بسم الله الرحمن الرحیم

تاریخ : 85/04/30

آقای هدایتی

جایگاه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) از دیدگاه أهل بیت (علیهم السلام) و أهل سنت چگونه است؟

استاد حسینی قزوینی

این رشته سر دراز دارد. ولی من مختصر و فشرده اشاره می کنم.

از دیدگاه أهل بیت (علیهم السلام) روایات زیادی داریم. من فقط به چند مورد مهم اشاره می کنم:

مرحوم شیخ طوسی (ره) ـ از علماء بزرگ شیعه ـ در کتاب الغیبة و مرحوم مجلسی (ره) در بحار الأنوار از حضرت ولی عصر (عجل الله تعالی فرجه الشریف) نقل می کنند:

و فی إبنة رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم لی أسوة حسنة.

دختر رسول اکرم (صلی الله علیه و آله و سلم) ـ و مادر من ـ برای من الگویی نیکوست.

الغیبة للشیخ الطوسی، ص286 ـ بحار الأنوار للمجلسی، ج53، ص180 ـ الإحتجاج للشیخ الطبرسی، ج2، ص279

إن شاء ا... در مورد أسوه بودن حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) بعدا بحث خواهیم کرد. اگر ما امروز هیچ دلیلی برای حقانیت شیعه نداشته باشیم، جز مظلومیت حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) کفایت می کند. ایشان در 14 قرن، در آسمان تاریخ تشعشع می کند و قبرش با این که تنها فرزند باقی مانده رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) بود، پنهان است.

این روایت از پدر بزرگوار امام زمان (علیه السلام)، آقا امام عسکری (علیه السلام) است که می فرماید:

نحن حجج الله علی خلقه و جدتنا فاطمة حجة الله علینا.

ما حجت های خداوند بر مخلوقین هستیم و جدّه ما فاطمه، حجت خداوند بر ما است.

أطیب البیان فی تفسیر القرآن للسید عبد الحسین الطیب ، ج13، ص235

اگر هیچ روایتی در فضیلت حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) نداشتیم، جز این یک روایت، برای ما کفایت می کند.

امام باقر (علیه السلام) می فرماید:

لقد کانت مفروضة الطاعة علی جمیع من خلق الله من الجن و الإنس و الطیر و الوحوش و الأنبیاء و الملائکة.

فاطمه واحب الإطاعة بود بر جمیع مخلوقات خداوند از جن و إنس و پرندگان و حیوانات و أنبیاء و ملائکه.

دلائل الإمامة للطبری الشیعی، ص27، مستدرک سفینة البحار للشیخ علی النمازی الشاهرودی، ج6، ص208 ـ الأسرار الفاطمیة للشیخ محمد فاضل المسعودی، ص83

این نشان می دهد که حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) یک جایگاه ویژه ای در میان أنبیاء (علیهم السلام) و ائمه (علیهم السلام) و دیگر موجودات جهان دارد.

در صحیح بخاری و صحیح مسلم و صحاح دیگر و المستدرک الصحیحین روایات متعددی درباره حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) آمده است که من به چند مورد اشاره می کنم:

در صحیح بخاری و سایر کتب معتبر اهل سنت آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:

فاطمة سیدة نساء اهل الجنة.

فاطمه، سرور زنان بهشتی است.

صحیح البخاری، ج4، ص209 ـ مسند احمد، ج5، ص391 ـ فضائل الصحابة للنسائی، ص58 ـ المستدرک علی الصحیحین للحاکم النیشابوری، ج3، ص151 ـ المصنف لإبن أبی شیبة الکوفی، ج7، ص527 ـ السنن الکبری للنسائی، ج5، ص81 ـ المعجم الکبیر للطبرانی، ج22، ص403 ـ مناقب علی بن أبی طالب لإبن مردویه الأصفهانی، ص193 ـ تاریخ الطبری، ج6، ص196 ـ تاریخ الإسلام للذهبی، ج4، ص36 ـ البدایة و النهایة لإبن کثیر، ج6، ص224 ـ المناقب للخوارزمی، ص199

در کتاب أسد الغابة فی معرفة الصحابة إبن اثیر، تعبیری آمده که در منابع شیعه هم آمده است:

فاطمة سیدة نساء العالمین.

فاطمه، سرور تمام زنان دنیا و آخرت است.

أسد الغابة فی معرفة الصحابة لإبن الأثیر، ج4، ص16 ـ المستدرک علی الصحیحین للحاکم النیشابوری، ج3، ص156 ـ الکامل فی التاریخ لإبن الأثیر، ج5، ص537 ـ إمتاع الأسماع للمقریزی، ج4، ص195 ـ الفصول المهمة فی معرفة الأئمة لإبن الصباغ، ج1، ص663 ـ تاریخ مدینة دمشق لإبن عساکر، ج14، ص173 ـ الإصابة لإبن حجر، ج8، ص102 ـ سیر أعلام النبلاء للذهبی، ج2، ص126 ـ المناقب للخوارزمی، ص350 ـ کتاب الفتوح لأحمد بن أعثم الکوفی، ج2، ص561

حاکم نیشابوری در المستدرک علی الصحیحین از عایشه نقل شده است:

إن فاطمة کانت إذا دخلت علیه، قام إلیها، فقبلها و رحب بها و أخذ بیدها، فأجلسها فی مجلسه و کانت هی إذا دخل علیها رسول الله صلی الله علیه و آله قامت إلیه مستقبلة و قبلت یده.

هذا حدیث صحیح علی شرط الشیخین و لم یخرجاه.

وقتی فاطمه وارد خانه رسول الله (صلی الله علیه و سلم) می شد، حضرت به احترام او می ایستاد و او را می بوسید و به او خوش آمد می گفت و از دستش می گرفت و در کنارش می نشاند ... .

المستدرک علی الصحیحین للحاکم النیشابوری، ج3، ص160 ـ سنن أبی داود، ج2، ص522 ـ تحفة الأحوذی للمبارکفوری، ج8، ص26 ـ سبل الهدی و الرشاد للصالحی الشامی، ج7، ص151 ـ سنن الترمذی، ج5، ص361 ـ فضائل الصحابة للنسائی، ص78 ـ فتح الباری شرح صحیح البخاری لإبن حجر العسقلانی، ج8، ص103 ـ صحیح ابن حبان ، ج15، ص403 ـ الإستیعاب لإبن عبد البر، ج4، ص1896 ـ تاریخ الإسلام للذهبی، ج3، ص46

این روایات نشان می دهد که نزد اهل سنت، حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) جایگاه ویژه ای دارد.

در معتبرترین کتب اهل سنت آمده است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود:

فاطمة بضعة منی، فمن أغضبها أغضبنی.

صحیح البخاری، ج4، ص210 ـ صحیح مسلم، ج7، ص141 ـ مسند احمد، ج4، ص5 ـ فضائل الصحابة للنسائی، ص78 ـ السنن الکبری للنسائی، ج5، ص97 ـ السنن الکبری للبیهقی، ج10، ص201 ـ المصنف لإبن أبی شیبة الکوفی، ج7، ص526 ـ المعجم الکبیر للطبرانی، ج22، ص404 ـ الجامع الصغیر للسیوطی، ج2، ص208 ـ تفسیر ابن کثیر، ج3، ص267

این روایت، علاوه بر این که عصمت حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) را در همه زمینه ها ثابت می کند، نشان می دهد که عنایت خداوند به حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) در حدی است که غضب و رضایت حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) مساوی است با غضب و رضایت خودش. قضایایی که پیش آمد، موجب رنجش حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) شد و تا آخرین لحظه هم حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) رضایتش را از غاصبان حقوق امیر المومنین (علیه السلام) و ستمگران در حق خویش اعلام نکرد. در صحیح بخاری و صحیح مسلم آمده است:

فهجرته فلم تکلمه حتی توفیت و عاشت بعد النبی صلی الله علیه و سلم ستة أشهر فلما توفیت دفنها زوجها علی لیلا و لم یؤذن بها أبا بکر و صلی علیها.

صحیح البخاری، ج5، ص82 ـ صحیح مسلم، ج5، ص154

* * * * * * *

آقای هدایتی

برخورد هیئت حاکمه، بعد از رحلت پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) با حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) چگونه بود؟

استاد حسینی قزوینی

در این زمینه، سخن خیلی زیاد است. با توجه به این که قضیه خلافت امیر المومنین (علیه السلام) در طول 23 سال دوران نبوت نبی مکرم (صلی الله علیه و آله) به صراحت بیان شده بود ـ از اولین روز إعلان رسالت در سال سوم بعثت در مکه تا آخرین لحظه که دار فانی را وداع گفت ـ، عده ای سخنان نبی مکرم (صلی الله علیه و آله) را نادیده گرفتند و به سقیفه بنی ساعده رفتند و مسائلی را بحث کردند که مفصّل آن در صحیح مسلم آمده است.

سقیفه بنی ساعده، محلی بود برای اجتماع قبیله اوس در دوران جاهلیت و در آنجا می نشستند و مشورت می کردند. بعد از رحلت رسول اکرم (صلی الله علیه و آله)، وقتی دیدند اوضاع نامساعد است و قریش حاضر نیستند زیر بار سخن پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) در أمر خلافت حضرت علی (علیه السلام) بروند، به آنجا رفتند تا بتوانند گوی سبقت را از دیگران بربایند. عمدتا هم انصار جمع شده بودند و ابوبکر و عمر هم نبودند. بعدا ابوبکر و عمر و أبو عبیده جراح که با خبر شدند، به آنجا رفتند و بر سر آنها کلاه گذاشتند و این قضایا اتفاق افتاد.

این ماجرا به درگیری کشیده شد و بعد هم با کمک عشایر و چماق به دستان اطراف مدینه این قائله بر طرف شد. خلیفه دوم می گوید:

فلما رأیت أسلم فأیقنت بالنصر.

وقتی قبیله أسلم ـ عشایر چماق به دست ـ را دیدم، یقین کردم که پیروزی از آن ماست.

تاریخ الطبری، ج2، ص459

مرحوم شیخ مفید (ره) هم می فرماید:

و فی أیدیهم الخشب.

همه شان چماق به دست بودند.

اینها آمدند و کسانی را که مخالفت می کردند، مورد ضرب و شتم قرار دادند.

در همان روزهای آغازین، سلمان و ابوذر و مقداد به مسجد آمدند و اعتراض کردند و آنها را زدند و از مسجد بیرون انداختند. حتی شبانه به منزل عباس ـ عموی پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) ـ رفتند و خواستند با تطمیع و تهدید آرام کنند. حتی خود أبو سفیانی که پناهگاه منافقین بود ـ کهفا للمنافقین ـ ، زیر بار حکومت اینها نرفت.

در میان افرادی که مخالفت کردند، حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) از یک موقعیت ویژه ای برخوردار بود. از دیگر افراد مانند سلمان و ابوذر و عباس می توانشتند جلوگیری کنند، ولی حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) با توجه با روایاتی که مردم از زبان پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) شنیده اند، موقعیت ممتازی داشت و تنها یادگار پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) بود. آنها هم تصمیم گرفتند از همان اول با دانه درشت ها مبارزه کنند. لذا آمدند با حضرت صدیقه طاهره (سلام الله علیها) برخورد تند و غیر منصفانه کردند که در تاریخ ثبت شده است و خواستند به دیگران بفهمانند برخورد ما با حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، تنها یادگار رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) این گونه بود، دیگران که این قدر مقام و منزلت ندارند، حساب کار دست شان بیاید. لذا، عمده تمرکز خود را بر روی حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، تنها حامی توانمند امیر المومنین (علیه السلام) قرار دادند.

اولین برخورد اینها با حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) و امیر المومنین (علیه السلام) تهدید به سوزاندن خانه بود.

چرا خانه را آتش زدند؟

البته این هم جای سوال دارد که چرا در حمله به خانه امیر المومنین (علیه السلام) و حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، از شمشیر و چماق استفاده نکردند و از آتش استفاده کردند؟ اینها سعی می کردند به کارهای خود، رنگ دینی و مذهبی بزنند. اگر این کار را نمی کردند، نمی توانستند جلو بروند. آقای بلاذری ـ از شخصیت های طراز اول اهل سنت و از علماء بلندآوازه اهل سنت ـ در أنساب الأشراف آورده است که وقتی حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) به عمر بن خطاب اعتراض می کند:

یا بن الخطاب! أتراک محرقا علی بابی؟ قال: نعم و ذلک أقوی فیما جاء به أبوک.

ای پسر خطاب! آیا می بینم تو را که آمده ای در خانه مرا آتش بزنی؟ عمر گفت: بله، اگر این کار را می کنم، برای تقویت دینی است که پدرت برای آن مبعوث شد.

یعنی آتش زدن خانه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) و کتک زدن ایشان، برای تقویت دین اسلام است و اگر این کار را نکنند، دین اسلام پابرجا نمی ماند.

مردم هم این روایت را شنیده بودند که اگر کسی مسجد نیاید، باید خانه اش را آتش زد. در آن چند روز اول، امیر المومنین (علیه السلام) و بنی هاشم، نه تنها در مسجد حضور پیدا نکردند، بلکه خانه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) محل مشورت در راستای مبارزه با سیاست های غلط هیئت حاکمه بود. آنها هم خواستند با این آتش زدن، یک رنگ دیگر مذهبی به رفتار خود بدهند بر این که اگر اینها به مسجد نمی آیند، ما هم خانه شان را آتش می زنیم.

مطلبی که خیلی دردآور است و گفتن آن برای من خیلی دشوار است، این است که اینها خواستند با این آتش زدن، نسل رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) برای همیشه از صفحه گیتی برچیده شود.

آقای إبن قتیبه دینوری ـ از علماء بزرگ اهل سنت ـ در کتاب الإمامة و السیاسة و آقای عمر رضا کَحاله ـ از علماء بلندآوازه معاصر اهل سنت ـ در کتاب أعلام النساء می گویند:

وقتی عمر بر در خانه فاطمه آمد، گفت:

و الذی نفس عمر بیده! لتخرجن أو لأحرقنها علی من فیها، فقیل له: یا أبا حفص! إن فیها فاطمة؟ فقال: و إن.

قسم به کسی که جان من در دست اوست! یا باید اینها برای بیعت بیایند، یا خانه را با تمام ساکنینش به آتش می کشم. به عمر گفته شد: درون این خانه، فاطمه است؟ گفت: باشد.

الإمامة و السیاسة لإبن قتیبة الدینوری، تحقیق الزینی، ج1، ص19 ـ أعلام النساء، جلد 4، صفحه 114

این نشان می دهد که اینها نمی خواستند چیزی از آثار نبوت باقی بماند.

آقای شهرستانی ـ از علماء بزرگ اهل سنت و شافعی مذهب ـ در کتاب الملل و النحل می گوید:

إن عمر ضرب بطن فاطمة یوم البیعة، حتی ألقت الجنین من بطنها و کان یصیح إحرقوا دارها بمن فیها و ما کان فی الدار غیر علی و فاطمة و الحسن و الحسین.

در روزی که می خواستند علی را برای بیعت بیاورند، خلیفه دوم آن چنان بر شکم فاطمه زد که جنین او سقط شد. عمر فریاد زد: آتش بزنید خانه را با تمام ساکنینش. کسی هم در خانه نبود، جز علی و فاطمه و حسن و حسین.

الملل و النحل للشهرستانی، ج1، ص57 ـ الوافی بالوفیات للصفدی، ج6، ص15

آنها این برخوردها را با حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) کردند. مهاجرین و انصار وقتی دیدند با حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها)، با آن همه احترامی که داشت، این گونه برخورد کردند، دیگر نتوانستند اعتراض کنند.

آقای طبری و دیگران نقل کرده اند وقتی عده زیادی با خلیفه دوم بر در خانه حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) آمدند، حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) ناله کرد و صدا زد:

یا رسول الله! ببین که بعد از تو، از فرزند أبو قحافه و خطاب چه می کشیم!

ناله حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) باعث شد کسانی که بر درِ خانه امیر المومنین (علیه السلام) جمع شده بودند، گریه کردند و صدای ناله و ضجه آنها بلند و غالب آنها، جز خلیفه دوم و چند نفر دیگر، همه برگشتند.

حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) این چنین موقعیتی داشت. وقتی با او این چنین برخوردی را می کنند، به دیگران می فهمانند اگر اعتراض کنند، با آنها برخورد بدتری خواهد شد.

* * * * * * *

سؤالات بینندگان

سوال:

مقداری از أسرار و رموز دفن حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) و این که هنگام دفن حضرت فاطمه زهراء (سلام الله علیها) بر امیر المومنین (علیه السلام) چه گذشت، بیان بفرمایید.

جواب:

در این زمینه، سخن بسیار است و من رشته سخن را به یکی از فقهاء نامدار شیعه ـ در قرن 11 هجری و صاحب مدارک الأحکام و شاگرد مرحوم مقدس اردبیلی (ره) ـ به نام مرحوم سید محمد عاملی (ره) می سپارم. ایشان در کتاب خود این بحث را آورده و می فرماید:

إن سبب خفاء قبرها علیها السلام ما رواه المخالف و المؤالف من أنها علیها السلام أوصت إلی أمیر المؤمنین علیه السلام أن یدفنها لیلا، لئلا یصلی علیها من آذاها و منعها میراثها من أبیها صلوات الله علیه، مع أن العامة رووا فی صحاحهم عن النبی صلی الله علیه و آله قال: «إنما فاطمة بضعة منی، یؤذینی ما آذاها و یغضبنی ما أغضبها (صحیح البخاری، ج4، ص210 ـ صحیح مسلم، ج7، ص141)».

علت مخفی بودن قبر فاطمه (سلام الله علیها) بنابر نقل مخالف و موافق این است که ایشان وصیت کرده بود به امیر المومنین (علیه السلام) که او را شبانه دفن کند تا کسانی که او را اذیت کردند و مانع إرث بردن او از پدرش شدند، بر او نماز نخوانند و در تشییع جنازه او شرکت نکنند. در صحاح اهل سنت آمده است که رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) فرمود: «فاطمه، پاره تن من است. هر کس او را اذیت کند، مرا اذیت کرده است و هر کس او را غضبناک کند، مرا غضبناک کرده است»

مدارک الأحکام للسید محمد العاملی، ج8، ص279، در حاشیه

* * * * * * *

* * * * * * *

* * * * * * *

««« و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته »»»