْهُمْ جَمِيعاً.

«خدايا! من به تو تقرب مي‌جويم در اين روز، و در اين مكان و در تمام دوران زندگي ام، به واسطه‌ي بيزاري جستن از آنها و لعن بر ‌آنها و به واسطه‌ي دوستي پيامبر و آل اطهار او كه سلام و درود خدا بر او خاندانش باد.

سپس صد مرتبه بگويي: خدايا! لعنت فرست بر اول مظلومي كه در حق محمد وآل محمد ظلم و ستم كردند، و بر آخرين ظالمي كه از آن ظلم تبعيت كرد. خدايا لعنت فرست بر جماعتي كه با امام حسين عليه السلام جنگيدند و بر شيعيانشان و بر هر كه با آنان بيعت كرد و از آنها در كشتن ايشان پيروي نمود. خدايا همه‌ي آنها را لعنت كن.»

يَقُولُ ذَلِكَ مِائَةَ مَرَّةٍ ثُمَّ يَقُولُ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ وَ عَلَى الْأَرْوَاحِ الَّتِي حَلَّتْ بِفِنَائِكَ عَلَيْكَ مِنِّي سَلَامُ اللَّهِ أَبَداً مَا بَقِيتُ وَ بَقِيَ اللَّيْلُ وَ النَّهَارُ وَ لَا جَعَلَهُ اللَّهُ آخِرَ الْعَهْدِ مِنِّي لِزِيَارَتِكَ السَّلَامُ عَلَى الْحُسَيْنِ وَ عَلِيِّ بْنِ الْحُسَيْنِ وَ عَلَى أَصْحَابِ الْحُسَيْنِ يَقُولُ ذَلِكَ مِائَةَ مَرَّةٍ.

ثُمَّ يَقُولُ اللَّهُمَّ خُصَّ أَنْتَ أَوَّلَ ظَالِمٍ بِاللَّعْنِ مِنِّي وَ ابْدَأْ بِهِ أَوَّلًا ثُمَّ الثَّانِيَ ثُمَّ الثَّالِثَ وَ الرَّابِعَ اللَّهُمَّ الْعَنْ يَزِيدَ خَامِساً وَ الْعَنْ عُبَيْدَ اللَّهِ بْنَ زِيَادٍ وَ ابْنَ مَرْجَانَةَ وَ عُمَرَ بْنَ سَعْدٍ وَ شِمْراً وَ آلَ أَبِي سُفْيَانَ وَ آلَ زِيَادٍ وَ آلَ مَرْوَانَ إِلَى يَوْمِ الْقِيَامَةِ.

«سپس صد مرتبه مي‌گويي: سلام بر تو اي ابا عبد الله! و بر آن روان هايي كه در آستان تو جا گرفتند، سلام خدا از من بر شما هميشه باد، مادامي كه من زنده‌ام و شب و روز برقرار است و خدا اين سلام مرا آخرين عهد من كه مخصوص به زيارت شماست قرار ندهد. سلام بر حسين، و بر علي بن حسين و بر فرزندان حسين و بر اصحاب حسين. اين را صد مرتبه مي‌گويي.

سپس مي‌گويي: خدايا! تو لعنت مرا مخصوص گردان به اولين شخص ظالم و ابتدا از او شروع كن، سپس دومي و سومي و چهارمي را، خدايا لعنت كن يزيد را در مرتبه پنجم، و لعنت كن عبيد الله بن زياد و پسر مرجانه را، و عمر بن سعد و شمر و آل ابي سفيان و آ‌ل زياد وآل مروان را تا روز قيامت.»

ثُمَّ تَسْجُدُ وَ تَقُولُ اللَّهُمَّ لَكَ الْحَمْدُ حَمْدَ الشَّاكِرِينَ عَلَى مُصَابِهِمْ الْحَمْدُ لِلَّهِ عَلَى عَظِيمِ رَزِيَّتِي اللَّهُمَّ ارْزُقْنِي شَفَاعَةَ الْحُسَيْنِ يَوْمَ الْوُرُودِ وَ ثَبِّتْ لِي قَدَمَ صِدْقٍ عِنْدَكَ مَعَ الْحُسَيْنِ وَ أَصْحَابِ الْحُسَيْنِ الَّذِينَ بَذَلُوا مُهَجَهُمْ دُونَ الْحُسَيْنِ عَلَيْهِ السَّلَامُ قَالَ عَلْقَمَةُ قَالَ أَبُو جَعْفَرٍ عليه السلام إِنِ اسْتَطَعْتَ أَنْ تَزُورَهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ بِهَذِهِ الزِّيَارَةِ مِنْ‏ دَارِكَ فَافْعَلْ وَ لَكَ ثَوَابُ جَمِيعِ ذَلِكَ.»

«سپس به سجده مي روي و مي‌گويي: خدايا! تو را ستايش مي‌كنم به ستايش شكر گزارانِ تو بر مصيبتي كه به ايشان رسيد، سپاس خدا را بر بزرگترين مصيبت من. خدايا روزي من گردان شفاعت حسين عليه السلام را در روزي كه بر تو وارد مي‌شوم، و مرا ثابت قدم بدار نزد خود به صدق و صفا با حسين عليه السلام و اصحاب ايشان كه خون خود را در پيش روي حسين ريختند. علقمه مي‌گويد: امام باقر عليه السلام فرمود: اگر توان داشتي حسين عليه السلام در هر روز با اين زيارت نامه از خانه ات زيارت كن، اين كار را انجام بده و ثواب همه آنها برايت نوشته مي‌شود.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، مصباح المتهجد، ص 773 – 774، ناشر : مؤسسة فقه الشيعة - بيروت – لبنان، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1411 - 1991 م

همانگونه كه در متن مشاهده مي‌شود، اين سند با دو طريق نقل شده و ما هر دو طريق را بررسي خواهيم كرد:

طريق اول: صالح بن عقبه عن علقمة بن محمد عن أبي جعفر عليه السلام

طريق دوم: سيف بن عميره عن علقمة بن محمد عن أبي جعفر عليه السلام

بررسي طريق اول : صالح بن عقبه عن علقمة

از آن‌جايي كه مرحوم شيخ طوسي روايت را از كتاب صالح بن عقبه نقل مي‌كند، بايد طريق ايشان تا صالح بن عقبه نيز بررسي شود.

شيخ طوسي در كتاب «الفهرست» طريق خود را تا صالح بن عقبه اين گونه بيان مي‌كند:

«صالح بن أبي الأسود، له كتاب. وصالح بن عقبة، له كتاب. أخبرنا بهما ابن أبي جيد، عن ابن الوليد، عن الصفار، عن محمد بن الحسين، عن محمد بن إسماعيل بن بزيع، عنهما.»

«صالح بن عقبه، كتابي دارد‌ كه آن را براي ما ابن ابي جيد از ابن وليد و از صفار از محمد بن الحسين از محمد بن اسماعيل بن بزيع از او نقل كرده است.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، الفهرست، ص 147، تحقيق: الشيخ جواد القيومي،‌ ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة،‌ چاپخانه: مؤسسة النشر الإسلامي، الطبعة الأولى1417

پس در حقيقت سند روايت اين گونه خواهد شد:

«شيخ طوسي : علي بن أحمد بن محمد بن أبي جيد، محمد بن حسن بن وليد، صفار، محمد بن الحسين، محمد بن اسماعيل بن بزيع، صالح بن عقبة، علقمة بن محمد الخضرمي، امام باقر عليه السلام.»

طريق شيخ طوسي تا صالح بن عقبه درست است؛ چنانچه آيت الله خويي در ترجمه صالح بن عقبه مي‌فرمايد:

«وطريق الصدوق إليه: محمد بن موسى بن المتوكل ... والطريق كطريق الشيخ إليه صحيح، وإن كان في الأول منهما: محمد بن موسى وعلي بن الحسين السعد آبادي، وفي الثاني ابن أبي جيد، لأنهم ثقات على الأظهر

الموسوي الخوئي، السيد أبو القاسم _متوفاى1411ق_، معجم رجال الحديث وتفصيل طبقات الرواة، ج 10، ص 86، الطبعة الخامسة، 1413هـ ـ 1992م

هر چند صراحت كلام مرحوم آيت الله العظمي خويي براي اثبات صحت إسناد شيخ تا صالح بن عقبه كفايت مي‌كند؛ اما براي استحكام اعتبار طريق، راويان سند را نيز بررسي مي‌كنيم.

1. ابن أبي جيد :

اسم ايشان در كتابهاي رجال شيعه «علي بن أحمد بن محمد بن أبي جيد» ذكر شده‌است. وي از اساتيد مرحوم شيخ طوسي و مرحوم نجاشي بوده و مشايخ نجاشي همگي به اتفاق علما موثق هستند و نيازي به بررسي ندارند؛ چنانچه مرحوم آيت الله العظمي خويي رضوان الله تعالي عليه مي‌فرمايد:

«طريق الشيخ إليه [صفار] صحيح في غير كتاب بصائر الدرجات، بل فيه أيضا على الأظهر، فإن في طريقه ابن أبي جيد، فإنه ثقة، لأنه من مشايخ النجاشي

سند شيخ تا صفار در غير كتاب بصائر صحيح است؛ بلكه در آن كتاب نيز بنا بر اظهر چنين است؛ زيرا در طريق آن، ابن ابي جيد است و او ثقه است؛ زيرا از مشايخ نجاشي است.

الموسوي الخوئي، السيد أبو القاسم _متوفاى1411ق_، معجم رجال الحديث وتفصيل طبقات الرواة، ج 16، ص 266، الطبعة الخامسة، 1413هـ ـ 1992م

2 . محمد بن حسن بن وليد :

وي از اجلاء و بزرگان شيعه و از علماي جرح و تعديل بوده كه بي نياز از توثيق و تعريف است. مرحوم نجاشي او را اين گونه مي‌ستايد:

«محمد بن الحسن بن أحمد بن الوليد أبو جعفر شيخ القميين، وفقيههم، ومتقدمهم، ووجههم. ويقال: إنه نزيل قم، وما كان أصله منها. ثقة ثقة، عين، مسكون إليه.»

«ابو جعفر محمد بن حسن بن احمد بن وليد، بزرگ اهل قم و از دانشمندان و پيشوايان و سرشناسان قم بوده است ؛ ايشان از هر جهت مورد وثوق و اطمينان و مايه افتخار بوده است.»

النجاشي الأسدي الكوفي، أحمد بن علي بن أحمد بن العباس _متوفاى450ق_، فهرست أسماء مصنفي الشيعة المشتهر ب‍ رجال النجاشي، ص 383 ، تحقيق: السيد موسي الشبيري الزنجاني، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ـ قم، الطبعة: الخامسة، 1416هـ.

3 . محمد بن حسن صفار :

مرحوم نجاشي در باره وي مي‌گويد :

«محمد بن الحسن بن فروخ الصفار ... كان وجها في أصحابنا القميين، ثقة، عظيم القدر، راجحا، قليل السقط في الرواية.»

«محمد بن حسن ... سرشناس شيعيان در قم بود؛ مورد اطمينان و والا مقام، برتر (‌از ديگران) و بسيار اندك از روايات وي سقط دارد.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 354 .

4 . محمد بن الحسين بن أبي الخطاب :

مرحوم نجاشي در باره وي مي فرمايد:

«محمد بن الحسين بن أبي الخطاب أبو جعفر الزيات الهمداني، واسم أبي الخطاب زيد، جليل من أصحابنا، عظيم القدر، كثير الرواية، ثقة، عين، حسن التصانيف، مسكون إلى روايته.»

«محمد بن حسين ... بزرگواري از شيعيان، والا مقام، روايت زياد دارد، مورد اطمينان، مايه افتخار، نوشته هاي وي نيكو است، روايت وي مورد اعتماد است.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 334 .

5 . محمد بن اسماعيل بن بزيع :

مرحوم نجاشي در باره وي مي‌گويد:

«محمد بن إسماعيل بن بزيع أبو جعفر مولى المنصور أبي جعفر، وولد بزيع بيت، منهم حمزة بن بزيع. كان من صالحي هذه الطائفة وثقاتهم، كثير العمل.»

«محمد بن اسماعيل ... او در خانداني به دنيا آمد كه حمزة بن بزيع از ايشان است؛ از نيكان شيعه و مورد اطمينان بوده و عمل بسيار داشت.»

و در ادامه اين روايت را نقل مي‌كند:

«أخبرنا والدي رحمه الله قال: أخبرنا محمد بن علي بن الحسين قال: حدثنا محمد بن علي ما جيلويه، عن علي بن إبراهيم، عن أبيه، عن علي بن معبد، عن الحسين بن خالد الصيرفي. قال: كنا عند الرضا عليه السلام، ونحن جماعة، فذكر محمد بن إسماعيل بن بزيع، فقال: وددت أن فيكم مثله

«پدرم به من گفت: محمد بن علي بن حسين گفت: محمد بن علي ماجيلويه به من روايت نقل كرد از ...گفت: ما گروهي نزد امام رضا عليه السلام بوديم، پس يادي از محمد بن اسماعيل بزيع شد، پس فرمودند: من دوست داشتم كه در بين شما مثل او بود.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 330 – 332 .

و مرحوم شيخ طوسي نيز در باره وي مي‌فرمايد:

«محمد بن إسماعيل بن بزيع، ثقة صحيح،»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن _متوفاى460ق_، رجال الطوسي، ص 364، تحقيق: جواد القيومي الأصفهاني، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ.

6 . صالح بن عقبة :

وي از اصحاب امام صادق و امام كاظم عليهما السلام بوده و بزرگان بسياري از او نقل روايت كرده‌اند. مرحوم نجاشي وي را اين‌گونه معرفي مي‌كند:

«صالح بن عقبة بن قيس بن سمعان بن أبي ربيحة مولى رسول الله صلى الله عليه وآله، قيل: إنه روى عن أبي عبد الله عليه السلام، والله أعلم. روى صالح عن أبيه عن جده، وروى عن زيد الشحام، [ و ] روى عنه محمد بن الحسين بن أبي الخطاب وابنه إسماعيل بن صالح بن عقبة، قال سعد: هو مولى. له كتاب يرويه [ عنه ] جماعة منهم محمد بن إسماعيل بن بزيع. أخبرنا الحسين بن عبيد الله عن ابن حمزة قال: حدثنا علي بن إبراهيم عن ابن أبي الخطاب قال: حدثنا محمد بن إسماعيل عن صالح بكتابه.»

«صالح بن عقبه بن قيس بن سمعان... غلام پيامبر صلي الله عليه وآله. گفته شده است كه وي از امام صادق عليه السلام روايت نقل كرده اما خداوند بهتر مي‌داند. صالح از پدرش از جدش و از زيد شحام روايت كرده است. و از وي، محمد بن الحسن بن ابي الخطاب و پسرش اسماعيل بن صالح بن عقبه روايت نقل كرده اند. سعد گفته است: او كتابي دارد كه جماعتي از او روايت كرده اند از جمله‌ي آنها مي‌توان محمد بن اسماعيل بن بزيع را نام برد. حسين بن عبيد الله از ابن حمزه نقل كرده كه براي ما علي بن ابراهيم از ابن ابي الخطاب نقل كرد كه او گفت: حديث كرد براي ما محمد بن اسماعيل از صالح بن عقبه به كتابش.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 200 .

دو مطلب در كلام نجاشي در باره صالح بن عقبه:

1. مرحوم نجاشي در باره‌ي ايشان توثيقي ندارد و از طرفي تضعيف هم نكرده است.

2. نجاشي براي او كتابي ذكر كرده كه گروهي از آن روايت نقل كرده اند و از جمله‌اي آنها محمد بن اسماعيل بن بزيع (راوي قبل) است. و اين راوي در سند زيارت عاشورا نيز قرار دارد كه از نظر علماي رجال، وثاقتش ثابت شده است.

3. بنا بر يك قول، صالح بن عقبه از اصحاب امام صادق عليه السلام مي‌باشد.

مرحوم شيخ طوسي نيز تصريح مي‌كند كه ايشان از اصحاب امام صادق عليه السلام بوده است:

«صالح بن عقبه، من أصحاب أبي عبد الله عليه السلام.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن _متوفاى460ق_، رجال الطوسي، ص ص 338، تحقيق: جواد القيومي الأصفهاني، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ.

تضعيف ابن غضائري:

ابن غضائري در كتاب رجالش، صالح بن عقبه را تضعيف كرده ومي‌گويد:

«صالح بن عقبة بن قيس بن سمعان بن أبي ذبيحة، مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله وسلم). روى عن أبي عبد الله (عليه السلام). غال، كذاب، لا يلتفت إليه

«صالح بن عقبه بن قيس بن سمعان بن ابي ذبيحه غلام رسول خدا صلي الله عليه وآله. وي از امام صادق عليه السلام نقل روايت دارد. او غالي و بسيار دروغگو بوده و به رواياتش توجه نمي‌شود.»

الغضائري الواسطي البغدادي ، أحمد بن الحسين _متوفاي قرن 5 _، رجال ابن الغضائري،‌ ص 69، تحقيق : السيد محمد رضا الحسيني الجلالي ، الناشر : دار الحديث الطبعة : الأولى ، 1422 ق / 1380 ش

پاسخ علما به تضعيف ابن غضائري

بزرگان و علماي رجال شيعه، از تضعيف ابن غضائري پاسخ داده و سخناني را در باره‌ي ايشان گفته اند كه وثاقت و حسن حال او را ثابت مي‌كند.

الف: سخنان وحيد بهبهاني رحمة الله عليه:

ايشان در تعليقه‌ي كتاب «منهاج المقال» اثر مرحوم ميرزا محمد، از تضعيف ابن غضائري كه برخي علما از جمله صاحب كتاب منهاج المقال آن را نقل كرده، چنين پاسخ مي‌دهد:

«قوله في صالح بن عقبة بن قيس كذاب (اه): الظاهر انه من غض ومر ما فيه في الفائدة الثانية مع ان الظاهر من (جش) عدم صحة ما نسبه اليه سيما من قوله له كتاب يرويه جماعة (اه) ويؤيد عدم الغلو ما في (جخ) و (ست) وروايته في كتب الاخبار صريحة في خلاف الغلو كما مر فيها وفى الفائدة الثالثة قال جدي الظاهر ان الغلو الذي نسبه اليه غض للاخبار التي تدل على جلالة قدر الأئمة عليهم السلام كما رأيناها وليس فيها غلو ويظهر من المصنف يعنى الصدوق انه كتابه معتمد الأصحاب ولهذا ذكر اخباره المشايخ وعملوا عليها انتهى.»

«سخن مصنف در باره صالح بن عقبه بن قيس كه وي دروغگو است، ظاهرا از ابن غضائري گرفته شده است. و در فائده دوم گذشت كه با توجه به سخنان نجاشي، اين نسبت صحيح نيست به ويژه اين قول نجاشي كه صالح بن عقبه كتابي دارد و جماعتي از او روايت نقل كرده اند، صحيح نبودن اين نسبت را ثابت مي‌كند. آنچه در رجال شيخ و فهرست شيخ آمده و نيز وجود روايت ايشان در كتابهاي روايي، صريح در خلاف غلو ايشان است؛ چنانچه در فائده سوم گذشت. جد من گفته است: ظاهرا غلوي كه ابن غضائري به وي نسبت داده، به خاطر رواياتي است كه بر علو مقام ائمه عليهم السلام دلالت دارند؛ همچنانكه ما اين روايات را ديديم و در آنها غلو نيست. از ظاهر شيخ صدوق نيز بر مي‌آيد كه كتاب صالح بن عقبه مورد اعتماد علماي شيعه بوده است از اين رو، رواياتش را بزرگان ذكر كرده اند و طبق آنها عمل كرده اند.»

الوحيد البهبهاني (متوفاي 1205هـ)، تعليقة علي منهج المقال، ص 204، طبق برنامه كتابخانه اهل البيت عليهم السلام.

توضيح قسمت دوم كلام مرحوم بهبهاني كه از جدش نقل كرده اين است: جناب ابن غضائري و قميون مرتبه‌ي خاصي را براي ائمه‌ي معصومين عليهم السلام قائل بودند و معتقد بودند كه قائل شدن مرتبه‌ي با لاتر از آن، غلو است. برخي از قميون حتي برخي از معجزات و كرامات و نيز اعتقاد به علم غيب ائمه عليهم السلام را غلو مي‌دانستند و گوينده‌ي اين سخنان و يا ناقل روايات را متهم به غلو مي‌كردند؛ در حالي كه چنين اعتقادي، غلو نيست. يكي از اين افراد مورد اتهام، صالح بن عقبه است كه چنين رواياتي از وي نقل شده است؛ لذا بلا فاصله بعد از نقل روايت، به غالي بودن و دروغ گويي متهم شده است.

در نتيجه به نظر مرحوم وحيد بهبهاني نمي‌توان به صرف اتهام اين گروه، اعتماد كرده و كسي را غالي دانست.

ب: محمد تقي مجلسي:

مجلسي اول نيز از سخنان ابن غضائري، در باره صالح بن عقبه پاسخ داده و مي‌فرمايد:

«و الظاهر أن الغلو الذي نسبه ابن الغضائري إليه للأخبار التي تدل على جلالة قدر الأئمة عليهم السلام كما رأيناها و ليس فيها غلو و يظهر من المصنف أن كتابه‏ معتمد الأصحاب و لهذا ذكر أخباره المشايخ و عملوا عليها.»

«ظاهرا غلوي را كه ابن غضائري به وي نسبت داده، به خاطر رواياتي است كه ايشان نقل كرده و بر علو مقام ائمه عليهم السلام دلالت دارند. در حالي كه ما اين روايات را ديديم و غلوي در آن نبود. از كلام مصنف (شيخ صدوق) استفاده مي‌شود كه كتاب او مورد اعتماد علماي شيعه بوده است؛ از اين جهت بزرگان روايات ‌آن را نقل كرده و طبق آن ها عمل كرده اند.»

المجلسي، محمد تقي _متوفاي1070ق_، روضة المتقين في شرح من لا يحضره الفقيه، ج‏14، ص 150، محقق / مصحح: موسوى كرمانى، حسين و اشتهاردى على پناه‏، ناشر: مؤسسه فرهنگى اسلامى كوشانبور، مكان چاپ: قم‏، سال چاپ: 1406 ق‏

ج: حضرت آيت الله العظمي خويي رحمت الله عليه:

ايشان نيز با قاطعيت تمام، تضعيف ابن غضائري را رد كرده و در ضمن آن نكات ديگري را نيز يادآوري مي‌كند و در نتيجه اين راوي از نظر ايشان ثقه مي‌باشد:

«أقول: لا يعارض التضعيف المنسوب إلى ابن الغضائري، توثيق علي بن إبراهيم، لما عرفت غير مرة من أن نسبة الكتاب إلى ابن الغضائري لم تثبت، فالرجل من الثقات. وطريق الصدوق إليه: محمد بن موسى بن المتوكل - رضي الله عنه -، عن علي بن الحسين السعد آبادي، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن أبيه، عن محمد ابن سنان، ويونس بن عبد الرحمان، جميعا عن صالح بن عقبة بن قيس بن سمعان بن أبي ربيحة، مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله). والطريق كطريق الشيخ إليه صحيح، وإن كان في الأول منهما: محمد بن موسى وعلي بن الحسين السعد آبادي، وفي الثاني ابن أبي جيد، لأنهم ثقات على الأظهر.»

«مي‌گويم: تضعيف منسوب به ابن غضائري با توثيق علي بن ابراهيم تعارض ندارد؛ زيرا بيشتر از يك مرتبه گفتيم که انتساب کتاب [يعني رجال ابن غضائري] به ابن غضائري ثابت نيست. پس اين شخص از افراد مورد اطمينان است. طريق شيخ صدوق به ايشان اين است: محمد بن موسى بن المتوكل از علي بن الحسين السعد آبادي، از أحمد بن محمد بن خالد، از پدرش، از محمد بن سنان، ويونس بن عبد الرحمان، همه آنها از صالح بن عقبة بن قيس بن سمعان بن أبي ربيحة غلام رسول خدا صلي الله عليه وآله. طريق [به كتاب صالح بن عقبه] همانند طريق شيخ به صالح بن عقبه، صحيح است؛ هر چند در طريق اول از آنها محمد بن موسي و علي بن الحسين سعد آبادي و در طريق دوم ابن ابي جيد هستند؛ زيرا آنها ثقه هستند.»

الموسوي الخوئي، السيد أبو القاسم _متوفاى1411ق_، معجم رجال الحديث وتفصيل طبقات الرواة، ج 10، ص 85 – 86، الطبعة الخامسة، 1413هـ 1992م

جهت توضيح كلام آيت الله خويي بايد گفت:

اولا: آيت الله خويي رحمة الله عليه به سندي اشاره دارد كه مرحوم شيخ صدوق آن را در پايان كتاب «من لا يحضره الفقيه» به جناب صالح بن عقبه ذكر كرده است:

«وما كان فيه عن صالح بن عقبة فقد رويته عن محمد بن موسى بن المتوكل رضي الله عنه عن علي بن الحسين السعد آبادي، عن أحمد بن محمد بن خالد، عن أبيه، عن محمد بن سنان، ويونس بن عبد الرحمن جميعا عن صالح بن عقبة بن قيس بن سمعان بن أبي ربيحة مولى رسول الله (صلى الله عليه وآله).»

«رواياتي را كه در سند آنها صالح بن عقبه قرار دارد، از محمد بن موسي بن متوكل ... از صالح بن عقبه بن قيس بن سمعان ... نقل كرده ام.»

الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين _متوفاى381ق_، من لا يحضره الفقيه، ج 4، ص 511، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: جامعه مدرسين حوزه علميه قم.

و شيخ صدوق در ابتداي كتاب درباره منابع كتابش فرموده است:

«وجميع ما فيه مستخرج من كتب مشهورة ، عليها المعول وإليها المرجع.»

«تمام آنچه در اين كتاب آمده، از كتاب هاي مشهوري كه مورد اعتماد و مرجع بوده، استخراج شده است.»

الشيخ الصدوق، من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 3

همين ذكر سند، نشان دهنده‌اي اين است كه كتاب وي مورد اعتماد شيخ صدوق بوده است.

ثانيا: آيت الله خويي اسناد كتاب صالح بن عقبه را نيز ذكر كرده و عبارت «والطريق كطريق الشيخ إليه صحيح، ...» به همين نكته اشاره دارد.

نكاتي كه در كلام آيت الله خويي بيان شده اين است:

1. صالح بن عقبه در اسناد تفسير علي بن ابراهيم واقع شده كه راويان اين كتاب، توثيق عام دارند.

2. تضعيف ابن غضائري با توثيق علي بن ابراهيم در تعارض نيست؛ زيرا انتساب كتاب رجال، به ابن غضائري ثابت نيست در نتيجه توثيق علي بن ابراهيم، بدون معارض مي‌شود.

3. اين راوي در اسناد روايات مرحوم شيخ صدوق واقع شده و صالح بن عقبه و كتابش مورد اعتماد شيخ صدوق بوده است. در نتيجه نسبت غلو به ايشان نيز بي‌اساس است.

د: مرحوم سيد بحر العلوم رضوان الله تعالي:

ايشان نيز اين‌گونه پاسخ مي‌دهد كه بناي مرحوم شيخ طوسي در فهرست و مرحوم نجاشي در رجالش بر اين بوده كه راوياني امامي را ذكر نمايند و راوي غير شيعه را حتماً تذكر مي‌دهند؛ پس هر راوي را كه اين دو بزرگوار به صورت مطلق آورده اند، دلالت مي‌كند كه صحيح المذهب و همچنين ممدوح به مدح عام هستند.

ايشان در فائده دهم از فوائد الرجاليه مي‌فرمايند:

«فائدة الظاهر أن جميع من ذكر الشيخ في (الفهرست) من الشيعة الإمامية إلا من نص فيه على خلاف ذلك من الرجال: الزيدية، والفطحية، والواقفية وغيرهم، كما يدل عليه وضع هذا الكتاب، فإنه في فهرست كتب الأصحاب ومصنفاتهم، دون غيرهم من الفرق. وكذا (كتاب النجاشي). فكل من ذكر له ترجمة في الكتابين، فهو صحيح المذهب ممدوح بمدح عام يقتضيه الوضع لذكر المصنفين العلماء والاعتناء بشأنهم وشان كتبهم، وذكر الطريق إليهم، وذكر من روى عنهم ومن رووا عنه.

ومن هذا يعلم أن إطلاق الجهالة على المذكورين في (الفهرست) و (رجال النجاشي) من دون توثيق أو مدح خاص، ليس على ما ينبغي.»

«ظاهر اين است، هرکسي که شيخ او را در کتاب فهرست آورده، شيعه دوازده امامي است؛ مگر کساني که در آنها تصريح به خلاف شده است؛ كه زيدي و فطحي و واقفي مذهب بوده است. و هدف شيخ از تأليف كتاب فهرست همين بوده است كه فقط تأليفات شيعيان را گردآوري نمايد.

و همچنين کتاب نجاشي؛ هر كسي را كه در اين كتاب ذكر كرده داراي مذهب صحيح و شيعه دوازده امامي است و به صورت عموم مورد مدح است؛ چون مقصود نجاشي از تأليف كتاب بررسي تأليفات بزرگان شيعه و ذكر موقعيت آنان بوده است .

و از همينجا مشخص مي شود که مجهول دانستن کساني‌که در اين دو کتاب نام ايشان آمده است، اما توثيق يا مدحي ندارند، شايسته نيست.»

الطباطبايي، السيد مهدي بحر العلوم _متوفاي 1212ق_، الفوائد الرجالية، ج 4 ، ص111، 116، تحقيق وتعليق: محمد صادق بحر العلوم، حسين بحر العلوم، ناشر: مكتبة الصادق - طهران، الطبعة الأولى: 1363 ش

هـ : مرحوم حاجي نوري:

ميرزا حسين نوري صاحب كتاب «خاتمة المستدرك»، چند دليل بر وثاقت صالح بن عقبه ذكر كرده است:

«وأما هو فيشير إلى مدحه بل وثاقته ولو بالمعنى الأعم أمور:

منها: رواية يونس عنه هنا، وفي الكافي في باب ما تجب فيه الدية كاملة، وهو من أصحاب الاجماع.

ومنها: رواية محمد بن أحمد بن يحيى عنه كما في التهذيب في باب الكفارة عن خطأ المحرم، وفي الاستبصار في باب من قتل جرادة، وما استثناه القميون عن نوادره فهو عندهم ممن يعتمد على رواياتهم .

ومنها: رواية جملة من الثقات عنه غيرهما، كمحمد بن سنان، ومحمد ابن إسماعيل بن بزيع، ومحمد بن الحسين بن أبي الخطاب، ومحمد بن خالد الطيالسي.

ومنها: أنه يروي عنه الحسن بن علي بن بقاح الجليل، الذي قالوا في حقه: صحيح الحديث، ومر في الفائدة السابقة، ويأتي في ( رنط ) دلالة هذه الكلمة على وثاقة كل من يروي عنه فلاحظ.

ومنها: أن النجاشي ذكره في كتابه الموضوع لذكر المصنفين من أصحابنا، وذكر نسبه وقال: له كتاب يرويه جماعة منهم محمد بن إسماعيل بن بزيع، ثم ذكر طريقه إليه، وكذا الشيخ في الفهرست ذكره وكتابه وطريقه إليه، ولم يطعنا عليه بشئ، وكذا السروي في المعالم .

ومنها : أن الصدوق عد كتابه من الكتب المعتمدة.

ومن جميع ذلك يعلم أن ما نقله ابن داود عن ابن الغضائري في ترجمته: ليس حديثه بشئ، كذاب غال، كثير المناكير، ومثله في الخلاصة من غير نسبة إليه، والظاهر أنه تبعه وأخذه عنه، في غير محله، والغلو الذي يعتقده ابن الغضائري إن لم يزدهم مدحا وعلوا ليس مما يجرح به.»

«در مدح صالح بن عقبه؛ بلكه بر وثاقت وي هر چند به صورت عمومي، به چند مورد اشاره مي‌شود:

اولا: يونس بن عبد الرحمان در اين جا (كتاب مرحوم شيخ صدوق) و كتاب كافي در باب «ما تجب فيه الدية كامله» از وي روايت نقل شده و او از اصحاب اجماع است.

ثانيا: در كتاب تهذيب و استبصار، محمد بن احمد بن يحيي از وي روايت نقل كرده و قميون نيز وي را از جمع راويان كتاب نوادر، استثنا نكرده و به رواياتش اعتماد كرده اند.

ثالثا: گروهي از افراد موثق همانند: محمد بن سنان، محمد بن إسماعيل بن بزيع، محمد بن الحسين بن أبي الخطاب، ومحمد بن خالد الطيالسي، از وي روايت نقل كرده اند.

رابعا: حسن بن علي بن بقاح كه از افراد جليل است و در حق او تعبير «صحيح الحديث» را به كار برده اند، از وي روايت نقل كرده؛ همچنانكه گذشت و خواهد آمد اين كلمه بر وثاقت تمام افرادي كه از شخصي روايت نقل كند، دلالت دارد.

خامسا: نجاشي ايشان را در كتاب خودش كه موضوع آن ذكر مؤلفين شيعه است، آورده و نسبش را ذكر كرده و گفته است: او كتابي دارد كه گروهي از جمله محمد بن اسماعيل بن بزيغ آن را روايت كرده اند. و نيز شيخ در فهرست، كتاب و طريقش را ذكر كرده و هردوي آنها هيچ طعني بر او وارد نكرده اند.

سادسا: مرحوم شيخ صدوق كتاب صالح بن عقبه را در شمار كتاب هاي مورد اعتماد ذكر كرده است.

از مواردي كه گفته شد به دست مي‌آيد كه آنچه ابن داود از ابن غضائري در ترجمه‌ي وي آورده و گفته: «حديثه بشئ، كذاب غال، كثير المناكير» و همانند آن را در خلاصه آورده، و نسبت به او نداده، ظاهرا از ابن غضائري پيروي كرده و از او گرفته و هيچگونه واقعيتي ندارد. و غلوي را كه ابن غضائري در باره‌ي وي اعتقاد داشته اگر بر مدح و علو مقام او نيفزايد، جرح نيز به حساب نمي‌آيد و از مقام او نمي‌كاهد.»

الطبرسي، ميرزا الشيخ حسين النوري _متوفاي1320ق_ خاتمة المستدرك، ج 4، ص 362 – 364، تحقيق: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث - قم – ايران، الطبعة الاولي 1415

جمع بندي سخنان علما در رد تضعيف ابن غضائري و توثيق صالح بن عقبه:

1. تنها كسي‌كه صالح بن عقبه را تضعيف كرده، ابن غضائري است و برخي ديگر همانند علامه حلي سخن او را تكرار كرده اند. پس سخنان همه آنها برگرفته از نجاشي است و اين عقيده‌ي يك نفر در باره‌ي ايشان است.

2. از اين كه نجاشي و شيخ طوسي (از علماي بزرگ رجال) شرح حال ايشان را ذكر كرده؛ اما در تضعيف وي سخن نگفته اند، روشن مي‌شود كه نسبت غلو به ايشان صحت ندارد. و از طرفي، مورد مدح عام نيز مي‌باشد.

3. از آنجايي كه اين راوي، در اسناد روايات مرحوم شيخ صدوق در من لا يحضره الفقيه واقع شده، و بزرگان ديگر نيز از وي روايت نقل كرده و به آن روايات عمل كرده اند، روشن مي‌شود كه از نظر علما مورد اعتماد بوده است.

4. گروهي از بزرگان و محدثان شيعه، مثل «محمد بن سنان، محمد بن الحسين بن أبي الخطاب و محمد بن إسماعيل بن بزيع، محمد بن خالد طيالسي و حسن بن علي بن بقاح و اصحاب اجماع همانند يونس بن عبد الرحمان»، از او روايت نقل كرده‌اند و اين مطلب شاهد محكم بر وثاقت اين شخص است؛ چرا كه اشخاص موثق و اصحاب اجماع از شخص ضعيف روايت نقل نمي‌كنند.

5. مرحوم شيخ صدوق كتاب ايشان را از كتابهاي معتبره ذكر كرده است.

6. محمد بن احمد بن يحيي، صاحب كتاب «نوادر الحكمه» شخص موثق و مورد اعتماد علماي شيعه است. علماي قم تعدادي از روايات غير معتبر او را استثنا كرده و بقيه را قبول كرده اند. اسم صالح بن عقبه در شمار استثنا شدگان نيست از اين جا روشن مي‌شود كه علماي قم، وي راضعيف نمي‌دانسته اند.

بنابراين، نسبت غلو به ايشان بي‌اساس و او از نظر علما مورد اعتماد و موثق است؛ چنانچه مرحوم آيت الله خويي به اين مطلب تصريح كرده است.

7 . علقمة بن محمد الخضرمي :

ايشان از اصحاب امام باقر و امام صادق عليهما السلام بوده است. شيخ طوسي رحمة الله عليه در يك جا نام او را در زمره‌ي اصحاب امام باقر عليه السلام ذكر مي‌كند:

«38 - علقمة بن محمد الحضرمي، أخو أبي بكر الحضرمي.»

«علقمه بن محمد حضرمي، برادر ابو بكر حضرمي است.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن _متوفاى460ق_، رجال الطوسي، ص 140، تحقيق: جواد القيومي الأصفهاني، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ـ قم، الطبعة: الأولى، 1415هـ.

و در جاي ديگر ايشان را از اصحاب امام صادق عليه السلام آورده و عبارتي را در باره او به كار برده است كه نشان مي‌دهد او در اخذ روايت، مورد اعتماد علما و محدثان بوده است:

«641 - علقمة بن محمد الحضرمي الكوفي، أَسنَد عنه

«علقمه بن محمد حضرمي از اهل كوفه است كه بزرگان از وي روايت نقل كرده اند.»

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 262 .

در كتابهاي رجال، صريحا ايشان توثيق ندارد؛ اما از بررسي شرح حال و رواياتي كه در باره ايشان است و نيز رواياتي كه خودش نقل كرده، وثاقت او ثابت مي‌شود:

الف: روايت كشي در حسن اعتقاد او:

مرحوم كشي در ترجمه علقمه و برادرش ابي بكر حضرمي اين روايت را نقل كرده است:

«حَدَّثَنِي عَلِيُّ بْنُ مُحَمَّدِ بْنِ قُتَيْبَةَ الْقُتَيْبِيُّ، قَالا حَدَّثَنَا الْفَضْلُ بْنُ شَاذَانَ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي، عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ جُمْهُورٍ، عَنْ بَكَّارِ بْنِ أَبِي بَكْرٍ الْحَضْرَمِيِّ قَالَ:، دَخَلَ أَبُو بَكْرٍ وَ عَلْقَمَةُ عَلَى زَيْدِ بْنِ عَلِيٍّ، وَ كَانَ عَلْقَمَةُ أَكْبَرَ مِنْ أَبِي، فَجَلَسَ أَحَدُهُمَا عَنْ يَمِينِهِ وَ الْآخَرُ عَنْ يَسَارِهِ، وَ كَانَ بَلَغَهُمَا أَنَّهُ قَالَ لَيْسَ الْإِمَامُ مِنَّا مَنْ أَرْخَى عَلَيْهِ سَتْرَهُ، إِنَّمَا الْإِمَامُ مَنْ شَهَرَ سَيْفَهُ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ وَ كَانَ أَجْرَأَهُمَا يَا أَبَا الْحُسَيْنِ أَخْبِرْنِي عَنْ عَلِيِّ بْنِ أَبِي طَالِبٍ (ع) أَ كَانَ إِمَاماً وَ هُوَ مُرْخِي عَلَيْهِ سَتْرَهُ أَوْ لَمْ يَكُنْ إِمَاماً حَتَّى خَرَجَ وَ شَهَرَ سَيْفَهُ قَالَ، وَ كَانَ زَيْدٌ يُبْصِرُ الْكَلَامَ، قَالَ، فَسَكَتَ فَلَمْ يُجِبْهُ، فَرَدَّ عَلَيْهِ الْكَلَامَ ثَلَاثَ مَرَّاتٍ، كُلَّ ذَلِكَ لَا يُجِيبُهُ بِشَيْ‏ءٍ، فَقَالَ لَهُ أَبُو بَكْرٍ: إِنْ كَانَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ إِمَاماً فَقَدْ يَجُوزُ أَنْ يَكُونَ بَعْدَهُ إِمَامٌ مُرْخِي عَلَيْهِ سَتْرَهُ، وَ إِنْ كَانَ عَلِيٌّ (ع) لَمْ يَكُنْ إِمَاماً وَ هُوَ مُرْخِي عَلَيْهِ سَتْرَهُ فَأَنْتَ مَا جَاءَ بِكَ هَاهُنَا، قَالَ، فَطَلَبَ إِلَى عَلْقَمَةَ أَنْ يَكُفَّ عَنْهُ! فَكَفَّ.»

«بكار بن ابى بكر حضرمى مي‌گويد: ابو بكر و علقمه بر زيد بن على وارد شدند. علقمه از پدرم ابو بكر بزرگتر بود يكى طرف راست و ديگرى طرف چپ زيد نشستند. اين دو شنيده بودند كه زيد گفته است كسى كه در خانه بنشيند امام نيست؛ بلكه امام كسى است كه با شمشير قيام كند.

ابو بكر كه جرأت بيشتري داشت گفت: يا ابا الحسين (كنيه‌ي زيد بود) آيا على بن ابى طالب تا وقتى خانه‏نشين بود امام نبود؟ وقتى با شمشير قيام كرد امام شد؟ زيد كه مرد زيركى بود چيزى نگفت سه مرتبه اين سخن را تكرار كرد زيد هيچ جوابي نداد. ابو بكر گفت: اگر على بن ابى طالب امام بود، پس جايز است بعد از او نيز امام خانه‏نشين باشد، و در صورتى كه على بن ابى طالب در زمان خانه‏نشينى اش امام نباشد، تو چرا اينجا آمده‏اى. علقمه تقاضا كرد از پدرم ابى بكر كه دست از او بردارد، پدرم از سخن خوددارى كرده ادامه نداد.»

الطوسي، الشيخ الطائفة أبى جعفر،‌ محمد بن الحسن بن علي بن الحسين _متوفاي 460ق_، اختيار معرفة الرجال المعروف برجال الكشي، ج 2 ص 715، تصحيح وتعليق: المعلم الثالث ميرداماد الاستربادي، تحقيق: السيد مهدي الرجائي، ناشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام ، قم، تاريخ الطبع: 1404 ه‍

از اين روايت چند مطلب به دست مي‌آيد كه حُسن حال ايشان را ثابت مي‌كند:

اولا: اين روايت به صراحت دلالت دارد كه علقمه با برادرش در امر ولايت ائمه اطهار عليهم السلام اهتمام فراوان داشتند؛ لذا نزد زيد بن علي رفتند و در مقابل او از امامت امير مؤمنان عليه السلام دفاع كردند و علقمه در اين گفتگو، جانب برادرش را گرفته بود.

ثانيا: از اين كه مرحوم كشي اين روايت را در ترجمه‌ي علقمه آورده نشان مي‌دهد كه وي نسبت به اين دو برادر اهتمام خاصي داشته و مورد اعتماد وي بوده است.

مرحوم سيد علي بروجردي از اين روايت، حُسن حال، امامي بودن و ثبات اعتقاد او را استفاده كرده و مي‌گويد:

«4905- علقمة بن محمد الحضرمي الكوفي، أسند عنه «ق» وهو أخو أبي بكر الحضرمي كما في «قر» وكان علقمة أكبر من أخيه كما في حديث بكار عن أبيه عبد الله وعمه علقمة، وحكى فيه مناظرة أبيه مع زيد، وفيه اشعار على حسنه وكونه اماميا ثابت الاعتقاد

«شيخ طوسي در رجالش او را از اصحاب امام صادق عليه السلام شمرده و گفته است: با سند از وي روايت نقل شده است و نيز او را از اصحاب امام باقر شمرده و گفته است كه او برادر أبي بكر حضرمي و بزرگتر از او بوده است؛ همان طوري كه در حديث بكار از پدرش عبد الله و عمويش علقمه آمده است. اين روايت بر حسن اعتقاد و اين كه او امامي و ثابت الإعتقاد بوده، دلالت دارد.»

البروجردي، السيد علي أصغر _متوفاي1313ق_، طرائف المقال، ج 1، ص 527، تحقيق: السيد مهدي الرجائي،‌ مع إشراف: السيد محمود المرعشي، ناشر: مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي العامة، چاپخانه : بهمن – قم، الطبعة الأولى1410

ب: روايت خزار قمي در اثبات ولايت مداري

مرحوم خزاز قمي روايتي در كتابش نقل كرده كه ولايت مداري و اعتقاد ايشان را به امامت ائمه طاهرين عليهم السلام بيان مي‌كند:

«أَخْبَرَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ الشَّيْبَانِيُّ قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ يَعْقُوبَ الْكُلَيْنِيُّ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى الْعَطَّارُ عَنْ سَلَمَةَ بْنِ الْخَطَّابِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيِّ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ وَ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ جَمِيعاً عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنِ الصَّادِقِ عليه السلام قَالَ: الْأَئِمَّةُ اثْنَا عَشَرَ قُلْتُ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ فَسَمِّهِمْ لِي قَالَ مِنَ الْمَاضِينَ عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ وَ الْحَسَنُ وَ الْحُسَيْنُ وَ عَلِيُّ بْنُ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدُ بْنُ عَلِيٍّ ثُمَّ أَنَا قُلْتُ فَمَنْ بَعْدَكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ قَالَ إِنِّي قَدْ أَوْصَيْتُ إِلَى وَلَدِي مُوسَى وَ هُوَ الْإِمَامُ بَعْدِي

قُلْتُ فَمَنْ بَعْدَ مُوسَى قَالَ عَلِيٌّ ابْنُهُ يُدْعَى بِالرِّضَا يُدْفَنُ فِي أَرْضِ الْغُرْبَةِ مِنْ خُرَاسَانَ ثُمَّ بَعْدَ عَلِيٍّ ابْنُهُ مُحَمَّدٌ وَ بَعْدَ مُحَمَّدٍ ابْنُهُ عَلِيٌّ وَ بَعْدَ عَلِيٍّ الْحَسَنُ ابْنُهُ وَ الْمَهْدِيُّ مِنْ وُلْدِ الْحَسَنِ . ...»

«از علقمه بن محمد حضرمى نقل شده كه امام صادق عليه السّلام فرمود: امامان دوازده نفرند، عرض كردم: اى فرزند رسول خدا نام هاي شان را براى من بيان فرما، فرمود: از گذشتگان على بن ابى طالب و حسن و حسين و على بن الحسين و محمد بن على هستند، سپس منم. عرض كردم: اى فرزند رسول خدا امام بعد از شما كيست؟ فرمود: من به فرزندم موسى وصيت كرده‏ام و او ا امام بعد از من است؛ عرض كردم: پس از موسى كيست؟ فرمود: فرزندش على كه او را «رضا» خوانند و در زمين غربت در خراسان دفن شود، و پس از على فرزندش محمد، و بعد از محمد فرزندش على است، و پس از على فرزندش حسن، و مهدى از فرزندان حسن عليهم السّلام است. ...»

الخزاز القمي الرازي، علي بن محمد بن علي _متوفاي400 ق_، كفاية الأثر في النص على الأئمة الاثني عشر، ص 266، تحقيق: السيد عبد اللطيف الحسيني الكوه كمري الخوئي، ناشر: انتشارات ـ قم، 140هـ .

طبق اين روايت، علقمه از امام صادق عليه السلام از نام ائمه خود سؤال كرده و اين نشان مي‌دهد كه ايشان يك فرد ولايت مدار و شيعه اهل بيت عليهم السلام بوده است.

د: نقل خطبه غدير:

خطبه‌ي غدير سندهاي فراوان دارد، در يكي از اسناد اين خطبه، علقمه بن محمد حضرمي است كه از امام باقر عليه السلام آن را نقل كرده و مرحوم طبرسي در كتاب الاحتجاج همين سند را ‌آورده است:

«... عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ مُحَمَّدِ بْنِ عَلِيٍّ عليه السلام أَنَّهُ قَالَ: حَجَّ رَسُولُ اللَّهِ صلي الله عليه وآله مِنَ الْمَدِينَةِ وَ قَدْ بَلَّغَ جَمِيعَ الشَّرَائِعِ قَوْمَهُ غَيْرَ الْحَجِّ وَ الْوَلَايَةِ فَأَتَاهُ جَبْرَئِيلُ عليه السلام فَقَالَ لَهُ يَا مُحَمَّدُ إِنَّ اللَّهَ جَلَّ اسْمُهُ يُقْرِؤُكَ السَّلَامَ وَ يَقُولُ لَكَ إِنِّي لَمْ أَقْبِضْ نَبِيّاً مِنْ أَنْبِيَائِي وَ لَا رَسُولًا مِنْ رُسُلِي إِلَّا بَعْدَ إِكْمَالِ دِينِي وَ تَأْكِيدِ حُجَّتِي وَ قَدْ بَقِيَ عَلَيْكَ مِنْ ذَاكَ فَرِيضَتَانِ مِمَّا تَحْتَاجُ أَنْ تُبَلِّغَهُمَا قَوْمَكَ فَرِيضَةُ الْحَجِّ وَ فَرِيضَةُ الْوَلَايَةِ وَ الْخِلَافَةِ مِنْ بَعْدِكَ فَإِنِّي لَمْ أُخَلِّ أَرْضِي مِنْ حُجَّةٍ وَ لَنْ أُخَلِّيَهَا أَبَداً...»

«امام باقر عليه السلام مي‌فرمايد: رسول خدا صلي الله عليه و‌آله از مدينه به حج رفت در حالي كه غير از حج و ولايت همه‌ي شريعت را به قومش اعلام كرده بود. جبرئيل به محضر رسول خدا نازل شد و عرض كرد: اي محمد! همان خداي متعال سلام مي رساند و مي‌گويد: من پيامبري از انبياي خود و رسولي از رسولان خود را قبض روح نكردم مگر بعد از اين كه دينم را كامل و حجتم را تأييد نمايم. و بر عهده تو دو واجب باقي مانده است كه بايد آنها را به قومت ابلاغ كني، يكي فريضه‌ي حج و ديگري فريضه‌ي ولايت و خلافت پس از خودت؛ زيرا من زمين را هرگز از وجود حجت خالي نمي‌گذارم.....»

الطبرسي، أبي منصور أحمد بن علي بن أبي طالب _متوفاى 548 ق_، الاحتجاج، ج 1، ص 68، تحقيق: تعليق وملاحظات: السيد محمد باقر الخرسان، ناشر: دار النعمان للطباعة والنشر - النجف الأشرف، 1386 - 1966 م.

هـ : مورد عنايت و توجه امام باقر عليه السلام

عياشي در تفسيرش درباره‌ِي علقمه روايتي نقل كرده، نشان مي‌دهد كه ايشان مورد عنايت و توجه امام باقر عليه السلام بوده و صراحت دارد كه او در امر دين، ثابت قدم بوده است:

«عن ميسر عن أبي جعفر عليه السلام قال: كنت أنا وعلقمة الحضرمي وأبو حسان العجلي وعبد الله بن عجلان ننتظر أبا جعفر عليه السلام، فخرج علينا فقال: مرحبا واهلا، والله اني لأحب ريحكم وأرواحكم وانكم لعلى دين الله. ...»

«ميسر نقل كرده است كه من و علقمه حضرمي و ابو حسان عجلي و عبد الله بن عجلان منتظر امام باقر عليه السلام بوديم، آن حضرت بر ما وارد شد و فرمود: خوش آمديد، به خدا سوگند من بوي شما و جان شما را دوست دارم و همانا شما بر دين خدا استوار هستيد. ...»

محمد بن مسعود العياشي _متوفاي320 ق_، تفسير العياشي، ج 1، ص 237، تحقيق : الحاج السيد هاشم الرسولي المحلاتي، ناشر : المكتبة العلمية الإسلامية - طهران

و: مورد اعتماد اصحاب امام صادق عليه السلام (سيف بن عميره و صفوان جمال)

سيف بن عميره و صفوان جمال دو تن از ياران امام صادق عليه السلام هستند.

سيف بن عميره مي‌گويد به زيارت مضجع شريف امير مؤمنان عليه السلام رفتيم بعد از زيارت، صفوان روي خود را به طرف قبر امام حسين عليه السلام نمود و گفت: از اين مكان، امام حسين عليه السلام را زيارت كنيد. صفوان همان زيارت نامه‌ي را خواند كه علقمه از امام باقر عليه السلام روايت كرده بود:

«وروى محمد بن خالد الطيالسي عن سيف بن عميرة قال : خرجت مع صفوان بن مهران الجمال وعندنا جماعة من أصحابنا إلى الغري بعد ما خرج أبو عبد الله عليه السلام فسرنا من الحيرة إلى المدينة فلما فرغنا من الزيارة صرف صفوان وجهه إلى ناحية أبي عبد الله الحسين عليه السلام فقال لنا : تزورون الحسين عليه السلام من هذا المكان من عند رأس أمير المؤمنين عليه السلام من هيهنا أومأ إليه أبو عبد الله الصادق عليه السلام وأنا معه قال : فدعا صفوان بالزيارة التي رواها علقمة بن محمد الحضرمي عن أبي جعفر عليه السلام في يوم عاشوراء ،...»

«سيف مي‌گويد: من همراه صفوان بن مهران جمال (كه گروهي از شيعيان نيز ما را همراهي مي‌كردند) بعد از اين كه امام صادق عليه السلام نيز آمدند، به سوي غري (محل دفن امير مؤمنان عليه السلام) رفتيم، از راه حيره به سوي شهر نجف آمديم وقتي از زيارت فارغ شديم، صفوان روي خود را به سوي قبر امام حسين عليه السلام نمود و براي ما گفت: امام حسين عليه السلام را از اين مكان از بالا سر اميرمؤمنان عليه السلام زيارت مي‌كنيد. امام صادق عليه السلام به سوي ايشان اشاره نمود و من همراهش بودم. صفوان همان زيارتنامه‌ي را خواند كه علقمه از امام باقر عليه السلام در روز عاشورا روايت كرده بود. ...»

و در پايان روايت آمده است كه سيف به صفوان گفت:

«قال سيف بن عميرة: فسألت صفوان، فقلت له: إن علقمة بن محمد الحضرمي، لم يأتنا بهذا عن أبي جعفر عليه السلام إنما أتانا بدعاء الزيارة، فقال صفوان: وردت مع سيدي أبي عبد الله عليه السلام إلى هذا المكان، ففعل مثل الذي فعلناه في زيارتنا، ودعا بهذا الدعاء عند الوداع بعد أن صلى كما صلينا، وودع كما ودعنا...»

«از صفوان سوال کردم: علقمه بن محمد اين دعا را براي ما از امام باقر عليه السلام نياورده بود؛ تنها دعاي زيارت را آورده بود؛ صفوان گفت: همراه با سرورم امام صادق عليه السلام به اين مکان وارد شدم؛ همانند آن را كه در زيارتمان انجام داديم انجام داد و اين دعا را در هنگام وداع خواند.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن _متوفاى460ق_، مصباح المتهجد، ص 777 – 781، ناشر : مؤسسة فقه الشيعة - بيروت – لبنان، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1411 - 1991 م

از اين روايت دو نكته استفاده مي‌شود:

نكته اول: سيف بن عميره و صفوان به نقل علقمه بن محمد حضرمي اعتماد داشتند و ايشان را به عنوان يك راوي ضابط قبول داشتند.

نكته دوم: زيارت عاشواريي را كه علقمه نقل كرده، تنها تفاوتش در دعاي بعد از زيارت است؛ ولي صفوان آن را از امام صادق عليه السلام نقل مي‌كند.

نتيجه: با توجه به رواياتي كه نقل شد، اولا: حسن اعتقاد و ولايت مداري علقمه ثابت مي‌شود. ثانيا: در حسن اعتقاد ايشان همين كفايت مي‌كند كه در آن جو خفقان كه از سوي بني اميه و بني عباس بر عليه اهل بيت عليهم و شيعيان به وجود آمده بود، ايشان روايت غدير را نقل كرده است.

ثالثا: اين شخص مورد عنايت و توجه امام باقر عليه السلام بوده است.

رابعا: سيف بن عميره و صفوان جمال نيز به روايت او اعتماد كرده اند و ايشان را يك راوي ضابط و عادل مي‌دانسته اند و رواياتش را قبول داشته اند.

بنابراين، جناب علقمه بن محمد حضرمي نيز در سند زيارت عاشورا موثق و مورد اعتماد است.

بررسي طريق دوم : سيف بن عميره عن علقمة

پيش از اين گفتيم كه مرحوم شيخ طوسي رضوان الله تعالي عليه، سند اصل زيارت را از دو طريق نقل مي‌كند، طريق اول را بررسي كرديم. طريق دوم را ايشان اين‌گونه بيان مي‌فرمايند:

«سيف بن عميره عن علقمة بن محمد عن أبي جعفر عليه السلام»

طريق شيخ به سيف بن عميره نيز صحيح است؛ چرا كه تمامي آن‌ها از بزرگان روات شيعه هستند و احدي در وثاقت آن ها شك ندارد؛ چنانچه مرحوم خويي در اين باره مي‌فرمايد:

وطريق الصدوق إليه: محمد بن الحسن ... والطريق كطريق الشيخ إليه صحيح.

معجم رجال الحديث ، السيد الخوئي ، ج 9، ص 383 .

علاوه بر تصريح مرحوم آقاي خويي، ما همانند طريق قبلي، فقط از باب تيمن و تبرك تمامي راويان اين طريق را نيز به صورت مستقل بررسي مي‌كنيم و گرنه هيچ يك از آن‌ها نيازي به توثيق ندارند و فراتر از توثيق هستند. مرحوم شيخ طوسي در كتاب الفهرست، طريقش را تا سيف بن عميره اين گونه بيان مي‌فرمايد:

«سيف بن عميرة، ثقة، كوفي نخعي عربي. له كتاب، أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن محمد بن علي بن الحسين بن بابويه، عن أبيه ومحمد بن الحسن، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن سيف بن عميرة.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن (متوفاى460هـ)، الفهرست، ص 140، تحقيق: الشيخ جواد القيومي،‌ ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة،‌ چاپخانه: مؤسسة النشر الإسلامي، الطبعة الأولى1417

پس در حقيقت سند روايت به اين صورت است :

شيخ طوسي : عدة از اصحاب و بزرگان شيعه ، محمد بن علي بن الحسين (شيخ صدوق) ، علي بن الحسين بن بابويه ، محمد بن الحسن بن وليد ، سعد بن عبد الله ، احمد بن محمد ، علي بن الحكم ، سيف بن عميره ، علقمة بن محمد الخضرمي ، امام باقر عليه السلام .

1 . عدة من اصحابنا :

مقصود از اين جمله، عده‌اي از بزرگان شيعه؛ از جمله شيخ مفيد است؛ چنانچه مرحوم صاحب معالم در توضيح «عدة من اصحابنا» كه شيخ طوسي در برخي از كتاب‌هايش استفاده كرده است،‌ مي‌گويد :

«ورواياته عدة من أصحابنا، وقد بينا في مقدمة الكتاب أن المفيد (ره) من جملة العدة عن أبي جعفر محمد بن علي بن الحسين ابن بابويه القمي، عن أبيه ... .»

«ما در مقدمه كتاب روشن كرديم كه شيخ مفيد از جمله كساني است كه شيخ طوسي با عنوان «عدة من اصحابنا» از شيخ صدوق و او از پدرش نقل مي‌كند.»

الحسن بن زين الدين الشهيد‌ _متوفاي 1011ق_، منتقى الجمان في الأحاديث الصحاح والحسان، ج 1، ص 202، تحقيق : تصحيح وتعليق : علي أكبر الغفاري، ناشر : مؤسسة النشر الإسلامي التابعة لجماعة المدرسين بقم المشرفة، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1362 ش

پس قطعآً سند در اين جا هيچ مشكلي ندارد .

2 . محمد بن علي بن الحسين (شيخ صدوق ) :

مرحوم نجاشي در باره وي مي‌فرمايد:

«محمد بن علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمي أبو جعفر، نزيل الري، شيخنا وفقيهنا ووجه الطائفة بخراسان، وكان ورد بغداد سنة خمس وخمسين وثلاثمائة، وسمع منه شيوخ الطائفة وهو حدث السن.»

«محمد بن علي ... ساکن ري، استاد ما و مرجع ما و سرشناس شيعيان در خراسان بود؛ و در سال 355 وارد بغداد شد و در حاليکه هنوز جوان بود بزرگان شيعه پاي درس او حضور مي‌يافتند.»

النجاشي، رجال النجاشي ص 389 .

و شيخ طوسي نيز مي‌فرمايد:

«محمد بن علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمي، جليل القدر، يكنى أبا جعفر، كان جليلا، حافظا للأحاديث، بصيرا بالرجال، ناقدا للاخبار، لم ير في القميين مثله في حفظه وكثرة علمه. له نحو من ثلاثمائة مصنف.»

«محمد بن علي ... والا مقام، کنيه اش ابو جعفر است، وي بزرگوار بود و حافظ احاديث، در علم رجال تخصص داشت، و روايات را بررسي مي کرد. در اهل قم مثل وي در حفظ (روايت) و كثرت علم ديده نشد. بيش از سيصد تأليف دارد.»

الشيخ الطوسي، الفهرست، ص 237 .

3 . علي بن الحسين بن بابويه :

نجاشي در باره وي مي‌گويد :

«علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمي أبو الحسن، شيخ القميين في عصره، ومتقدمهم، وفقيههم، وثقتهم. كان قدم العراق واجتمع مع أبي القاسم الحسين بن روح رحمه الله وسأله مسائل ثم كاتبه بعد ذلك على يد علي بن جعفر بن الأسود، يسأله أن يوصل له رقعة إلى الصاحب عليه السلام ويسأله فيها الولد. فكتب إليه: قد دعونا الله لك بذلك، وسترزق ولدين ذكرين خيرين. فولد له أبو جعفر وأبو عبد الله من أم ولد. وكان أبو عبد الله الحسين بن عبيد الله يقول: سمعت أبا جعفر يقول: أنا ولدت بدعوة صاحب الامر عليه السلام، ويفتخر بذلك

«علي بن الحسين ... بزرگ اهل قم در زمان خودش، و پيشواي ايشان و فقيه ايشان و مورد اطمينان ايشان؛ به عراق آمد و با ابو القاسم حسين بن روح نايب خاص سوم حضرت ولي عصر ارواحنا له الفداه همراه شد، و از او در مورد مسائلي سوال پرسيد؛ و سپس توسط علي بن جعفر بن اسود با وي نامه نگاري کرد و از وي مي خواست که نامه به دست امام زمان برساند و در آن از حضرت خواسته بود که فرزندي به وي عطا شود. پس به او پاسخ دادند: ما براي تو به آنچه خواستي دعا کرديم و خداوند به تو دو پسر نيکو خواهد داد. پس براي وي ابو جعفر و ابو عبد الله از کنيزي متولد شدند. و ابو عبد الله حسين بن عبيد مي‌گفت: از ابا جعفر شنيدم که مي‌گفت: من با دعاي صاحب الامر به دنيا آمده ام؛ و به آن افتخار مي کرد.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 261 .

و شيخ طوسي مي‌فرمايد:

«علي بن الحسين بن موسى بن بابويه القمي رضي الله عنه، كان فقيها جليلا، ثقة. وله كتب كثيرة.»

الشيخ الطوسي، الفهرست، ص 157 .

4 . محمد بن الحسن بن وليد :

در سند گذشته در باره وي بحث كرديم .

5 . سعد بن عبد الله :

نجاشي در توصيف وي مي‌فرمايد :

«سعد بن عبد الله بن أبي خلف الأشعري القمي أبو القاسم، شيخ هذه الطائفة وفقيهها و وجهها

«سعد بن عبد الله .... بزرگ،‌ فقيه و سرشناس اماميه بود.»

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 177 .

شيخ طوسي مي‌فرمايد:

«سعد بن عبد الله القمي، يكنى أبا القاسم، جليل القدر، واسع الاخبار، كثير التصانيف، ثقة

«سعد بن عبد الله قمي، كنيه اش ابو القاسم، انسان عالي مقام، داراي روايات فراوان و تأليفات زياد و مورد اعتماد بوده است.»

الفهرست ، الشيخ الطوسي ، ص 135 .

6 . احمد بن محمد بن عيسي :

مرحوم نجاشي و شيخ طوسي در باره وي مي‌فرمايند :

«أحمد بن محمد بن عيسى بن عبد الله ... يكنى أبا جعفر، وأول من سكن قم من آبائه سعد بن مالك بن الأحوص ... وأبو جعفر رحمه الله شيخ القميين، ووجههم، وفقيههم، ...»

«احمد بن محمد بن عيسي ... كنيه اش ابو جعفر است. وي نخستين فردي است كه از خاندان سعد بن مالك در قم ماندگار شد. ابو جعفر كه خداوند او را مورد رحمتش قرار دهد، بزرگ قميون، سرشناس و فقيه آنان بود.»

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 82 ؛ الشيخ الطوسي، الفهرست، ص 68 .

7 . علي بن الحكم :

شيخ طوسي ايشان را ثقه و انسان عالي مقام معرفي كرده است:

«علي بن الحكم الكوفي، ثقة، جليل القدر.»

الشيخ الطوسي، الفهرست، ص 151 .

پس تا اين‌جا سند روايت قطعاً تمام و تمامي راويان آن از برترين راويان حديث شيعه بوده‌اند .

8 . سيف بن عَمِيره :

وي يكي از دو نفري است كه شيخ طوسي سند اصل زيارت عاشورا را از ايشان نقل مي‌كند. در وثاقت او هيچ شك و شبهه‌اي نيست؛ چنانچه مرحوم نجاشي در باره وي مي‌گويد:

«سيف بن عميرة النخعي عربي، كوفي، ثقة، روى عن أبي عبد الله وأبي الحسن عليهما السلام. له كتاب يرويه جماعات من أصحابنا.»

«سيف بن عميرة نخعي از اهل كوفه و مورد اعتماد است. او از امام صادق و امام كاظم عليهما السلام روايت كرده و كتابي دارد كه گروهي از اصحاب ما آن را روايت كرده اند.»

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 189 .

و مرحوم شيخ طوسي رحمت الله عليه نيز مي‌فرمايد :

«[ 333 ] 2 ، سيف بن عميرة، ثقة، كوفي نخعي عربي. له كتاب، أخبرنا به عدة من أصحابنا، عن محمد بن علي بن الحسين بن بابويه، عن أبيه ومحمد بن الحسن، عن سعد بن عبد الله، عن أحمد بن محمد، عن علي بن الحكم، عن سيف بن عميرة.»

الفهرست ، الشيخ الطوسي ، ص 140 .

پس با اين تفصيل، سند روايت تا اين جا صحيح است؛ چون حتي اگر كسي به صالح بن عقبه اشكال كند؛ از آن‌جايي كه در اين طبقه سيف بن عميره نيز وجود دارد، سند روايت تمام و هيچ مشكلي ندارد.

9 . علقمة بن محمد الخضرمي :

در سند قبلي با توجه به رواياتي كه نقل كرديم، وثاقت و يا حد اقل حسن حال و عقيده وي را ثابت كرديم.

سند سوّم : سيف بن عميرة عن صفوان الجمال

شيخ طوسي، زيارت عاشورا با سند ديگر به اين صورت نقل مي‌فرمايد:

«وروى محمد بن خالد الطيالسي عن سيف بن عميرة قال: خرجت مع صفوان بن مهران الجمال وعندنا جماعة من أصحابنا إلى الغري بعد ما خرج أبو عبد الله عليه السلام فسرنا من الحيرة إلى المدينة فلما فرغنا من الزيارة صرف صفوان وجهه إلى ناحية أبي عبد الله الحسين عليه السلام فقال لنا: تزورون الحسين عليه السلام من هذا المكان من عند رأس أمير المؤمنين عليه السلام من هيهنا أومأ إليه أبو عبد الله الصادق عليه السلام وأنا معه قال : فدعا صفوان بالزيارة التي رواها علقمة بن محمد الحضرمي عن أبي جعفر عليه السلام في يوم عاشوراء .»

«محمد بن خالد طيالسي از سيف بن عميره روايت مي‌کند که گفت: بعد از آن‌که امام صادق عليه السلام بيرون رفتند، همراه با صفوان بن مهران شتر دار، به سمت نجف رفتيم و عده‌ي هم ما را همراهي مي‌كردند. پس از راه حيره به شهر نجف رفتيم. وقتي از زيارت فارغ شديم صفوان روي خود را به سمت حرم امام حسين عليه السلام کرد و به ما گفت: امام حسين عليه السلام را از اينجا از کنار سر امير مومنان زيارت مي‌کنيد؟ از همين جا امام صادق عليه السلام (به سمت کربلا) اشاره کرد و من همراه او بودم؛ پس صفوان زيارتي را که علقمه آن را از امام باقرعليه السلام در روز عاشورا روايت کرده بود خواند.»

الطوسي، الشيخ ابوجعفر، محمد بن الحسن بن علي بن الحسن _متوفاى460ق_، مصباح المتهجد، ص 777، ناشر : مؤسسة فقه الشيعة - بيروت – لبنان، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1411 - 1991 م

مرحوم شيخ طوسي، اين روايت را از كتاب محمد بن خالد الطيالسي نقل مي‌فرمايد و طريق خود را تا وي اين گونه بيان مي‌فرمايد:

«محمد بن خالد الطيالسي. له كتاب، رويناه عن الحسين بن عبيد الله، عن أحمد بن محمد بن يحيى، عن أبيه، عن محمد بن علي بن محبوب، عنه.»

پس سند روايت اين‌گونه خواهد شد :

شيخ طوسي، حسين بن عبيد الله الغضائري، احمد بن محمد بن يحيي، محمد بن يحيي العطار، محمد بن علي بن محبوب، محمد بن خالد الطيالسي، سيف بن عميره، صفوان بن مهران الجمال، امام صادق عليه السلام.

بررسي راويان سند :
1 . حسين بن عبيد الله غضائري:

وي از مشايخ مرحوم شيخ طوسي و مرحوم نجاشي بوده‌ است؛ چنانچه مرحوم نجاشي مي‌فرمايد:

«الحسين بن عبيد الله بن إبراهيم الغضائري أبو عبد الله، شيخنا رحمه الله

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 69 .

و مرحوم شيخ طوسي نيز مي‌فرمايد:

«الحسين بن عبيد الله الغضائري، يكنى أبا عبد الله، كثير السماع، عارف بالرجال، وله تصانيف ذكرناها في الفهرست، سمعنا منه وأجاز لنا بجميع رواياته، مات سنة أحدي عشره وأربعمائة.»

«حسين بن عبيد الله غضائري، كنيه اش ابو عبد الله است. وي بسيار روايت شنيده و به علم رجال آشنا بود. او داراي تأليفاتي است كه آنها را در فهرست ذكر كرديم. ما از او روايت شنيده ايم و براي ما نقل تمام رواياتش را اجازه داده است. اودرسال چهار صد وچهارده ازدنيا رفت.»

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 425 .

و همان طور كه در ترجمه‌ي ابن أبي جيد گفتيم، اساتيد و شيوخ مرحوم نجاشي بالإتفاق ثقه هستند و نيازي به توثيق ندارند؛ چنانچه مرحوم آقاي خويي رضوان الله تعالي عليه مي‌فرمايد:

«أنه شيخ النجاشي وجميع مشايخه ثقات

«وي استاد نجاشي است و تمامي اساتيد نجاشي مورد وثوق هستند.»

معجم رجال الحديث ، السيد الخوئي ، ج 7 ، ص 23 .

2 . احمد بن محمد بن يحيي :

براي اثبات وثاقت اين شخص، مي توان به دلايل ذيل استناد كرد :

اولاً : وي از مشايخ مرحوم صدوق رحمت الله عليه است و شيخ صدوق از او روايات فراواني را نقل كرده و بعد از نام ايشان از جمله «رضي الله عنه» استفاده كرده كه و اين دليل بر اين است كه وي مورد اعتماد ايشان بوده است. با جستجويي كه در برخي از كتاب‌هاي شيخ صدوق به عمل آمد، وي در كتاب‌هاي مختلف خود بيش از هشتاد بار اين جمله را تكرار كرده‌اند:

«حدثنا أحمد بن محمد بن يحيى العطار رضي الله عنه».

اين نشان مي‌دهد كه شيخ صدوق به اين شخص اعتماد داشته است و گرنه اين همه روايت از او نقل نمي‌كرد و بعد از هر بار نام بردن از او، از جمله «رضي الله عنه» استفاده نمي‌كرد.

ثانياً: وي از مشايخ الإجازه بوده است و از نظر علماي رجال، تمام مشايخ الإجازه موثق هستند؛ چنانچه مرحوم بهبهاني از محقق بحراني در اين باره نقل مي‌فرمايد:

«وقال المحقق البحراني: مشايخ الإجازة في أعلى درجات الوثاقة والجلالة

«محقق بحراني گفته است: مشايخ اجازه در بالاترين مرتبه اطمينان و بزرگي مقام هستند.»

الطباطبايي، السيد مهدي بحر العلوم _متوفاي 1212ق_، الفوائد الرجالية، ص 45، تحقيق وتعليق: محمد صادق بحر العلوم، حسين بحر العلوم، ناشر: مكتبة الصادق - طهران، الطبعة الأولى: 1363 ش

علامه وحيد بهبهاني در باره نشانه‌ هاي وثاقت و مدح مي‌نويسد:

«(منها) كون الرجل من مشايخ الإجازة و المتعارف عدّه من أسباب الحسن، وربما يظهر من جدّي ـ رحمه اللّه ـ دلالته على الوثاقة وكذا من المصنف في ترجمة الحسن بن علي بن زياد ..»

«از جمله‌ي امارات وثاقت، كه شخصي از مشايخ اجازه باشد. مرسوم اين است كه شيخ اجازه بودن از اسباب حُسن حديث است. و از اقوال پدر بزرگم چنين به دست مي‌آيد که شيخ اجازه بودن دلالت بر وثاقت او هم دارد. و نيز از اقوال مصنف (ميرزا محمد، صاحب منهج المقال) در ترجمه‌ي حسن بن علي بن زياد همين مطلب استفاده مي‌شود.»

ايشان پس از اين كه سخن محقق بحراني را نقل كرده مي‌گويد:

«وما ذكروه لا يخلو عن قرب.»

«آنچه را اين بزرگان گفته اند، خالي از قرب نيست؛ يعني نزديك به واقع است.»

الوحيد البهبهاني، الفوائد الرجالية، ص 45

مرحوم شهيد ثاني رضوان الله تعالي عليه مي‌نويسد:

«لا يحتاج أحد من هؤلاء المشايخ المشهورين إلى تنصيص على تزكية، ولا بينة على عدالة، لما اشتهر في كل عصر، من ثقتهم وضبطهم وورعهم، زيادة على العدالة وإنما يتوقف على التزكية، غير هؤلاء من الرواة، الذين لم يشتهروا بذلك ككثير ممن سبق على هؤلاء، وهم طرق الأحاديث المدونة في الكتب غالبا.»

«هيچ يک از شيوخ مشهور، احتياج به تصريح به وثاقت و اقامه‌ي دليل براي اثبات عدالت ندارند؛ زيرا در هر زماني، علاوه بر عدالت آن‌ها؛ مورد اعتماد بودن، حافظه قوي و ورع آن‌ها مشهور بوده است. و تنها كساني غير آن‌ها، احتياج به تصريح به وثاقت دارد، کسانيکه به اين مطلب شهره نيستند. مانند بسياري از کساني که گذشت. شيوخ اجازه، طريق آن‌ها به کتاب هاي روائي بوده‌اند.»

العاملي، زين الدين بن علي بن أحمد الجبعي العاملي، معروف به شهيد ثاني _متوفاي965ق_، الرعاية في علم الدراية، ص 192 – 193، تحقيق: عبد الحسين محمد علي بقال، ناشر: مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي - قم المقدسة، الطبعة الثانية1408

مرحوم ميرداماد نيز مي‌نويسد:

«أن مشيخة المشايخ الذين هم كالأساطين والأركان أمرهم أجل من الاحتياج إلى تزكية مزك، وتوثيق موثق. ولقد كنا أثبتنا ذلك فيما قد أسلفناه بما لا مزيد عليه.»

«مشايخ اجازه، همان‌هايي كه از استوانه‌ها و اركان به شمار مي‌روند، فراتر از آن هستند كه احتياج به تصريح به وثاقت داشته باشند. ما پيش از اين، آن را ثابت كرده‌ايم.»

الأستر آبادي ميرداماد، محمد باقر الحسيني، _متوفاي 1041ق_ الرواشح السماوية، ص 261، تحقيق : غلامحسين قيصريه‌ها ، نعمة الله الجليلي،‌ ناشر : دار الحديث للطباعة والنشر،‌ چاپخانه : دار الحديث، چاپ : الأولى، سال چاپ : 1422-1380ش

ثالثاً : بسياري از علما حكم به صحت روايت ايشان كرده‌ و او را توثيق كرده‌اند؛ از جمله مرحوم علامه مجلسي در كتاب «وجيزه» كلامي دارد كه مرحوم سيد بحر العلوم آن را چنين نقل كرده است:

«وفي (الوجيزة): هو من مشايخ الإجازة، وحكم الأصحاب بصحة حديثه»

در كتاب وجيزه گفته است: «احمد بن محمد عطار، از مشايخ اجازه است و علما به صحت روايت وي حكم کرده اند.»

الطباطبايي، السيد مهدي بحر العلوم _متوفاي 1212ق_، الفوائد الرجالية، ج 2، ص 21، تحقيق وتعليق: محمد صادق بحر العلوم، حسين بحر العلوم، ناشر: مكتبة الصادق - طهران، الطبعة الأولى: 1363 ش

و همچنين علامه‌ي حلي در فائده هشتم از كتاب خلاصة الأقوال، طريق شيخ صدوق به عبد الرحمن بن أبي نجران و عبد الله بن أبي يعفور را تصحيح مي‌كند؛ در حالي كه در هر دو طريق، احمد بن محمد يحيي عطار وجود دارد. اين مطلب نشان دهنده آن است كه وثاقت اين شخص در نزد علامه‌ي حلي محرز بوده است.

و نيز مرحوم شهيد ثاني رحمت الله عليه با قاطعيت تمام، حكم به وثاقت اين شخص مي‌كند. وي در تمييز روات همنام كه ممكن است كسي خيال كند، يك نفر هستند، مي‌نويسد:

«وفائدة معرفته: خشية أن يظن الشخصان، شخصا واحدا ... منهم، محمد بن يحيى العطار القمي. ومنهم، محمد بن يحيى الخزاز بالخاء المعجمة والزاء قبل الألف وبعدها. ومحمد بن يحيى بن سليمان الخثعمي الكوفي. والثلاثة ثقاة

«و فايده ديگر در شناخت اين مطلب است كه ممكن است دو نفر را يک نفر گمان کند: از جمله آن‌ها محمد بن يحيي العطار قمي و محمد بن يحيي خزاز و محمد بن يحيي بن سليمان خثعمي کوفي است كه هر سه نفرشان مورد اطمينان هستند.»

العاملي، زين الدين بن علي بن أحمد الجبعي العاملي، معروف به شهيد ثاني _متوفاي965ق_، الرعاية في علم الدراية، ص 371، تحقيق: عبد الحسين محمد علي بقال، ناشر: مكتبة آية الله العظمى المرعشي النجفي - قم المقدسة، الطبعة الثانية1408

ميرداماد استر آبادي مي‌نويسد :

«ثم إن لمشايخنا الكبراء مشيخة يوقرون ذكرهم، ويكثرون من الرواية عنهم، والاعتناء بشأنهم، ويلتزمون إرداف تسميتهم بالرضية عنهم، أو الرحمة لهم ألبتة فأولئك أيضا ثبت فخماء، وأثبات أجلاء، ذكروا في كتب الرجال أو لم يذكروا، والحديث من جهتهم صحيح معتمد عليه، نص عليهم بالتزكية والتوثيق أو لم ينص ...وكأشياخ الصدوق ابن الصدوق عروة الإسلام أبي جعفر محمد بن علي بن بابويه رضوان الله تعالى عليهما: ... وأحمد بن محمد بن يحيى العطار أحد شيوخ التلعكبري ذكره الشيخ في كتاب الرجال.»

«براي اساتيد بزرگ ما، اساتيدي است که ياد ايشان را گرامي مي دارند؛ و بسيار از ايشان روايت مي‌کنند و به مقام ايشان توجه مي‌کنند و هر زمان نام ايشان را مي آورند در کنار آن رضي الله عنهم مي‌گويند، يا براي ايشان طلب رحمت مي‌کنند. پس ايشان نيز مورد اطمينان و بزرگ هستند، چه در کتب رجال ذکر شده باشند و چه نشده باشند. و روايت از جهت ايشان درست و مورد اعتماد است؛ چه ايشان را توثيق کرده باشند و چه نکرده باشند ... مانند اساتيد شيخ صدوق فرزند راستگو و ريسمان محکم اسلام ، ابو جعفر محمد بن علي ... و احمد بن محمد بن يحيي العطار يکي از اساتيد تلعکبري است که شيخ او را در کتاب رجال ذکر کرده است.»

الحسيني الأستر آبادي، ميرداماد محمد باقر، الرواشح السماوية ، ص 171 – 172 .

شيخ بهائي نيز مي‌فرمايد :

«قد يدخل في أسانيد بعض الأحاديث من ليس له ذكر في كتب الجرح والتعديل بمدح ولا قدح غير أن أعاظم علمائنا المتقدمين قدس الله أرواحهم قد اعتنوا بشأنه وأكثروا الرواية عنه وأعيان مشايخنا المتأخرين طاب ثراهم قد حكموا بصحة روايات هو في سندها والظاهر أن هذا القدر كاف في حصول الظن بعدالتهوذلك مثل ... أحمد بن محمد بن يحيى العطار فإن الصدوق يروي عنه كثيرا وهو من مشايخه والواسطة بينه وبين سعد بن عبد الله.»

«گاهي در سند برخي روايات کسي است که از او مدح يا ذمي در کتب جرح و تعديل نيامده است؛ غير از اين‌که بزرگان علماي ما به مقام ايشان توجه داشته اند و از ايشان بسيار روايت کرده اند؛ و يا بزرگان علماي متاخرين حکم به صحت رواياتي کرده‌اند که ايشان در سند آن بوده اند. و ظاهر آن است که اين مقدار در گمان پيدا کردن به عدالت ايشان کفايت مي‌کند. همانند: ... احمد بن محمد بن يحيي العطار ؛ كه صدوق از وي بسيار روايت مي‌کند و او از اساتيد صدوق است و او واسطه بين شيخ و سعد بن عبد الله است.»

البهائي العاملي، _متوفاي 1031ق_، مشرق الشمسين ، ص 276 ،‌ ناشر : منشورات مكتبة بصيرتي – قم، طبق برنامه مكتبة اهل البيت.

با اين تفصيل، هيچ شكي در وثاقت اين شخص باقي نمي‌ماند.

3 . محمد بن يحيي العطار :

وي استاد مرحوم شيخ كليني رضوان الله تعالي عليه است كه روايات بسياري از طريق او نقل كرده است . مرحوم نجاشي در باره او مي‌فرمايد :

«محمد بن يحيى أبو جعفر العطار القمي، شيخ أصحابنا في زمانه، ثقة، عين، كثير الحديث.»

«محمد بن يحيي، كنيه اش ابو جعفر و مشهور به عطار قمي، بزرگ اماميه در زمان خودش، مورد اعتماد، بزرگ قوم و داراي روايات فراوان بود.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 353 .

و شيخ طوسي مي‌فرمايد :

«محمد بن يحيى العطار، روى عنه الكليني، قمي، كثير الرواية.»

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 439 .

4 . محمد بن علي بن محبوب :

مرحوم نجاشي در توصيف او مي‌نويسد:

«محمد بن علي بن محبوب الأشعري القمي أبو جعفر، شيخ القميين في زمانه، ثقة، عين، فقيه، صحيح المذهب.»

«محمد بن علي بن محبوب اشعري قمي، كنيه اش ابو جعفر، بزرگ قميون در زمان خودش، مورد اعتماد، بزرگ قوم، فقيه و درست مذهب بود.»

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 349 .

5 . محمد بن خالد الطيالسي :

وي از اصحاب امام كاظم عليه السلام بوده است. شيخ طوسي رحمت الله عليه مي‌نويسد:

«محمد بن خالد الطيالسي، روى عنه علي بن الحسن بن فضال وسعد ابن عبد الله

«محمد بن خالد طيالسي، علي بن الحسن بن فضال و سعد بن عبد الله، از او روايت نقل كرده اند.»

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 438

در صفحه‌ي ديگر مي‌نويسد:

«محمد بن خالد الطيالسي، يكنى أبا عبد الله، روى عنه حميد أصولا كثيرة

«محمد بن خالد طيالسي، كنيه اش ابو عبد الله است. حميد اصول زيادي را از او روايت مي‌كند.»

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 441 .

در عبارات بالا، شيخ طوسي تصريح مي‌كند كه سه تن از افراد موثق و برجسته روايان شيعه از او روايت نقل كرده اند؛ علي بن حسن بن فضال، سعد بن عبد الله اشعري و حميد بن زياد از راويان موثق هستند.

نجاشي در باره علي بن حسن بن فضال مي‌نويسد:

«علي بن الحسن بن علي بن فضال ... كان فقيه أصحابنا بالكوفة، ووجههم، وثقتهم، وعارفهم بالحديث، والمسموع قوله فيه.»

«علي بن حسن بن علي بن فضال ... فقيه اصحاب ما در كوفه و چهره‌ي شاخص، موثق و آگاه ترين آنها نسبت به حديث بوده و سخنش مورد پذيرش است.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 257

نجاشي در باره سعد بن عبد الله اشعري نيز مي‌گويد:

«سعد بن عبد الله بن أبي خلف الأشعري القمي أبو القاسم، شيخ هذه الطائفة وفقيهها و وجهها.»

«سعد بن عبد الله بن ابي خلف اشعري قمي، كنيه اش ابو القاسم، از بزرگان ، فقيهان و سرشناس شيعيان است.»

النجاشي، رجال النجاشي، ص 177

شيخ طوسي در باره حميد بن زياد مي‌نويسد:

«حميد بن زياد، من أهل نينوى، قرية إلى جانب الحائر على ساكنه السلام، ثقة، كثير التصانيف، روى الأصول أكثرها، له كتب كثيرة على عدد كتب الأصول.»

«حميد بن زياد از اهل نينوا، قريه‌ي به سوي حائر كه به ساكنان آنجا سلام باد، مورد اعتماد، داراي تأليف فراوان است. بسياري از اصول را او نقل كرده و كتابهاي بسيار دارد به شمار كتب اصول.»

الشيخ الطوسي، الفهرست، ص 114

اين مطلب ثابت مي‌كند كه محمد بن خالد طيالسي، يك شخص موثق ومورد اعتماد است؛ چنانچه مرحوم وحيد بهبهاني در ترجمه‌ي وي به اين نكته تصريح مي‌كند و مي‌نويسد:

«قوله محمد بن خالد الطيالسي اه : رواية الأجلة عنه تشير إلى الاعتماد عليه ويؤيده قوله روى عنه حميد أصولا كثيرة.»

«اين سخن مصنف در باره محمد بن خالد طيالسي ... روايت بزرگان از او، اشاره به اين نكته دارد كه وي مورد اعتماد علما بوده است. مؤيد اين سخن، اين است كه حميد بن زياد اصول بسياري را از او نقل كرده است.»

تعليقة على منهج المقال - الوحيد البهبهاني - ص 306

علاوه بر اين، ايشان در اسناد روايات كامل الزيارات واقع شده كه راويان اين كتاب مدح و توثيق عام دارند.

به نقل حضرت آيت الله خويي رحمة الله عليه،‌ علي بن ابراهيم قمي، محمد بن علي بن محبوب، محمد بن يحيى المعاذي، ومعاوية بن حكيم، از افراد موثق ديگري هستند كه از وي روايت نقل كرده اند.

السيد الخوئي، معجم رجال الحديث، ج 17، ص 76

با دقت در اين نكته ثابت مي‌شود كه ايشان از نظر محدثان شيعه مورد اعتماد بوده است.

6 . سيف بن عميره :

وثاقت او را در سند قبلي بررسي كرديم .

7 . صفوان بن مهران الجمال :

صفوان يكي از اصحاب سرشناس امام صادق عليه السلام بوده است. شيخ طوسي ايشان را در شمار اصحاب آن حضرت ذكر كرده است:

[ 3064 ] 42 - صفوان بن مهران الجمال، أبو محمد الأسدي الكاهلي، مولاهم كوفي .

الشيخ الطوسي، رجال الطوسي، ص 227

نجاشي به وثاقت ايشان تصريح كرده است:

صفوان بن مهران بن المغيرة الأسدي ... ثقة.

النجاشي،‌ رجال النجاشي، ص 198 .

آقاي نمازي شاهرودي تصريح مي‌كند كه ايشان از اصحاب امام كاظم عليه السلام نيز بوده است:

صفوان بن مهران الجمال الأسدي الكاهلي: من أصحاب الصادق والكاظم صلوات الله عليهما. ثقة جليل القدر عظيم الشأن قوي الايمان بالاتفاق.

صفوان بن مهران ... از اصحاب امام صادق وكاظم عليهما السلام بوده و به اتفاق علما مورداعتماد، عالي مقام و داراي ايمان قوي بوده است.

الشاهرودي، الشيخ علي النمازي _متوفاي1405ق_، مستدركات علم رجال الحديث، ج 4، ص 265، ناشر: ابن المؤلف، چاپخانه: شفق – طهران، الأولى1412هـ

نتيجه گيري :

مرحوم شيخ طوسي، در مجموع سه سند را براي زيارت عاشورا ذكر مي‌كند كه هر كدام از آن‌ها را به صورت مستقل بررسي كرديم. در مجموع هر سه سند، در هر طبقه بيش از يك نفر وجود دارد :

طبقه اول : علقمة بن محمد الخضرمي و صفوان بن مهران الجمال ؛

طبقه دوم : سيف بن عميره و صالح بن عقبه؛

طبقه سوم : محمد بن اسماعيل بن بزيع، علي بن الحكم و محمد بن خالد الطيالسي.

حتي اگر وثاقت علقمه در طبقه اول قطعي نشود، با وجود صفوان در اين طبقه، سند روايت صحيح خواهد شد. و در طبقه دوم اگر وثاقت صالح بن عقبه ثابت نشود، با وجود سيف بن عميره، جبران مي‌شود و همچنين در طبقه سوم حتي اگر بر فرض اين كه محمد بن خالد مجهول باشد، با وجود محمد بن اسماعيل بن بزيع و علي بن الحكم سند روايت صحيح است و هيچ مشكلي ندارد.

ب: اسناد ابن قولويه :

مرحوم ابن قولويه در كتاب «كامل الزيارات» نيز در ثواب زيارت عاشورا مي‌نويسد :

«حَدَّثَنِي حَكِيمُ بْنُ دَاوُدَ بْنِ حَكِيمٍ وَ غَيْرُهُ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ مُوسَى الْهَمْدَانِيِّ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ الطَّيَالِسِيِّ عَنْ سَيْفِ بْنِ عَمِيرَةَ وَ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ جَمِيعاً عَنْ عَلْقَمَةَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيِّ وَ مُحَمَّدِ بْنِ إِسْمَاعِيلَ عَنْ صَالِحِ بْنِ عُقْبَةَ عَنْ مَالِكٍ الْجُهَنِيِّ عَنْ أَبِي جَعْفَرٍ الْبَاقِرِ عليه السلام قَالَ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ عليه السلام يَوْمَ عَاشُورَاءَ مِنَ الْمُحَرَّمِ، حَتَّى يَظَلَّ عِنْدَهُ بَاكِياً لَقِيَ اللَّهَ تَعَالَى يَوْمَ الْقِيَامَةِ بِثَوَابِ أَلْفَيْ [أَلْفِ‏] أَلْفِ حِجَّةٍ وَ أَلْفَيْ [أَلْفِ‏] أَلْفِ عُمْرَةٍ وَ أَلْفَيْ أَلْفِ غَزْوَةٍ وَ ثَوَابُ كُلِّ حِجَّةٍ وَ عُمْرَةٍ وَ غَزْوَةٍ كَثَوَابِ مَنْ حَجَّ وَ اعْتَمَرَ وَ غَزَا مَعَ رَسُولِ اللَّهِ صلي الله عليه وآله وَ مَعَ الْأَئِمَّةِ الرَّاشِدِينَ صَلَوَاتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ أَجْمَعِينَ ... .»

«... از امام باقر عليه السلام که فرمودند: هرکس قبر حسين عليه السلام را در روز عاشورا زيارت کند تا اينکه گريان شود، خداوند را در روز قيامت با ثواب هزار هزار حج و هزار هزار عمره و هزار هزار جهاد و ثواب هر حج و عمره و جهادي مانند کسي است که حج و عمره و جهاد را با رسول خدا و ائمه هدايت گر انجام داده باشد.»

و بعد در سند اصل زيارت عاشورا مي‌نويسد :

«قَالَ صَالِحُ بْنُ عُقْبَةَ الْجُهَنِيُّ وَ سَيْفُ بْنُ عَمِيرَةَ قَالَ عَلْقَمَةُ بْنُ مُحَمَّدٍ الْحَضْرَمِيُّ فَقُلْتُ لِأَبِي جَعْفَرٍ عليه السلام عَلِّمْنِي دُعَاءً أَدْعُو بِهِ فِي ذَلِكَ الْيَوْمِ إِذَا أَنَا زُرْتُهُ مِنْ قَرِيبٍ وَ دُعَاءً أَدْعُو بِهِ‏ إِذَا لَمْ أَزُرْهُ مِنْ قَرِيبٍ وَ أَوْمَأْتُ إِلَيْهِ مِنْ بُعْدِ الْبِلَادِ وَ مِنْ سَطْحِ دَارِي بِالسَّلَامِ قَالَ فَقَالَ يَا عَلْقَمَةُ إِذَا أَنْتَ صَلَّيْتَ رَكْعَتَيْنِ بَعْدَ أَنْ تُومِئَ إِلَيْهِ بِالسَّلَامِ وَ قُلْتَ عِنْدَ الْإِيمَاءِ إِلَيْهِ وَ مِنْ بَعْدِ الرَّكْعَتَيْنِ هَذَا الْقَوْلَ فَإِنَّكَ إِذَا قُلْتَ ذَلِكَ فَقَدْ دَعَوْتَ بِمَا يَدْعُو بِهِ مَنْ زَارَهُ مِنَ الْمَلَائِكَةِ وَ كَتَبَ اللَّهُ لَكَ بِهَا أَلْفَ أَلْفِ حَسَنَةٍ وَ مَحَا عَنْكَ أَلْفَ أَلْفِ سَيِّئَةٍ وَ رَفَعَ لَكَ مِائَةَ أَلْفِ [أَلْفِ‏] دَرَجَةٍ وَ كُنْتَ مِمَّنِ اسْتُشْهِدَ مَعَ الْحُسَيْنِ بْنِ عَلِيٍّ حَتَّى تُشَارِكَهُمْ فِي دَرَجَاتِهِمْ وَ لَا تُعْرَفُ إِلَّا فِي الشُّهَدَاءِ الَّذِينَ اسْتُشْهِدُوا مَعَهُ وَ كَتَبَ لَكَ ثَوَابَ كُلِّ نَبِيٍّ وَ رَسُولٍ وَ زِيَارَةِ مَنْ زَارَ الْحُسَيْنَ بْنَ عَلِيٍّ عليه السلام مُنْذُ يَوْمَ قُتِلَ، السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا أَبَا عَبْدِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ رَسُولِ اللَّهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا خِيَرَةَ اللَّهِ وَ ابْنَ خِيَرَتِهِ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ أَمِيرِ الْمُؤْمِنِينَ وَ ابْنَ سَيِّدِ الْوَصِيِّينَ السَّلَامُ عَلَيْكَ يَا ابْنَ فَاطِمَةَ سَيِّدَةِ نِسَاءِ الْعَالَمِين‏ ... .»

«علقمة بن محمّد حضرمى مى‏گويد: محضر مبارك ابى جعفر (امام باقر) عليه السّلام عرض كردم: دعائى به من تعليم فرمائيد كه در آن روز وقتى از نزديك به زيارت آن حضرت رفتم آن را بخوانم و دعائى يادم دهيد كه هر گاه از نزديك به زيارت آن جناب نرفته بلكه از شهرهاى دور و پشت بام به آن حضرت اشاره نمايم سلام بدهم آن را بخوانم .

حضرت فرمودند: اى علقمه ! بعد از آن‌كه با اشاره به آن حضرت سلام دادى و پس از آن، دو ركعت نماز خواندى و هنگام اشاره و پس از خواندن دو ركعت اگر اين دعاء و زيارت را كه شرحش را برايت مى‏گويم خواندى، پس به آنچه فرشتگان زائر آن حضرت دعاء كرده‏اند تو نيز دعاء نموده‏اى و خداوند متعال براى تو هزار هزار حسنه نوشته و هزار هزار گناه محو مى‏فرمايد و صد هزار هزار درجه مقام و مرتبه تو را بالا برده و تو را از كسانى قرار مى‏دهد كه با حضرت حسين بن على عليهما السّلام شهيد شده‏اند و بدين ترتيب در درجه‌ي ايشان قرارت مى‏دهد و شناخته نمى‏شوى مگر در زمره‌ي شهدائى كه با آن حضرت شهيد شده‏اند و ثواب تمام انبياء و رسولان و كسانى كه زيارت امام حسين عليه السّلام را از زمان شهادتش تا به الآن نموده‏اند را برايت مى‏نويسد .

حضرت سلام اللَّه عليه به علقمه فرمودند: در زيارت ابا عبد اللَّه الحسين روز عاشوراء بگو: سلام بر تو اى ابا عبد اللَّه، سلام بر تو اى فرزند رسول خدا، سلام بر تو اى برگزيده خدا و فرزند برگزيده‏اش، سلام بر تو اى فرزند امير مؤمنان و فرزند سرور جانشينان، سلام بر تو اى پسر فاطمه كه سرور بانوان عالم مى‏باشد ...

القمي، أبي القاسم جعفر بن محمد بن قولويه _متوفاى367ق_، كامل الزيارات، ص 325 – 328، تحقيق: الشيخ جواد القيومي، لجنة التحقيق، ناشر: مؤسسة نشر الفقاهة، الطبعة: الأولى1417هـ

پس در حقيقت روايت با سه سند نقل شده است :

الف : حكيم بن داود بن حكيم وغيره، عن محمد بن موسى الهمداني، عن محمد بن خالد الطيالسي ، عن سيف بن عميرة عن علقمة بن محمد الحضرمي.

ب : حكيم بن داود بن حكيم وغيره، عن محمد بن موسى الهمداني، عن محمد بن خالد الطيالسي، عن صالح بن عقبة، عن علقمة بن محمد الحضرمي .

ج : محمد بن إسماعيل، عن صالح بن عقبة، عن مالك الجهني، عن أبي جعفر الباقر (عليه السلام).

در سند سوم دو احتمال است:

احتمال اول اين كه محمد بن قولويه، زيارت عاشورا را از كتاب محمد بن اسماعيل نقل كرده باشد؛ چنانچه مرحوم شيخ طوسي نيز از كتاب او نقل كرده بود كه در اين صورت سند روايت تا محمد بن اسماعيل و بعد از آن صالح بن عقبه درست خواهد شد.

احتمال دوم اين كه محمد بن اسماعيل نيز به محمد بن خالد الطيالسي عطف باشد كه در آن صورت سند اين گونه مي‌شود:

حكيم بن داود، محمد بن موسي الهمداني، محمد بن خالد الطيالسي، محمد بن اسماعيل بن بزيع، صالح بن عقبة، مالك الجهني.

البته اين احتمال بسيار بعيد به نظر مي‌رسد؛ چون اين احتمال قوي‌تر است كه كتاب محمد بن اسماعيل در آن زمان معروف بوده و شيخ طوسي و ابن قولويه هر دو از اين كتاب زيارت را نقل كرده باشند .

و از آن جايي كه مرحوم ابن قولويه عليه در مقدمه كتاب مي‌فرمايد :

«وقد علمنا انا لا نحيط بجميع ما روي عنهم في هذا المعنى ولا في غيره، لكن ما وقع لنا من جهة الثقات من أصحابنا رحمهم الله برحمته، ولا أخرجت فيه حديثا روي عن الشذاذ من الرجال، يؤثر ذلك عنهم عن المذكورين غير المعروفين بالرواية المشهورين بالحديث والعلم.»

«من به تمامي رواياتي كه از اهل بيت عليهم السلام در باره زيارت و غير آن نقل شده است ، احاطه ندارم ؛ ولي هر آن چه را كه در اين كتاب آورده‌ام، از طريق افراد موثق از اصحاب ما است و هيچ روايتي را كه از افراد مجهول كه اخبار ائمه را از راويان غير معروف در روايات و غير مشهور در علم و حديث گرفته‌اند ، نقل نكرده‌ام.»

جعفر بن محمد بن قولويه، كامل الزيارات، ص 37 .

بنابراين تمام روات موجود در اسانيد كتاب نيز ابن قولويه مورد وثوق هستند؛ چنانچه آقاي خويي در اين باره مي‌فرمايند :

فإنك ترى أن هذه العبارة واضحة الدلالة على أنه لا يروي في كتابه رواية عن المعصوم إلا وقد وصلت إليه من جهة الثقات من أصحابنا رحمهم الله .

معجم رجال الحديث، السيد الخوئي، ج 1، ص 50 .

اين عبارت، دلالت روشني دارد بر اين كه ابن قولويه روايتي را از معصومين عليهم السلام نقل نكرده است؛ مگر اين كه از افراد موثق از اصحاب ما باشد.

و شيخ حر عاملي نيز بعد از اين كه به وثاقت راويان تفسير علي بن ابراهيم شهادت مي‌دهد ، در باره روات كامل الزيارات مي‌گويد :

«وكذلك جعفر بن محمد بن قولويه فإنه صرح بما هو أبلغ من ذلك في أول مزاره.»

«و همچنين جعفر بن محمد بن قولويه به وثاقت روات كامل الزيارات شهادت داده است و تصريح او در اول كتاب كامل الزيارات نسبت به تصريح علي بن ابراهيم رساتر است.»

الحر العاملي، محمد بن الحسن _متوفاى1104ق_، تفصيل وسائل الشيعة إلي تحصيل مسائل الشريعة، ج 30 ، ص 202، تحقيق و نشر: مؤسسة آل البيت عليهم السلام لإحياء التراث، الطبعة: الثانية، 1414هـ.

نتيجه‌ي نهايي :

زيارت عاشورا از نظر سندي هيچ مشكلي ندارد و علاوه بر اين ، زيارت عاشورا از زيارت‌هايي است كه تمامي علماي شيعه بلا استثنا در طول تاريخ بر خواندن آن تأكيد كرده‌ و خود نيز بر قرائت هر روز آن مواظبت مي‌كردند. و روايتي كه مورد قبول تمامي علماي شيعه از قديم الأيام تا كنون بوده است، نيازي به بررسي سندي ندارد ؛ هر چند كه ثابت كرديم از نظر سندي هم مشكلي ندارد .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقيقاتي حضرت ولي عصر (عج)



Share
1 | ابو حسن | | ١٢:٠٠ - ١٠ فروردين ١٣٨٧ |
اجر شما با امام حسين عليه السلام (ابوحسن)
2 | مجيد اردشيري | | ١٢:٠٠ - ٠٣ مرداد ١٣٨٧ |
با سلام.
علامه عسكري(ره) اعتقاد داشتند كه زيارت عاشوراي موجود در مفاتيح الجنان حاج شيخ عباس قمي نسبت به زيارت عاشوراي موجود در بحار الانوار(جلد 101 صفحه290 تا 293) و يا كامل الزيارات (صفحه 176 تا 179) از سنديت كمتري برخوردار است.آيا شما نيز همين عقيده را داريد؟

پاسخ:
دوست گرامي سلام ! از ارتباط بسيار صميمانه شما سپاسگذاريم .
من نمي‌دانم كه شما از كدام منبع سخن مي‌گوييد و از كجا نظر مرحوم علامه عسكري را نقل مي‌كنيد . من فكر نمي‌كنم كه مرحوم علامه چنين نظري داشته باشند .
كسي كه با علم رجال آشنايي داشته باشد ، هرگز چنين نظري نخواهد داد . اتفاقاً همان طوري كه در متن مقاله بررسي شده است ، سند مرحوم شيخ طوسي نسبت به سند مرحوم ابن قولويه از قوت بيشتري برخوردار است . هرچند كه سندهاي ابن قولويه نيز در نهايت به سند‌هاي شيخ طوسي رحمت الله عليه برمي‌گردد .
تفاوت زيارت عاشوراي موجود در مفاتيح الجنان با زيارت عاشوراي موجود در كامل الزيارات فقط در يك جمله است كه آن‌هم به خاطر تقيه در كامل الزيارات تغيير يافته است و تفاوت ديگري ندارد .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات
3 | مجيد اردشيري | | ١٢:٠٠ - ٠٢ شهریور ١٣٨٧ |
سلام.
علامه عسكري كتابي دارند با نام منتخب الادعيه كه ايشان متن زيارت عاشوراي آن را از بحار الانوار و كامل الزيارات نقل كرده اند.
ضمنا ايشان در سخنراني هاي خود به اين نكته اشاره مي كردند كه من زيارت عاشورا داراري سند صحيحي را در كتاب منتخب الادعيه آوره ام كه فيلم و صداي سخنراني ايشان موجود مي باشد.
البته ايشان مستقيما بر روي زيارت عاشوراي موجود در مفاتيح الجنان حاج شيخ عباس قمي نظري اعلام نكرده اند ولي استنباط اين جانب از صحبت ايشان آن است كه زيارت عاشوراي موجود در مفاتيح الجنان حاج شيخ عباس قمي نسبت به زيارت عاشوراي موجود در بحار الانوار(جلد 101 صفحه290 تا 293) و يا كامل الزيارات (صفحه 176 تا 179) از سنديت كمتري برخوردار است وگرنه ايشان زيارت عاشوراي موجود در مفاتيح الجنان حاج شيخ عباس قمي را در كتاب خود نقل مي كردند.
عقيده شما در اين مورد چيست؟
البته بايد در اينجا از عمل بسيار عالي شما در اثبات سند زيارت عاشورا تقدير كنم.
لطفا بر روي ديگ ادعيه و زيارات معروف نيز اين چنين عملي را انجام دهيد.
يا علي

پاسخ:
دوست عزيز و گرامي جناب آقاي اردشيري سلام !
زيارت نامه موجود در مفاتيح الجنان با زيارت نامه موجود در كامل الزيارات تفاوتي ندارد ، جز در جمله : الهم خص انت اول ظالم بالعن مني ثم أبدأ به اولاً ثم الثاني ... كه در كامل الزيارات به خاطر تقيه و حفظ جان شيعيان تغيير داده شده است .
ضمن اين كه زيارت موجود در مفاتيح الجنان از نظر سندي از زيارت نامه ابن قولويه بسيار قويتر است . اين مطلب در متن مقاله ثابت شده است .

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات
4 | رخشاني فرد | | ١٢:٠٠ - ٢١ آذر ١٣٨٧ |
با سلام . مطلبي در تائيد سنديت زيارت عظيم الشان عاشورا «در كتاب اسرار عاشقان و مقامات عارفاندر زيارت عاشورا» نوشته استاد مرتضي زاهدي خواندم مبني بر اينكه اين زيارت منشاء قدسي دارد. بدين شرح كه :حضرت امام صادق (ع) فرمودند: اي صفوان يافتم اين زيارت را به اين ضمان ازپدرم و پدرم از پدرش علي بن الحسين(ع) به همين ضمان و ايشان از حسين (ع)و امام حسين(ع) از برادرش امام حسن(ع) و حسن(ع) از اميرالمومنين (ع) با همين ضمان و ايشان از رسول خدا(ص) با همين ضمان و رسول خدا (ص) از جبرئيل با همين ضمان و جبرئيل از خداي تعالي با همين ضمان و به تحقيق كه خداوند عزو جل قسم ياد كرده به ذات مقدس خود كه هركه زيارت كند حسين (ع) را به اين زيارت از نزديك يا دور و دعا كند به اين دعا ، قبول مي كنم از او زيارت او را ، مي پذيرم از او خواهش او را به هر قدر كه باشد و مي دهم درخواست هايش را ، پس بازنگردد از حضرت من با نااميدي و خسران و بازش گردانم با چشم روشن به برآوردن حاجت و فيض وصول به جنت و آزادي از دوزخ و قبول كنم شفاعت او را در حق هر كس كه شفاعت كند . (جز دشمن ما اهل بيت كه در حق او قبول نشود ) به نقل از مرحوم خاتم المحدثين حاج شيخ عباس قمي
با توجه به اينكه بنده در بسياري از مجامع مورد استناد قرار داده و اخيرا مورد اعتراض واقع گرديده خواهشمندم در اين خصوص ارائه طريق بفرماييد.

پاسخ:
دوست گرامي سلام ! استدلالي كه شما كرده&zwnjايد ،&zwnj كاملاً درست است و اين مطلب در كتاب مصباح المتهجد ، الشيخ الطوسي ، ص 773 &ndash 774  موجود و سندش نيز صحيح است .



موفق باشيد



گروه پاسخ به شبهات     

5 | م- د | | ١٢:٠٠ - ٠٥ اسفند ١٣٨٧ |
سلام عليكم. بااحترام لطفابه متن زيارت عاشوراي معروفه كه دركتابخانه نسخ خطي آستان قدس مشهدموجودميباشدنيزتوجه كنيدزيرادراين نسخه كه منسوب به نگارش ازجناب عباس قمي است وقدمت آن نيزاين ادعارامقرون به يقين مينماياندهيچ اثري ازمواردلعن مذكورنميباشدوباآنچه درمفاتيح موجوددربازار تفاوت بسياري دارددرضمن توضيح فرمائيدكه به چه علت شيعيان ديگربلاد مثل لبنان به فتواي علمايشان زيارت عاشوراي غيرمعروفه راترجيح ميدهند؟.ضمنادرصورت امكان به ناشران مفاتيح الجنان توصيه فرمائيدكه درچاپهاي خودرسم امانتداري رارعايت كرده وبه ميل خوديا... درمتنهاوحواشي مطالبي راكم نكنندازجمله حذف متن ايت الكرسي علي التنزيل و... باتشكر

پاسخ:
!!!
با سلام
دوست گرامي
مرحوم شيخ عباس معاصر هستند !!! و ادعاي نسخه خطي زيارت عاشوراي معروفه به خط ايشان غير معقول و مرسوم است !!! اگر مقصود شما مفاتيحي است كه به خط ايشان نوشته شده ، اين مفاتيح در دست فرزند مرحوم شيخ عباس قمي است و در آستان قدس نيست و تمامي خوش نويسان ، از روي همان متن نوشته اند .
در ضمن در همان زيارت عاشوراي غير معروفه نيز لعن آمده است .
جداي از اينكه در زيارت عاشوراي غير معروفه نيز لعن فراوان آمده است .
در مورد آية الكرسي علي التنزيل كه شما از منابع ديگر نقل كرده ايد ، نيز اشكال از بي سوادي مستشكل نشات مي گيرد ؛ و ما بعد از مطرح شدن اين شبهه به آن پاسخ داده ايم ؛ مي توانيد به آدرس ذيل مراجعه نماييد :
http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=question&id=928
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
6 | صهبا روزبه | | ١٢:٠٠ - ١٧ فروردين ١٣٨٨ |
من اتفاقي وارد اين سايت شدم. خيلي زشت است که سايتي با ادعاي مذهبي بودن و کار مذهبي کردن اينطور بي ادبانه جواب سوال کننده ها را بدهد. واقعا متاسفم که با اين همه فضل و علم از رعايت ادب بي بهره ايد. من در برخورد با شما به اين نتيجه رسيدم که نظر مستشکل را که خيلي محترمانه ادا شده بود رو قابل تامل بدانم و از رفتار خشن شما اين نتيجه رو بگيرم که جواب قانع کننده براي پاسخ نداشته ايد...کپي رايت را که نميشود اسمش را گذاشت مقاله نويسي .

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
1- با تشكر از تذكر شما ؛ اما ما نيز از شما درخواستي داريم :
شما در بخش نظرات ، نام م-د را جستجو كرده و ببينيد كه نظرات ايشان چگونه است و پاسخ ما (در واقع شما تنها اين يك نظر را ديده ايد و ساير نظرات مربوط به او را نديده ايد)
2- بحث كپي رايت را كه مطرح كرده ايد ، بايد به كساني گفته شود كه اين مقاله را از سايت ما گرفته و بدون ذكر منبع پخش كردند ؛ زيرا اين مقاله ، در بخش پاسخ به شبهات همين سايت تهيه شده است ؛ البته ما نشر مطلب از اين سايت را حتي بدون ذكر نام منع نمي كنيم ، ولي دوست داريم كه كساني كه اين مقالات را نشر مي دهند ، منبع آن را نيز ذكر كنند .
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
7 | عبدالمجيدمومني | | ١٢:٠٠ - ٣٠ فروردين ١٣٨٨ |
باسلام وعرض خسته نباشيد مطالب مفيد وخوبي را ارائه کرده ايد اميدوارم مورد رضايت حضرت حق ومولايمان حضرت مهدي عج قرار گيردوتحت توجهات وعنايات حضرتش موفق باشيد اجرتان بامادر سادات التماس دعا
8 | مهران | | ١٢:٠٠ - ٢٤ دي ١٣٨٨ |
سلام خواهش مي كنم لا اقل ازاين به بعد طبق سيره معصوم اگر مخاطب نيز حتي بد سخن مي گويد شما صحيح پاسخ دهيد چرا كه جواب شما به عنوان نماينده معصوم وشيعه علي (ع) شناخته مي شود وهر گونه بي توجهي عواقب خود را دارد

پاسخ:

با سلام
دوست گرامي
ائمه معصومين عليهم السلام نيز گاهي با تندي با مخاطب سخن گفته‌اند.
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات

9 | عبدالحميد واعظ | | ١٢:٠٠ - ٠١ بهمن ١٣٨٨ |
نهايت تقدير و تشكر از تمامي دست اندر كاران وعزيزان زحمت كش خدا و14 حجت اج دنيا واخرت بدهد يك در خواست: اگر ممكن است متن يا كتابي شبيه كتاب آيت الله مكارم در سايت قرار بدهيد كه در ان پاسخ به شبهات هم ساده تر و هم جامع تر خصوصا براي طبقه كم سواد باشد. اجركم علي الله
10 | فرزاد اقبال | | ١٢:٠٠ - ٠٤ بهمن ١٣٨٨ |
به نظر من اينگونه مباحثات بي نتيجه است. فرضا ما يك گزاره داريم با اين عنوان:"سند زيارت عاشورا صحيح است" اين ادعا است. حالا براي اثبات اين ادعا متوسل به گزاره اي ديگر مي شويم:"راويان زيارت عاشورا هم موثق هستند" اما اين هم يك ادعاست. ما همانگونه كه اشكال مي كنيم "صحيح" چيست، همانگونه هم مي توانيم اشكال كنيم كه "موثق" كيست؟ اساسا مسائل انساني حد و مرز مشخصي ندارد و بيشتر انبالشته اي از تاويلات ذهني و فردي است تا استدلالات عيني. براي هر كدام از اين افراد راوي حديث مي توان هزاران گونه اما و اگر فرض داشت و بر اساس همين اما و اگرها به نتايجي مغاير رسيد. مسلما حوزه هاي روان شناسي، جامعه شناسي، سياست، فرهنگ و هزاران گونه مسائل پيچيده اجتماعي در شناسايي "موثق بودن" شخصي موثر است و تنها نمي توان با "ثقه" گفتن شخصي خود را بي نياز از اينگونه مسائل ديد. من به دوستان مخاطب توصيه مي كنم تنها در زندگي و حواشي يك تن از اين راويان مطالعه دقيق نمايند تا ببينند چقدر قابليت طرح شبهه و اشكال وجود دارد و اين قابليت دقيقا قابليت حوزه علوم انساني است كه متاسفانه عالمان سنتي گذشته بدان توجهي نداشتند.

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
به عكس نظر شما ، علماي رجال ، دقت نظر فراواني در اينگونه زمينه‌ها داشته‌اند ! اما به حكم عقل در وثاقت تنها و تنها دو مطلب شرط است :
راستگويي يا عدالت ، ضابط بودن (عدم اشتباه در نقل الفاظ)
وقتي شخصي اين دو گزينه را داشت ، در هر جوي هم زندگي كند ، وقتي روايتي را نقل مي‌كند آن روايت ، مورد اعتماد است . چون اشكال در وثاقت تنها به دو صورت ممكن است ! يا شخص دروغگو باشد ، يا اينكه در نقل اشتباه كند ! و احتمال سومي براي اين مطلب نمي‌رود !
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
11 | فرزاد اقبال | | ١٢:٠٠ - ٠٥ بهمن ١٣٨٨ |
شما به عكس نظر من مي فرماييد كه هزاران گونه مسائل پيچيده اجتماعي در شناسايي "موثق بودن" شخصي موثر نيست بلكه دو مطلب "راستگويي يا عدالت" و "ضابط بودن" شرط است. دوستان عزيز! به حكم عقل چگونه مي توان "راستگويي يا عدالت" و "ضابط بودن" يك شخص را نتيجه گرفت؟ اساسا راست گويي چگونه تعريف مي شود؟ به روش اشعري با مطابقت با واقع و يا به روش معتزله با مطابق با نيت و قصد گوينده؟ من نمي خواهم وارد مجادلات جزئي شوم اما مگر غير اين است كه ضابط بودن تنها از قياس (به مفهوم كلي) حاصل مي شود و راستگو بودن تنها از گمان. حصول معرفت به راستگويي يك فرد آيا مسئله اي اجتماعي، رواني و اخلاقي و ... نيست؟ و آيا هر كدام از اين مواد با هزاران عوامل غير خود مرتبط نيستند؟ مثلا ما در مورد «صالح بن عقبه» مي خوانيم كه بر خلاف نظر شما،‌ «علماي رجال مانند حلي و ابن غضائري و ممقاني و بسياري از علماي ديگر او را کذاب و غالي شمرده‌اند و گفته‌اند: به حديث او نبايد توجه کرد.» حال شما مي خواهيد جواب دهيد كه انتساب كتاب به غضائري ثابت نيست يا فلان و بهمان. اينها تماماً مسائل ديگري را به دنبال خود طرح خواهد كرد مثل اين مورد كه نسبت يك كتاب به يك شخص چگونه اثبات مي شود؟ و همينگونه در برابر هر جواب شما هزاران سوال ديگر. پس اصل اشكال من اشكال روش شناسي و معرفت شناسي است نه اشكال در مصاديق و جزئيات. شما بايد اثبات كنيد كه روش علامه قزويني در مناظراتشان اصولي و از جهت معرفتي داراي اعتبار است. يا فرضا بايد اثبات كنيد كه تشخيص "راستگويي و عدالت و ضابط بودن" راويان، خود وابسته به هزار عامل ديگر نيست يا اصطلاح من «تاويل ذهني و فردي» نيست.

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
راستگويي در نظر ما ، آن است كه آنچه را شنيده است نقل كند ! بهتر است به جاي پيچيده‌تر كردن مساله ، كمي در مورد جملات گفته شده فكر كنيد !
وقتي شخصي چيزي را كه شنيد نقل كند ! و اشتباه در نقل نيز نداشته باشد ، سخن او مورد پذيرش است !
آيا اين مساله احتياج به اين دارد كه مشخص شود كدام معني صدق صحيح است ؟ صدق مخبري يا صدق خبري ؟ و نظر اشاعره يا معتزله ؟!
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
12 | علي | | ١٢:٠٠ - ١٥ فروردين ١٣٨٩ |
با عرض سلام و سپاس اولا :چرا من چند نظر تازه دادم آن را منتشر نمي کنيد؟؟ دوما جواب يک سوالم هم را نداديد که در آن نوشته بودم:آيا مقاله اي هم از آقاي دکتر قزويني در رابطه با فتوحات بني اميه است يانه ؟ مقاله نه برنامه شبکه سلام هماني که در مجله حوزه چاب شده سوما:يک سوال داشتم وآن اينکه آيا زمان امام زمان هم حضرت براي کشور گشايي جنگ نمي کنند؟ رابعا:ممنون

پاسخ:

با سلام

دوست گرامي

1- شما تنها يك نظر جديد علني نشده داريد و آن هم در دست پاسخگويي است ، و ان شاء الله بعد از پاسخ‌دادن علني خواهد شد .

2- آري ، مقاله مزبور در سايت به صورت كامل موجود است :

http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=maghalat&id=122

3- خير ، امام زمان تنها براي گسترش و يا دفاع اسلام جنگ مي‌كنند و در اسلام كشور گشايي معني ندارد !

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

13 | فردان | | ٠٩:٢١ - ٠٢ مرداد ١٣٨٩ |
با سلام تشكر از دقت نظر شما 1- از علما شنيده ام كه گفته اند شما به بزرگان قوم ديگر اهانت نكنيد زيرا آنها هم مقابله به مثل مي كنند. پس چرا در زيارت عاشورا اين طور نيست؟ 2- اين همه در مورد وحدت صحبت مي شود آيا اين فقط لفظ است يا عمل هم به دنبال بايد داشته باشد؟ اين كار خلاف وحدت شيعه و سني نيست؟ آيا همان تقيه در زمان فعلي هم به صلاح نمي باشد؟ با تشكر فراوان

پاسخ:

با سلام

دوست گرامي

1- آنچه گفته شده است در مورد دشنام است و نه لعن ! و اين يک دستور الهي است که در قرآن آمده است ! در اين زمينه پاسخ مفصل در آدرس ذيل داده شده است :

http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?frame=1&bank=maghalat&id=154

2- تقيه شرايط و لوازمي دارد که هر جا آن شرايط بود ، بايد انجام شود ؛ اما در کشور ما در بسياري مواقع ، جاي تقيه نيست ؛ همچنين در مورد معني صحيح وحدت و برداشت هاي اشتباه از آن در آدرس ذيل به صورت تفصيلي سخن گفته شده است :

http://www.valiasr-aj.com/fa/page.php?bank=maghalat&id=55

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

14 | محمد | | ٠٧:١٠ - ٠٢ آذر ١٣٨٩ |
بسمه تعالي
با اين حساب تاييد ميفرمائيد اين زيارت حديث قدسي نيست ؟
15 | محمدي | | ١٣:١٨ - ٠٤ دي ١٣٨٩ |
سلام مطالب خوب شما بسيار جاي تشکر و قدرداني دارد. زيارت عاشورا علاوه بر اين که صحت سندي دارد،از جهت متن و دلالت نيز کاملا با معارف قرآني و واقعيات تاريخي مطابقت دارد.تمام هجمه ها بر روي زيارت عاشورا به خاطر صراحت آن در تبيين خطوط و مرزهاي حق و باطل است.چرا وهابيت اين همه از زيارت عاشورا واهمه دارد؟چرا برخي از روشنفکران به ظاهر ديني اين زيارت ارزشمند را بر نمي تابند؟ جواب روش است،دين و مذهبي که ابعاد و حدود آن نسبت به دشمنانش تبيين نشده باشد به راحتي دچار زوال و نابودي مي شود،هرچند ظواهري از آن برجاي مانده باشد.نمونه بارز اين مطلب را در عربستان امروز مي توانيد مشاهده کنيد،نماز،قرآن،روزه،طواف در ظاهر مورد توجه اند، اما چرا اسرائيل و امريکا از چنين عباداتي هيچ واهمه اي نداشته و هر روز مسلمانان را در نقاط مختلف دنيا مثل گوسفند بلکه بد تر از آن ذبح مي کنند؟اکر واقعا تفکر دشمن شناس و دشمن ستيز شيعه- که منطبق با همين زيارت عاشورا و برخاسته از آن است - نبود آيا امروز مي توانستيد اثري از فلسطين حتي در اذهان مردم دنيا بيابيد؟ آنان که از زيارت عاشورا و تفکر حسين عليه السلام دورترند امروز در مقابل ظلم و ستم ذليل تر و رام ترند! در مورد بحث لعن هم بايد گفت اتفاقا لحن زيارت بسيار حساب شده است،استفاده از تعابير اول ظالم و غيره بدون اينکه حساسيت طرف مقابل را بر انگيزاند او را به دعوت به تحقيق مي نمايد.آيا اين مغالطه نيست که مخالفين به جاي توجه به اسناد فراوان تاريخي که خود نيز آنها را قبول دارند محققانه مصاديق ظالمين در حق محمد و ال محمد صلي الله عليه و اله را بيابند،اين همه هياهو به پا مي کنند؟اتفاقا اين زيارت اسامي افراد مورد حساسيت را نياورده تا بگويد ايا حقيقتا ظالمان در حق اهل بيت رسول الله شايسته لعن و نفرين نيستند؟ نظر هانري کربن را هيچ گاه از ياد نبريد که معتقد بود تنها مذهب زنده در دنيا تشيع است.
16 | امين آغا | | ٠٩:١٧ - ٢٩ خرداد ١٣٩٠ |
آيا زماني و مكاني را سراغ داريد كه كسي كه ذرةالمثقالي محبت حسين در دل داشته باشد در برابر ناعدالتي وظلم سر خم كرده باشد؟

آيا كسي را ميشناسيد كه حسين را دوست داشته باشد و خلاف آيات قرآن تن به بردگي يهود بسپارد؟

آيا كسي را ميشناسيد كه با يهود و يهوددوستان دوست باشد و اجازه لعن ظالمان و دشمنان حسين را به خودش بدهد؟

آيا لعن ظالم باعث تفرقه است؟
17 | نيلوفر | | ١٣:٢٦ - ١٨ آبان ١٣٩٠ |
با سلام و سپاس از زحمات شما دوستان گرامي
آنچه در مورد آقاي عسکري گفتيد برايم خيلي جالب بود. قبلا به من گفته شده بود که ايشان زيارت عاشورا را "رد" کرده‌اند در حالي که اکنون مي‌بينم اصلا چنين کاري نکرده‌اند، بلکه خود زيارت عاشورا نقل فرموده‌اند. حتي اگر زيارت نقل شده ايشان(که طبق توضيحات بالا، از لحاظ وثوق بعد از زيارت عاشوراي شيخ عباس قمي است) جمله "اللهم خص انت..." را نداشته باشد، باز هم باقي زيارت را که مملو از لعن است بيان داشته‌اند. متاسفانه من با کلمه"بي سوادي" شما به کار برديد موافقم. همانند آنچه استاد مذهبيم در کلاس مذهبي گفتند "بزرگترين مشکل اسلام اين است که کساني که هيچ درباره اسلام نمي‌دانند به خود اجازه مي‌دهند هر نظري راجع به آن بدهند. بزرگترين معجزه اسلام قرآن نيست، بزرگترين معجزه اسلام اين است که با وجود اين‌همه نظرات بي اساس، هنوز اسلام پابرجاست." علامه محترم اصلا نفرموده که زيارت "سند ندارد" بلکه فرموده به اين شکل سندش قوي‌تر است. مهم اين است که اصل زيارت را رد نکرده‌است.
و جالب است که زير گوش من، عزيز هم‌خون من و هم کيش من، من را متهم به کفر مي‌کند به اين خاطر که حرف علامه را مبني بر رد زيارت عاشورا قبول ندارم، و هم‌زمان ادعاي وحدتش مي‌شود. هم حرف علامه را بد فهميده، هم تفسير به راي کرده، هم باعث تفرقه در خانه شده.
به قول انگليسي‌ها
Charity starts from home
اگر ما اين همه در بند "وحدتيم" اول بايد بياموزيم در بين خودمان وحدت را ايجاد کنيم و با خود تفرقه نداشته باشيم.
سپاسگزارم
والسلام علي من اتبع الهدي
18 | عليرضا54574 | | ٠٩:٥٨ - ١٠ ارديبهشت ١٣٩١ |
بسمه تعالي شانه انشاالله زحمات شما در دنيا وآخرت دستگيرتان شود. التماس دعا .گنهکار
19 | سيد عليرضا | | ١٢:١٩ - ٠٦ مرداد ١٣٩١ |
باسلام و عرض خسته نباشيد و ارزوي اينکه ذره ذره وجودتان تفتيده در اتش عشق مولايمان حضرت سيدالشهدا باشد وگردد - برادري که وجودش مالامال از شور و عشق حسيني است وتحصيلات عاليه خوبي دررشتههاي معارف دارد ميگفت ::: زيارت عاشورا بصورت کامل کنوني و يکجا نبوده است و زيارت کنوني توسط علما جمع اوري و تدوين شده است يعني جملات و قطعات پراکنده اي بوده است که تجميع گرديده وبصورت کنوني دراختيار ماقرار گرفته است . حال اينجانب بااذعان و اعتقاد باينکه حتي در صورت صحت اين ادعا هيچ خدشه اي به صحت زيارت ( ولو صدور قطعه قطعه زيارت از زبان مبارک معصومين عليهم السلام ) وارد نميکند وهيچ عيبي هم ندارد وحتي بااين استدلال که اين سلاح شيعه است و بايد بصورت قطعات مجزا ميشده تا قابليت انتقال مي يافته است و بصورت ساخته وپرداخته وکامل وبرق انداخته شده و انکادر شده قابليت انتقال نداشته است وهمين شکل از انتقال را امروزه براي انتقال بسياري از فناوريها به کشور بکارميگريم چرا دشمنان اسلام اجازه انتقال را نميدهند من گفتم شايد همين تاکتيک در انتقال زيارت عاشورا بصورت قطعات منفصله بکارگرفته شده باشد . صرفنظر ازجواب خودم واصولي ويا غير اصولي بودن اين استدلال . ايا ادعاي ان برادر درست است يا خير و در صورت صحت چند وچون قضيه را بفرماييد ضمنا درصورتيکه پاسخ قوي و مستدل وقابل عرضه عمومي نيست و نوشتن و درج پرسش وپاسخ موجب پيدايش شبهات جديد ميگردد ويا بهانه ودستاويز و مستمسک جديدي دست دشمنان ميدهد پاسخ فقط براي خودم ايميل فرماييد اگر جواب هم ندهيد هيچ مشکلي پيش نميايد ومنمخلص شما باقي ميمانم والسلام .ملتنس دعا بخصوص دراين ماه مبارک

پاسخ:
باسلام
دوست گرامي
زيارت عاشوراء از نظر سند هيچ مشكلي ندارد و بطور كامل نيز از ائمه اطهار عليهم السلام نقل شده است.براي اطلاع بيشتر به مقاله اي كه در اين باره نوشته شده است مراجعه كنيد
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
20 | فاطمي | | ١٠:٣٢ - ٠٣ آذر ١٣٩١ |
باسلام برخي معتقدند زيارت عاشورا حديث قدسي است که اين امر با چند سوال مواجه مي شود اول اينکه حديث قدسي از قول خدا توسط جبرئيل مي آيد پس لازمه حديث قدسي بودن آن اين است که در زمان پيامبر اين مضامين آمده باشد پس چرا پيامبر آن را به همگان اعلام نفرمودند تا بعدا مشکلاتي در عالم اسلام رخ ندهد دوم اينکه در بخش لعنها مضموني امده قريب به اين عبارت که اللهم العن اولا و الثاني و الثالث و که اين عبارت بيانگر حالت تقيه هست بطوري که صراحتا به نامهاي آنها اشاره نشده حال آيا خدا هم تقيه کرده است؟ درصورتي که پاسخ اين دو سوال مرا بدهيد ممنون مي شوم درصورت امكان جولب را برايم ايميل فرماييد

پاسخ:
باسلام
دوست گرامي
كسي ادعا نكرده است كه اين زيارت حديث قدسي است.
اگر چنين سخني درست باشد هم در زمان رسول الله ص هنوز ايشان زنده بوده اند و نيازي به نشر آن نبوده زيرا زيارت خواندن، بعد از شهادت ايشان است.
اما لعن مذكور هم به اين صورت است اللهم خص انت اول ظالم بالعن مني وابدأ به اولاً ثم العن الثاني و الثالث و الرابع ... كه در اينجا مي تواند از روي تقيه نباشد و كلي چنين افرادي را لعن كرده باشد و اين با سنت آزمايش كه يكي از سنن الهي است سازگارتر است تا تصريح.
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
(1)
21 | عليرضا | | ١٢:١٨ - ٠٩ دي ١٣٩١ |
سلام. حسابي استفاده کردم و در اينکه زيارت عاشورا حديث قدسي است شکي نيست چون احاديث همراه با سند موثق هست. موفق و مويد باشيد.
22 | ستايش | | ١٢:٣٧ - ١٨ دي ١٣٩١ |
سلام وخسته نباشيد.زيارت عاشورا از احاديث قدسي است چون جبرييل ين زيارت را از طرف خداوند بر پيامبر عرضه کردند و از طريق معصومين به امام محمد باقر (ع) رسيد واز طرف ايشون به شيعيان......................پيامبر در زمان خودشون تمامي مسايل رو براي مردم باز گو نکردند و هر چيزي رو بر حسب شرايط مطرح کردند ودر زمان حتما نيازي به مطرح کردن زيارت عاشورا نبوده ...............موفق باشيدددددددددددددددددد
23 | خليل | | ٢٣:٤٩ - ١٥ آبان ١٣٩٢ |
بنده خارج از ايران زندگي ميکنم'واقعا خوشحالم که چنين قاطعانه سند زيارت عاشورا را بيان فرموديد
'اينجا عده اي زيارت عاشورا را تحريف شده خواندند و بنده از ناراحتي خوابم نميبرد که چرا سواد جوابگويي ندارم!
ممنون که سر بلندم کرديد'ممنون که غربت امام حسين را کم ميکنيد
ممنون که تحقيق ميکنيد
24 | ژدرام باقري | | ٢١:٤٠ - ٢٣ آذر ١٣٩٢ |
سلام داداش بامرام با معرفت شما كه تحقيق ميكني لطفا با سند به من بگو آيا حديث قدسي هست يا نه ؟باسند
چون با يه فيلسوف استاد دانشگاه سر اين موضوع بحث مون شد .حتمن باسندوزود جواب بديد
لاحولولاقوالابلاالعليعضيم

پاسخ:
با سلام

دوست گرامي

اگر کلامي را پيامبرصلي الله عليه و اله و ائمه عليهم السلام از گفتار خداوند به آدم ، نوح، موسي و عيسي و پيامبران ديگر نقل كرده اند يا از كتابهاي آسماني آنها نقل كردند، حديث قدسي تلقي مي شود و جزء الهامات الهي محسوب مي شود كه از زبان خداوند نقل مي شود

با اين بيان وقتي امام باقر عليه السلام دستور زيارت عاشوراء مي دهد اين ديگر حديث قدسي نيست و سخن امام باقر (ع) است و به في البداهه اين کلمات را بيان کردند و سپس آن را به علقمه حضرمي داده اند

بنابراين، زيارت عاشوراء حديث قدسي نيست وگرنه بايد بعد از علقمه ابن محمد حضرمي امام باقر (ع) بيان مي کردند که از پدرشان شنيده اند و پدرشان از پدرشان تا برسد پيامبر (ص) و ايشان بگويد قال الله تبارک و تعالي...

بويژه اينکه سبك و سياق حديث قدسي غالبا عاطفي و موعظه ها و كلمات حكمت آموزي است و كلمه «عبدي» (بنده من) در آنها زياد به چشم مي خورد كه اشاره به عنايت ويژه خداوند بر بندگان خويش است كه آنان را به خود نسبت مي دهد و رابطه عاطفي با آنها برقرار مي كند.

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات
25 | حسيني | | ٢١:٠٩ - ١٩ دي ١٣٩٢ |
دو روايت از اين زيارتنامه نقل شده است . روايت اول که در کتاب مفاتيح الجنان شيخ عباس قمي و روايت دوم در کامل الزيارات آمده است . در قديمي ترين نسخه آن عبارت« اللهم خُصَّ‌ أنت اول ظالم باللَّعن مني ابدأ به أولاً ثم الثاني و الثالث والرابع . . .» - كه فعلا رايج و مشهور است وجود ندارد و به جاي آن لعن كلي وعمومي به اين صورت آمده است :« اللهم خُصَّ أنت أول ظالم ظلم آل نبيك باللعن ثم العن أعداء آل محمد من الأولين و الاخرين» اين نسخه ي زيارت عاشورا در كتاب «كامل الزيارات» كه از تأليفات ابن قولويه قمي ازاستادان شيخ مفيد است- آمده و از جهاتي از نسخه متداول معتبرتر مي باشد اما متاسفانه کمتر مورد توجه مردم قرار گرفته است. در ميان کتب دعاي معاصر« منتخب الادعيه» که زير نظر علامه سيد مرتضي عسکري(ره)تدوين شده اين متن را معتبر دانسته و نقل کرده است. آنچه در اينجا بيان شد تنها ناظر به يك عبارت كوتاه بود كه بايد طبق نسخه هاي قديمي تر تصحيح گردد .
علاوه بر اين معقول نيست که از يک سو برادران اهل سنت را به وحدت دعوت نمود و از سوي ديگر با کنايه بر خلفا يا افراد مورد احترام براي اهل سنت لعن فرستاد . حتي توجيه اين کار به اين صورت که در مجالس خودي خوانده شود نه در تريبون هاي عمومي معقول نمي با شد . مگر اينکه واقعا به وحدت اعتقادي نداشته باشيم .

پاسخ:
باسلام

دوست گرامي

در برخي از نسخه هاي مصباح المتهجد متن مورد نظر آمده است و در برخي ديگر نيامده كه يقيناً دست كاري ناسخين بوده و يا ناظر به زمان تقيه است چنانكه نقل شده در زمان يكي از خلفاي عباسي، شيخ طوسي (ره) را سعايت كردند كه ايشان در كتاب مصباح المتهجد خلفاء را لعن كرده است. ايشان را آوردند و آماده كرده بودند تا بالاي دار بفرستند. گفت: براي چه مرا دار مي‌زنيد؟ گفتند:

مراد از «خص أول ظالم باللعن مني و ابدأ به أولا ثم الثاني و الثالث و الرابع» كيست؟

گفت: مراد من از اولين ظالم، قابيل است كه حضرت هابيل (عليه السلام) را كشت و مراد از دومي، كسي است كه حضرت زكريا (عليه السلام) را به قتل رساند و مراد از سومي، كسي است كه ناقه صالح را پي كرد و مراد از چهارمي هم كسي است كه حضرت علي (عليه السلام) را كشت.

(الإستبصار فيما اختلف من الأخبار، مقدمةج‏1، ص: 14و ابن طاووس، على بن موسى - شهيدى گلپايگانى، محمد باقر، برنامه سعادت (ترجمه كشف المحجة لثمرة المهجة)، ص161، مرتضوى - تهران، چاپ: اول، بى تا. او بنقل از كتاب تنقيح المقال مرحوم ممقانى‏) اين جريان هم بر حال تقيه دلالت دارد و هم بر اينكه در كتاب مصباح چنين چيزي بوده است. ثانياً خوب است بدانيم كه در همين زمان شيخ طوسي بوده است كه سلاجقه متعصب به حكومت مي رسند و بسياري از ظلمها را عليه شيعه بكار مي برند و كتابخانه شيخ طوسي (ره) را آتش مي زنند.

اما اينك نظر شما را به سخنان آيت الله مكارم شيرازي(دام ظله) در مفاتيح نوين ذيل اين زيارت جلب مي كنم:

بعضي مي گويند: جمله هاي اوّلاً ثم الثاني و الثالث و الرابع در نسخه خطي مصباح المتهجد مربوط به قرن ششم(502ق) موجود در كتابخانه آستان قدس رضوي و نسخه مصباح الصغير شيخ(كه برگزيده مصباح المتهجد است) و مربوط به قرن ششم و آن هم در آستان مقدس رضوي موجود مي باشد، وجود ندارد. ولي بايد توجه داشت كه جمله هاي فوق در چند نسخه مهم و معتبر ديگرمصباح المتهجد و مصباح الصغير موجود است:

1. نسخه قديمي و خطي مصباح المتهجد كه تاريخش به زمان شيخ طوسي(قرن پنجم) بر مي گردد و در كتابخانه مسجد اعظم قم (به شماره394) موجود است و در صفحه اول آن نوشته شده است: «نسخه زمان مؤلف»

2.نسخه ابن ابي الجواد كه در كتابخانه مرحوم آيت الله مرعشي نجفي ره(به شماره6837) موجود است؛ وي مي نويسد: اين نسخه را با نسخه اي كه در اختيار نوه ابن شهر آشوب بوده است، مقابله كردم و نوه ابن شهر آشوب گفته است كه من از جدم(ابن شهر آشوب) شنيدم كه اين نسخه اي است كه آن را بر شيخ طوسي خوانده ام. در اين نسخه نيز جملات فوق قرار دارد.

3.مرحوم سيد بن طاووس هم در مصباح الزائر اين زيارت را به همين كيفيت نقل كرده است و پس از آن مي گويد: من آن را از مصباح الصغير شيخ نقل مي كنم. (مصباح الزائر/278)

4. در بحار الانوار كه مستقيماً از مصباح المتهجد نقل كرده است اين فقرات موجود است كه اين نشان مي دهد در نسخه موجود نزد علامه مجلسي نيز جملات فوق بوده است. (بحار/98/296)

اين فقرات منافاتي با مساله وحدت ندارد. نظر مراجع را در مورد اين فقره در مطلب «استفتايي از مراجع پيرامون زيارت عاشورا» بخوانيد.

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

(1)
26 | دوست | | ١٥:٤٦ - ٣١ شهریور ١٣٩٣ |
در لينک زير درباره يک مقاله علمي پژوهشي درباره سند و متن و نسخه هيا مختلف زيارت عاشورا ارائه شده است. لطفا نظرتان را درباره اين مقاله بيان کنيد:
http://arabi-maleki.blogfa.com/post-416.aspx

پاسخ:
باسلام

دوست گرامي

در اين مقاله تحقيق کافي در مورد نسخه هاي قديمي مصباح المتهجد و مصباح الصغير صورت نگرفته است چنانکه در نظر قبلي از مفاتيح نوين ذکر کرديم در کتابخانه مسجد اعظم نسخه زمان مولف موجود است و متقدم تر از نسخه آستان قدس است و در نسخه ابن ابى ‏الجود كه در كتابخانه مرحوم آية اللَّه مرعشى رحمه الله (به شماره 6837) هم همينطور است که به جهت وجود قرينه قابل اعتمادتر است. سخن مرحوم سيّد بن طاووس رحمه الله در مصباح الزائر و نقل علامه مجلسي در بحار دلايل ديگر بر صحت وجود اين فقره در نسخه اصلي مي باشد.

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات

(1)
27 | مينا | | ١٠:٥٥ - ٠٧ آبان ١٣٩٣ |
باسلام.من درباره لحن زيارت عاشورادچارشبه شده ام.براي مثال وقتي ميگوييم اللهم العن بني اميه القاطبه...القاطبه يعني تمااامي بني اميه لعنت شوند.ايادرميان انهاحتي يک کودک بي تقصيرهم يافت نميشودک ماقاطبه انهارالعنت ميکنيم؟

پاسخ:
با سلام

کاربر گرامي

در خصوص لعن بني اميه در زيارت عاشورا بايد بگوييم:

اولا:اگر در فقرات قبل و بعد عبارت «لَعَنَ اللَّهُ بَنِي أُمَيَّةَ قَاطِبَة» در زيارت عاشورا دقت شود، به روشني متوجه مي شود که فضاي زيارت، لعن و نفرين آن گروهي است که غاصبانه بر تخت خلافت تکيه زدند و اهل بيت را مورد ظلم قرار داده اند و از هر وسيله اي براي دشمني با اهل بيت(ع) بهره مي گرفتند. بنا بر اين مراد از بني اميه در اين فقره آنهايي هست که بغض و دشمني اهل بيت(ع) را در دل مي پروراندند. با اين حساب خروج امثال معاوية ابن يزيد از تحت واژه «بني اميه» تخصّص خواهد بود نه تخصيص. يعني از ابتدا بني اميه در اين عبارت شامل صالحان از بني اميه نيست تا بخواهد با تخصيص خارج شود.که ميرزا ابوالفضل تهراني در شرح زيارت عاشوراي خود اين وجه را مي پذيرد

ثانيا:در سنت قرآن و سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام، آنچه افراد را به هم منسوب مى‌کند، ارتباطهاى ايمانى و روحى است که پايدار بوده و در دنيا و آخرت پايدار است. اين مطلب در قرآن بارها مورد تأکيد قرار گرفته است از جمله خداوند به حضرت نوح وعده مى دهد که اهل و خانواده او را از عذاب نجات خواهد داد و وقتى عذاب فرا مى رسد فرزند او غرق مى گردد. حضرت نوح به خداوند عرض مى کند: «انّ ابنى من أهلى؛ فرزند از اهل من است» و خداوند فرمود: «انّه ليس من أهلک؛ او از اهل تو نيست.»

همچنين از زبان حضرت ابراهيم عليه السلام چنين آمده است:«فمن تبعنى فانّه منّى؛ هر کس مرا پيروى کند از من است».

يا در خصوص سلمان که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند : سلمان منا اهل البيت که پيامبر بخاطر پيروي و تبعيت سلمان،

او را از اهل بيت دانسته اند درحالي که هيچ نسبت قومي با پيامبر نداشت

يکي از افراد خاندان بني اميه که عاقبت به خير و شيعه شد، سعد بن عبدالملک بن عبدالعزيز بن مروان است؛ از اين رو امام باقر(ع) نام او را سعد الخير نهاده است.يک روز سعد الخير، گريه‌کنان و لرزان خدمت امام باقر(ع) رسيد؛ حضرت علّت گريه و اضطرابش را پرسيد، سعد عرض کرد: چگونه نگريم؟ در حالي که من جزو همان خاندان و درخت لعن و نفرين شده‌اي هستم که در قرآن بيان شده‌است! امام(ع) براي دلجويي از صحابي پرهيزکارش فرمود:لستَ منهم، أنت أمويّ منّا اهل‌البيت؛ تو از آن خاندان و درخت ملعون نيستي، بلکه تو با وجود اموي بودن، جزو ما خاندان مي‌باشي.

سپس حضرت براي تفهيم و توضيح، به او فرمود: مگر نشنيده‌اي کلام خداي عزّوجل را که از قول ابراهيم(ع) نقل مي‌کند:

(فَمَنْ تَبِعَني فَإِنّهُ مِنّي)؛ "پس هرکس مرا پيروي کند، حقيقتاً او از من است

بنابراين مراد از بني اميه در زيارت عاشورا انتساب خوني به اين خاندان نيست، بلکه مراد تمام افرادي است که پيرو راه معاويه و يزيد در دشمني و مخالفت با اهل بيت ع بوده اند، پس اگر کسي از لحاظ خوني از آنها باشد ولي مخالف ايشان باشد ديگر از بني اميه نيست همچنانکه خالد بن سعيد بن العاص، أمامة بنت أبي العاص همسر حضرت علي عليه السلام از طايفه بني اميه بودند ولي از شيعيان به حساب مي آمدند

اينکه شخصي صرفا به خاطر انتساب به طايفه خاصي (از لحاظ نسبي) ، مورد لعن قرار بگيرد ، مخالف عقل و وحي است. عکس اين مطلب نيز درست است ، به اين معني که مثلا ابولهب با اينکه از بني هاشم است و عموي پيامبر ، در قران کريم و روايات مورد مذمت و لعن قرار گرفته است

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات
28 | حسن | | ٠٢:١٢ - ١٣ آبان ١٣٩٣ |
با سلام و تشكر
لطفا بفرماييد كه با وجود اينكه از بني اميه آدم هاي غير شروري هم بوده اند از جمله .يكي از همسران پيامبر كه دختر ابوسفيان بود (از مهاجرين به حبشه) و پسر يزيد كه خلافت را نپذيرفت و ... منظور از واژه "قاطبه" در عبارت "ولعن الله بني اميه قاطبه" چيست؟

پاسخ:
با سلام

دوست گرامي

در خصوص لعن بني اميه در زيارت عاشورا بايد بگوييم:

اولا:اگر در فقرات قبل و بعد عبارت «لَعَنَ اللَّهُ بَنِي أُمَيَّةَ قَاطِبَة» در زيارت عاشورا دقت شود، به روشني متوجه مي شود که فضاي زيارت، لعن و نفرين آن گروهي است که غاصبانه بر تخت خلافت تکيه زدند و اهل بيت را مورد ظلم قرار داده اند و از هر وسيله اي براي دشمني با اهل بيت(ع) بهره مي گرفتند. بنا بر اين مراد از بني اميه در اين فقره آنهايي هست که بغض و دشمني اهل بيت(ع) را در دل مي پروراندند. با اين حساب خروج امثال معاوية ابن يزيد از تحت واژه «بني اميه» تخصّص خواهد بود نه تخصيص. يعني از ابتدا بني اميه در اين عبارت شامل صالحان از بني اميه نيست تا بخواهد با تخصيص خارج شود.که ميرزا ابوالفضل تهراني در شرح زيارت عاشوراي خود اين وجه را مي پذيرد

ثانيا:در سنت قرآن و سيره رسول خدا صلي الله عليه و آله و ائمه عليهم السلام، آنچه افراد را به هم منسوب مى‌کند، ارتباطهاى ايمانى و روحى است که پايدار بوده و در دنيا و آخرت پايدار است. اين مطلب در قرآن بارها مورد تأکيد قرار گرفته است از جمله خداوند به حضرت نوح وعده مى دهد که اهل و خانواده او را از عذاب نجات خواهد داد و وقتى عذاب فرا مى رسد فرزند او غرق مى گردد. حضرت نوح به خداوند عرض مى کند: «انّ ابنى من أهلى؛ فرزند از اهل من است» و خداوند فرمود: «انّه ليس من أهلک؛ او از اهل تو نيست.»

همچنين از زبان حضرت ابراهيم عليه السلام چنين آمده است:«فمن تبعنى فانّه منّى؛ هر کس مرا پيروى کند از من است».

يا در خصوص سلمان که پيامبر صلي الله عليه و آله فرمودند : سلمان منا اهل البيت که پيامبر بخاطر پيروي و تبعيت سلمان،

او را از اهل بيت دانسته اند درحالي که هيچ نسبت قومي با پيامبر نداشت

يکي از افراد خاندان بني اميه که عاقبت به خير و شيعه شد، سعد بن عبدالملک بن عبدالعزيز بن مروان است؛ از اين رو امام باقر(ع) نام او را سعد الخير نهاده است.يک روز سعد الخير، گريه‌کنان و لرزان خدمت امام باقر(ع) رسيد؛ حضرت علّت گريه و اضطرابش را پرسيد، سعد عرض کرد: چگونه نگريم؟ در حالي که من جزو همان خاندان و درخت لعن و نفرين شده‌اي هستم که در قرآن بيان شده‌است! امام(ع) براي دلجويي از صحابي پرهيزکارش فرمود:لستَ منهم، أنت أمويّ منّا اهل‌البيت؛ تو از آن خاندان و درخت ملعون نيستي، بلکه تو با وجود اموي بودن، جزو ما خاندان مي‌باشي.

سپس حضرت براي تفهيم و توضيح، به او فرمود: مگر نشنيده‌اي کلام خداي عزّوجل را که از قول ابراهيم(ع) نقل مي‌کند:

(فَمَنْ تَبِعَني فَإِنّهُ مِنّي)؛ "پس هرکس مرا پيروي کند، حقيقتاً او از من است

بنابراين مراد از بني اميه در زيارت عاشورا انتساب خوني به اين خاندان نيست، بلکه مراد تمام افرادي است که پيرو راه معاويه و يزيد در دشمني و مخالفت با اهل بيت ع بوده اند، پس اگر کسي از لحاظ خوني از آنها باشد ولي مخالف ايشان باشد ديگر از بني اميه نيست همچنانکه خالد بن سعيد بن العاص، أمامة بنت أبي العاص همسر حضرت علي عليه السلام از طايفه بني اميه بودند ولي از شيعيان به حساب مي آمدند

اينکه شخصي صرفا به خاطر انتساب به طايفه خاصي (از لحاظ نسبي) ، مورد لعن قرار بگيرد ، مخالف عقل و وحي است. عکس اين مطلب نيز درست است ، به اين معني که مثلا ابولهب با اينکه از بني هاشم است و عموي پيامبر ، در قران کريم و روايات مورد مذمت و لعن قرار گرفته است

موفق باشيد

گروه پاسخ به شبهات
29 | حسن ديواندري | | ١٢:٥٤ - ١٨ آبان ١٣٩٣ |
باسلام و سپاس
پاسخ ملاحظه شد . بسيار ممنونم
اجركم عندلله.
ارادتمندي از سبزوار
30 | عباس | | ١٨:٢١ - ١٠ اسفند ١٣٩٣ |
با سلام لطفا pdf مقالات را روي سايت بگذاريد
براي دانلود متن فقط با pdf ميشه دانلود كرد

پاسخ:
با سلام
به هنگام نمایش محتویات سایت (کلیه مطالب) بالای هر صفحه چندین آیتم وجود دارد که دو مورد از آنها برای ذخیره فایل به صورت متنی و یکی دیگر جهت ذخیره فایل به صورت html بر روی سیستم شما می باشد
همچنین در بسیاری از مطالب (مقالات و ...) در داخل متن نیز پژوهشگر مربوطه زحمت کشیده و لینک دانلود فایل pdf مطلب (مقاله ) موردنظر را قرار داده است
انشاءالله در آتیه نزدیک لینک دانلود pdf هر مطلب در همان قسمت آیتم های بالای هرصفحه (کنار دو آیکون مربوط به ذخیره متن و ذخیره فایل) گذاشته خواهد شد
معاونت اطلاع رسانی
مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر (عج)
31 | سعید | | ٠٠:٣٨ - ١٣ اسفند ١٣٩٣ |
سلام علیکم.
باتشکر از زحمات بزرگواران، اجرتان با حضرت زهرا سلام الله علیها.
از آیت الله یوسفی غروی که یکی از کارشناسان شبکه ولایت هم هستند، نظری در مورد قسمت لعنهای زیارت عاشورا نقل شده که عین آنرا و آدرس سایت را قرار میدهم، لطفا در صورت امکان، مطالعه و نظرتان را بیان کنید.
باتشکر.
قسمت مورد نظر صحبت ایشان:
یوسفی غروی با اشاره به سطری از زیارت عاشورا اظهار کرد: از میان کل زیارت عاشورا، سطری که می‌گوید «اللهم خص انت اول ظالم باللعن منی و ابدا به اولا، ثم الثانی و الثالث و الرابع، اللهم العن یزید خامسا» مورد چالش است. در صورتی که طبق تحقیقی سه ساله از شخصی به نام شیخ حسین راوی حجازی، تا حدود یک قرن بعد از فوت مرحوم شیخ طوسی و کتاب مصباح المتحجر این عبارت در کتاب نبوده است و از حدود یک صد سال بعد از فوت ایشان، نسخه‌های مصباح دوگانه شده است.
او افزود: مرحوم شیخ طوسی این زیارت را از کتاب کامل الزیارات ابن قولویه نقل کرده است که به سال ۳۷۰ یعنی ۱۷۰ سال قبل از مرحوم شیخ طوسی باز می‌گردد که معتبر‌ترین و قدیمی‌ترین کتاب است که علما آن را قبول دارند، اما این سطر در این کتاب نبوده است. یعنی در نیمه قرن هفتم هجری کسی آمده و عبارت را اضافه کرده است. بعد از آن مصباح دو نسخه شده است که یک نسخه دارد و یک نسخه ندارد و آن نسخه که ندارد مطابق با منبع است که منبع آن کتاب کامل الزیارات است.
یوسفی غروی با بیان اینکه مرحوم مجلسی در عصر شاه سلطان حسین صفوی در کتاب بحارالانوار متوجه دوگانگی نسخه می‌شود و تذکر می‌دهد، بیان کرد: مرحوم مجلسی در کتاب زادالمعاد خود که در آن وقت جای مفاتیح را داشت و به عنوان رساله عملیه بود، زیارت عاشورا را مطابق با نسخه دوم یعنی با افزودن آن سطر می‌آورد که این مساله موجب گله‌مندی ما هم هست.
آدرس سایت:
http://tarikheirani.ir/fa/news/4/bodyView/2147/0/آیت‌الله.یوسفی.غروی:.امام،.مطهری.و.بازرگان.را.مامور.رسیدگی.به.آثار.شریعتی.کرد.html

پاسخ:
باسلام
دوست گرامی
در این خصوص به قسمت نظرات مقاله ذیل رجوع کنید
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
32 | حسین | | ١٩:١٧ - ٢٣ آذر ١٣٩٤ |
چرا پرسش حقیر تأیید نمی شود ؟
نظر علامه ممقانی درباره " جنید بغدادی " چیست ؟

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
در خصوص نظر مامقاني درباره جنید بغدادی که به سیدالطایفه معروف بوده، چيزي خاصي پيدا نشد
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
33 | کربلایی مهدی | | ٠٦:٢١ - ٢٥ آذر ١٣٩٤ |
سلام
در متن شما آمده بود که امام فرمود انگشت خود را رو به سوی امام حسین کن و این زیارت را بخوان؟!
این یعنی چی؟
برداشت من این است که اولا رو به قبله ننشینیم بلکه رو به عراق و کربلا بنشینیم و زیارت را بخوانیم در حالیکه در همه مراسمات دینی دیده ام رو به قبله می نشینند
و ثانیا برداشتم این است که انگشت خود را رو به سوی کربلا بگیریم.
این برداشتها درست است؟
راهنمایی کنید لطفا

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
اولا:پشت به قبله کردن در زيارات از اختصاصات شيعه نيست بلکه در بين مذاهب اهل سنت نيز چنين چيزي مطرح است در کتاب نسيم الرياض في شرح الشفا چنين آمده است: مذهب الشافعي وأبي حنيفة، والمنقول عن ابن عمر: استقبال القبر واستدبار القبلة. قال الخفاجي في (نسيم الرياض): استقبال وجهه صلى الله عليه وآله وسلم واستدبار القبلة مذهب الشافعي والجمهور، ونُقل عن أبي حنيفة. وقال ابن الهمام: ما نُقل عن أبي حنيفة أنّه يستقبل القبلة مردود بما روي عن ابن عمر: أنّ من السنّة أن يستقبل القبر المكرّم ويجعل ظهره للقبلة. قال: وهو الصحيح من مذهب أبي حنيفة
در کتاب الشفاء السقام نيز چنين آمده است:تولّي ظهرك القبلة وتستقبل وسط القبر، وتقول: السلام عليك أيّها النبي ورحمة الله وبركاته. شفاء السقام:70.
ثانيا:روبروي قبله ايستادن فقط در نمازهاي يوميه واجب است. و گرنه خداوند همه جا هست و در کعبه نيست که بگوييم بايد حتما روبروي قبله ايستاد چنان چه مي‌فرمايد: « هُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ ما كُنْتُمْ – او با شماست، هر کجا که باشيد. (الحديد-4)». لذا در غير نمازهاي واجب حتي به هر طرف که به خداوند سجده شود، اشکالي ندارد. اگر در احکام نمازهاي مستحب مانند نوافل دقت فرماييد، اقامه‌ي آنها حتي در حال حرکت و پشت به قبله نيز جايز و صحيح است. وقتي که در نماز مستحبي مي شود در غير نماز واجب وقتي که مي شود به غير طرف قبله نماز خواند حال چه اشکالي دارد در زيارت ائمه نيز روبري ضريح ايستاد؟!
بنابراين اين نوع ايستادن در حقيقت احترام و توجه به صاحب قبر است که از انبياء و اوصياء الهي است
مراد از اشاره به انگشت همان سمت قبر امام حسين عليه السلام است
موفق باشيد
34 | حق علی | | ٠٨:١٦ - ٢٨ آذر ١٣٩٤ |
سلام علیکم
لطفا یک روایت حتما صحیح در شیعه و یک روایت در سنی در مورد اینکه امام علی دستور به صبر داشتند بیان بفرمایید. لطفا نگویید روایت مستفیض است و حتما در روایت کلمه صبر امده باشد که نشان دهد امام دستور به صبر داشته.

پاسخ:
با سلام
دوست گرامي
روايت در اين خصوص فراوان و معتبر مي باشد
هيثمي در روايت معتبري چنين نقل کرده است
وعن علي بن أبي طالب قال قال رسول الله صلى الله عليه وسلم إنه سيكون اختلاف وأمر فإن استطعت أن تكون السلم فافعل رواه عبدالله ورجاله ثقات
مجمع الزوائد ومنبع الفوائد علي بن أبي بكر الهيثمي الوفاة: 807 ، دار النشر : دار الريان للتراث/‏دار الكتاب العربي - القاهرة , بيروت - 1407 ج 7 ص 234
در منابع شيعه نيز با سند معتبر چنين آمده است
...عَلَى عَلِيٍّ فَقَالَ يَا أَخِي إِنَّكَ سَتَبْقَى بَعْدِي وَسَتَلْقَى مِنْ قُرَيْشٍ شِدَّةً مِنْ تَظَاهُرِهِمْ عَلَيْكَ وَظُلْمِهِمْ لَكَ فَإِنْ وَجَدْتَ عَلَيْهِمْ أَعْوَاناً فَقَاتِلْ مَنْ خَالَفَكَ بِمَنْ وَافَقَكَ وَإِنْ لَمْ تَجِدْ أَعْوَاناً فَاصْبِرْ ...
پيامبر صلي الله عليه و آله سپس به على عليه السّلام رو كرده و فرمودند:
برادرم! تو بعد از من مي‌مانى و قريش عليه تو همدست شده و بر تو ستم خواهند کرد، اگر ياورانى يافتى با همراهي موافقان خود با مخالفان خود بجنگند و اگر نيافتى صبر کن الصدوق، ابوجعفر محمد بن علي بن الحسين (متوفاى381هـ)، كمال الدين و تمام النعمة، ص 262ـ264، تحقيق: علي اكبر الغفاري، ناشر: مؤسسة النشر الاسلامي ( التابعة ) لجماعة المدرسين ـ قم، 1405هـ)
البته در سند اين روايت ابان عياش وجود دارد که برخي او را تضعيف کرده اند اما
حاج ميرزا حسين نوري طبرسي که از او با عنوان «خاتمة المحدثين» ياد کرده‌اند بحث مفصلي در باره أبان بن أبي عياش دارد و تصريح کرده است که تضعيفات او غير معتبر و وثاقتش ثابت است:والتضعيف موهون
مستدرك الوسائل و مستنبط المسائل، الخاتمةج‏7، ص: 112
موفق باشيد
گروه پاسخ به شبهات
35 | حمید | | ٠٢:٥٠ - ١٣ دي ١٣٩٤ |
آية الله مکارم شيرازي:
جواب: در بسياري از کتب زيارت , اين جمله جزو زيارت عاشورا شمرده شده است . ولي در يکي از کتب بزرگان اين قسمت جزء زيارت نيامده است.
36 | ابوالفضل | | ١٨:١٩ - ٢٥ شهریور ١٣٩٥ |
با سلام.
ممکن هست این جمله مقاله را توضیح دهید. مرحوم صاحب معالم با چه سندی این حرف را زده اند( در مقدمه کتابشان چگونه این موضوع را اثبات کر ه اند )؟
[مقصود از اين جمله، عده‌اي از بزرگان شيعه؛ از جمله شيخ مفيد است؛ چنانچه مرحوم صاحب معالم در توضيح «عدة من اصحابنا» كه شيخ طوسي در برخي از كتاب‌هايش استفاده كرده است،‌ مي‌گويد :
«ورواياته عدة من أصحابنا، وقد بينا في مقدمة الكتاب أن المفيد (ره) من جملة العدة عن أبي جعفر محمد بن علي بن الحسين ابن بابويه القمي، عن أبيه ... .»]

پاسخ:
باسلام
دوست گرامی
نه تنها بزرگان شیعه غیر از صاحب معالم «عده من اصحابنا» را که شیخ طوسی نقل کرده است معرفی کرده اند، در کتاب الفهرست شیخ طوسی نیز عده من اصحابنا چنین معرفی شده است:
جعفر بن محمد بن قولويه
القمي، يكنى أبا القاسم ثقة، له تصانيف كثيرة على عدد أبواب الفقه، منها كتاب مداواة الجسد لحياة الأبد، كتاب الجمعة و الجماعة، كتاب الفطرة، كتاب الصرف، كتاب الوطء بملك اليمين، كتاب الرضاع، كتاب الأضاحي، و له كتاب جامع الزيارات و ما روي في ذلك من الفضل عن الأئمة عليهم السلام و غير ذلك، و هي كثيرة، و له فهرست ما رواه من الكتب و الأصول، أخبرنا برواياته و فهرست كتبه جماعة من أصحابنا منهم أبو عبد الله محمد بن محمد بن النعمان المفيد و الحسين بن عبيد الله و أحمد بن عبدون و غيرهم عن جعفر بن محمد بن قولويه القمي.
الفهرست للطوسي ص : 43
در جای دیگر نیز می نویسد:
أخبرنا به عدة من أصحابنا منهم أبو عبد الله محمد بن محمد النعمان المفيد رحمه الله و الحسين بن عبيد الله و أحمد بن عبدون و غيرهم عن أبي عبد الله أحمد بن إبراهيم بن أبي رافع، قال حدثنا أبو طالب محمد بن أحمد بن إسحاق بن البهلول، قال حدثنا أحمد بن الحسن.
75- أحمد بن محمد بن عاصم
الفهرست للطوسي ص: 27
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
37 | محمود | | ١٠:٥٤ - ٠٣ آبان ١٣٩٥ |
اجرکم عندالله انشاء الله
38 | ابوالفضل | | ٠٥:٥٤ - ٠٦ آبان ١٣٩٥ |
آِیا از اینکه در متن حدیث امام باقر (ع) میفرمایند این زیارت را ملائک می خوانند نمی توان قدسی بودن آن را ثابت نمود با تشکر از زحمات شما

پاسخ:
باسلام
دوست گرامی
اگر کلامي را پيامبرصلي الله عليه و اله و ائمه عليهم السلام از گفتار خداوند به حضرت آدم ، نوح، موسي و عيسي و پيامبران ديگر نقل كرده اند يا از كتابهاي آسماني آنها نقل كردند، حديث قدسي تلقي مي شود و جزء الهامات الهي محسوب مي شود كه از زبان خداوند نقل مي شود
صرف خواندن توسط ملائکه دلیل بر قدسی بودن نیست همین قرآن را ملائکه نیز میخوانند آیا می شود گفت قدسی است؟!!
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
39 | ریکا | | ١٧:٠٧ - ٠٧ آبان ١٣٩٥ |
سلام.
اللَّهُمَّ اجْعَلْ مَحْيَايَ مَحْيَا مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ وَ مَمَاتِي مَمَاتَ مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ :خدايا! زندگاني مرا همانند زندگاني محمد و مردن ما را همانند مردن آل محمد، قرار ده
چرا انقدر بد ترجمه کردید.شما باید می نوشتید که: خدایا زندگانی ما را همانند زندگانی محمد وآل محمد و مردن مارا همانند مردن محمد وآل محمد قرار بده.
مگه ژیامبر(ص) به شهادت نرسیدند؟؟؟ هر چند طریقه شهادت از نظر کتب شیعه با کتب اهل سنت(همون حدیثی که در مسلم یا بخاری اومده)

پاسخ:
باسلام
دوست گرامی
وفات و یا همان مردن کلمه‌اى است عام که هم شامل مرگ طبیعى و هم شامل شهادت مى‌شود؛ این نوع ترجمه که تحت اللفظی است به معنی انکار شهادت ائمه علیهم السلام نیست
همچنانکه طبرسي در الإحتجاج در خصوص امام حسین علیه السلام با لفظ وفات یاد کرده و مي نويسد:
محمد بن الحنفية بعد وفاة أخيه الحسين صلوات الله عليه
الطبرسي، أبي منصور أحمد بن علي بن أبي طالب (متوفاي 548هـ)، الاحتجاج، ج 2، ص 136، تحقيق: تعليق وملاحظات: السيد محمد باقر الخرسان، ناشر: دار النعمان للطباعة والنشر - النجف الأشرف، 1386 - 1966 م.
و ابن شهرآشوب مي نويسد: رسول خدا صلي الله عليه وآله درباره امام حسين عليه السلام فرمود:
أما ان أمتي ستقتله فمن زاره بعد وفاته كتب الله له حجة من حججي.
آگاه باشيد كه امتم حسين را مي كشند، پس هر كس پس از وفاتش او را زيارت كند، خداوند ثواب يك حج از حجهاي مرا براي وي مي نويسد.
ابن شهرآشوب، شير الدين أبي عبد الله محمد بن علي المازندراني (متوفاي588 هـ)، مناقب آل أبي طالب، ج 3، ص 272، ناشر: المكتبة والمطبعة الحيدرية ـ النجف، 1345هـ.
آیا این نوع نوشتن به معنی انکار شهادت است؟!!
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
40 | فیروز | | ١٧:٤٨ - ١٤ ارديبهشت ١٣٩٦ |
برخی از محققین از شیعه به نحوه دیگری اشکال می کنند!!
خوب بود نسخه های هر طریق را هم در آخر همان طرق نقل می فرمودید.
چون اشکالی که می کنند به وجود ای زیارت نیست به فقرات این زیارت است مخصوصا فقزه لعت انتهای این زیارت.
که می گویند آنچه در دست مردم است و می خوانند آن چیزی نیست که دارای سند است.
التماس دعا.

پاسخ:
باسلام
دوست گرامی
اختلاف در برخی نسخ دلیل بر رد زیارت نیست نمی شود در قسمت نظرات همین مقاله اشاره شده است
موفق باشید
گروه پاسخ به شبهات
  بعدی [1] [2]  
* نام:
* پست الکترونیکی:
* متن نظر :
  

آخرین مطالب
پربحث ترین ها
پربازدیدترین ها