2024 March 28 - پنج شنبه 09 فروردين 1403
ویژگی های اخلاقی اجتماعی امام سجاد علیه السلام
کد مطلب: ١٢٩٠٩ تاریخ انتشار: ٣٠ مرداد ١٤٠٠ - ٠٨:٣٩ تعداد بازدید: 5636
مقالات » امامت ائمه
ویژگی های اخلاقی اجتماعی امام سجاد علیه السلام

بسم الله الرحمن الرحیم


 

مقدمه

کمک رسانی به فقرا

حلم حضرت

بخشش حضرت

صبر

عزت امام

خوف امام

عبادت امام

گریه های امام

شجاعت

نتیجه:

مقدمه

سیره شناسی و آنچه که اهل بیت علیهم السلام در زندگی خود به کار می گرفتند، سرمشقی نیکو برای الگوی گیری است، حال یا به صورت عملی و یا گفتاری. امام سجاد سلام الله علیه که یادگار کربلا بوده و مسیر امامت و هدایت بشری از عصر عاشورا و بعد از شهادت امام حسین علیه السلام به ایشان سپرده شد، همواره تا زمان شهادت با غم و اندوه عزیزان خود همراه بودند و مصایب کربلا را یاد آوری می کردند و حتی گریه های آن حضرت باعث شده بود تا به حضرت خرده بگیرند که امام علیه السلام مصائب را متذکر می شدند چنان چه بسیاری از محدثین و مورخین در منابع خود چنین بیان کرده اند:

عن جعفر بن محمد قال سئل علی بن الحسین عن کثرة بکائه فقال لا تلومونی فإن یعقوب علیه السلام فقد سبطا من ولده فبکا حتى ابیضت عیناه من الحزن ولم یعلم أنه مات وقد نظرت إلى أربعة عشر رجلا من أهل بیتی یذبحون فی غداة واحد فترون حزنهم یذهب من قلبی أبدا.

الأصبهانی، ابونعیم أحمد بن عبد الله (متوفاى430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج3، ص138، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.

از جعفر بن محمد [امام صادق علیه السلام] نقل است که از علی بن الحسین [امام سجاد علیه السلام] از زیادی گریه شان سوال شد. در پاسخ فرمود: مرا ملامت نکنید، یعقوب علیه السلام یکی از فرزندانش گم شد، آن قدر گریه کرد تا چشمانش از شدت غم، سفید [نابینا] شد و نمی دانست [فقط به او خبر داده بودند] که فرزندش فوت کرده است، در حالی که من دیدم چهارده نفر از اهل بیتم در یک روز، سرشان بریده شد، [مردم] گمان می کنند که غم آنان به طور کلی از قلب من می رود [که چنین نیست].

بررسی سیره اجتماعی امام سجاد سلام الله علیه و راهبرد مورد استفاده حضرت در رویارویی با بنی امیه و بازماندگان کربلا دارای اهمیت بوده و نقش اجتماعی آن حضرت را به خوبی به اثبات می رساند.

عمده فعالیت های اجتماعی آن حضرت بعد از جریان کربلا بوده تاثیر گذاری آن حضرت در جامعه ملتهب و پر اضطراب بعد از کربلا که متاثر از نوعی خشم عمومی مردم بوده است، نقشه راهبردی امامت سجاد علیه را تثبیت می کند.

در این نوشته به نحو اختصار، برخی از رفتار های اخلاقی اجتماعی امام سجاد علیه السلام مورد بیان قرار گرفته است.

کمک رسانی به فقرا

سید العابدین سلام الله علیه یکی از مصادیق کمک به فقرا بوده و مصداقِ عملی تاکید دین مبین اسلام مبنی بر کمک و امداد رسانی به بی بضاعتنان جامعه بوده اند.

آن حضرت با تأسی به سیره اجداد گرامی خود، سرپرستی و رسیدگی به امور خانواده های زیادی در مدینه را بر عهده داشتند که این عمل، در گمنامی کامل بوده و آنان نمی دانستند که نان آور شبانه شان چه کسی بوده است تا اینکه آن حضرت به شهادت رسیدند چنان چه ابن کثیر دمشقی به نقل از ابن اسحاق چنین نقل کرده است:

وقال محمد بن إسحاق کان ناس بالمدینة یعیشون لا یدرون من أین یعیشون ومن یعطیهم فلما مات علی بن الحسین فقدوا ذلک فعرفوا أنه هو الذی کان یأتیهم فی اللیل بما یأتیهم به ولما مات وجدوا فی ظهره وأکتافه أثر حمل الجراب إلى بیوت الأرامل والمساکین فی اللیل وقیل إنه کان یعول مائة أهل بیت بالمدینة ولا یدرون بذلک حتى مات.

الأصبهانی، ابونعیم أحمد بن عبد الله (متوفاى430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج3، ص136، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.

ابن کثیر الدمشقی، إسماعیل بن عمر القرشی _المتوفى774 ق_، البدایة والنهایة، ج9، ص105، ناشر: مکتبة المعارف – بیروت، بی‌تا.

محمد بن اسحاق نقل کرده است که مردمی در مدینه بودند که به آنان روزی می رسید و نمی دانستند این روزی از طرف چه کسی است که به آنان داده می شود، هنگامی که علی بن الحسین [امام سجاد سلام الله علیه] از دنیا رفت، روزیشان را از دست دادند و دیگر به آنان نرسید، آن موقع بود که فهمیدند آن کسی که در شب برایشان روزی می آورد، آن حضرت بود. هنگامی که ایشان [امام سجاد سلام الله علیه] از دنیا رفت، بر روی پشت [کمر] و کتف های ایشان، اثر کیسه هایی را دیدند که شب ها به خانه بیوه ها و فقرا می بردند. گفته شده است که آن حضرت عهده دار یک صد خانه در مدینه بودند و آنان از این مساله خبر نداشتند تا آن حضرت از دنیا رفت.

ابونعیم اصفهانی نیز از قول ابن عایشه نیز پیرامون صدقه ها و رسیدگی های شبانه امام سجاد سلام الله علیه نسبت به فقرای مدینه چنین نقل کرده است:

محمد بن زکریا قال سمعت ابن عائشة یقول قال أبی سمعت أهل المدینة یقولون ما فقدنا صدقة السر حتى مات علی بن الحسین.

الأصبهانی، ابونعیم أحمد بن عبد الله (متوفاى430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج3، ص106، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.

محمد بن زکریا می گوید از ابن عایشه شنیدم که گفت: پدرم از اهالی مدینه شنید که می گفتند: ما صدقه پنهانی [در دل شب] را از دست ندادیم مگر زمانی که علی بن الحسین علیهما السلام از دنیا رفت.

حلم حضرت

شکیبائى و بردبارى و آرامش نیز یکی دیگر از ویژگی های اخلاقی امام سجاد سلام الله علیه بوده است که نمود اجتماعی آن در جامعه مورد توجه قرار گرفته است. رفتار آن حضرت با دیگران به عنوان الگویی نیکو زبانزد خاص و عام بوده است چنان چه درباره کنیز امام سجاد علیه السلام و آزادی او توسط ایشان چنین آمده است:

سَمِعْتُ عَبْدَ الرَّزَّاقِ یَقُولُ جَعَلَتْ جَارِیَةٌ لِعَلِیِّ بْنِ الْحُسَیْنِ علیهما السلام تَسْکُبُ الْمَاءَ عَلَیْهِ وَ هُوَ یَتَوَضَّأُ لِلصَّلَاةِ فَسَقَطَ الْإِبْرِیقُ مِنْ یَدِ الْجَارِیَةِ عَلَى وَجْهِهِ فَشَجَّهُ فَرَفَعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام رَأْسَهُ إِلَیْهَا فَقَالَتِ الْجَارِیَةُ إِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ یَقُولُ وَ الْکاظِمِینَ الْغَیْظَ فَقَالَ لَهَا قَدْ کَظَمْتُ غَیْظِی قَالَتْ وَ الْعافِینَ عَنِ النَّاسِ قَالَ قَدْ عَفَى اللَّهُ عَنْکِ قَالَتْ وَ اللَّهُ یُحِبُّ الْمُحْسِنِینَ قَالَ اذْهَبِی فَأَنْتِ حُرَّةٌ.

الصدوق، محمد بن علی بن الحسین (المتوفى381 ق)، الأمالی، ص268، تحقیق و نشر: قسم الدراسات الاسلامیة - مؤسسة البعثة - قم، الطبعة: الأولى، 1417هـ.

از عبدالرزاق شنیدم که گفت:کنیز علی بن الحسین برای آن حضرت آب می ریخت و ایشان در حال وضو گرفتن بود که آفتابه آب از دستش افتاد و با صورت امام برخورد کرد و سر ایشان زخمی شد. حضرت سر خود را بلند کردند و به کنیز نگاه کردند، کنیز سریع عرض کرد: خداوند متعال می فرماید: «و کسانی که خشم خود را فرو می برند». حضرت به او فرمود: خشم خود را فرو بردم، آن کنیز دوباره ادامه آیه را خواند: «[کسانی که خشم خود را فرو می برند] از مردم نیز می گذرند»، حضرت فرمود: خداوند از تو بگذرد، کنیز ادامه آیه را نیز خواند: «و خداوند احسان کنندگان را دوست می دارد»، حضرت فرمود: برو که تو آزاد شدی.

حلم و بردباری حضرت تا جائی بوده است که برخورد با فردی که به ایشان بی احترامی کرده است را اجازه ندادند و خود آن حضرت با وی مشغول صحبت شدند و او، از این عمل خود در مقابل صبر امام شرمنده شد:

وَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام خَارِجاً مِنَ الْمَسْجِدِ فَلَقِیَهُ رَجُلٌ فَسَبَّهُ فَثَارَتْ إِلَیْهِ الْعَبِیدُ وَ الْمَوَالِی فَقَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ مَهْلًا عَنِ الرَّجُلِ ثُمَّ أَقْبَلَ عَلَیْهِ فَقَالَ مَا سُتِرَ عَنْکَ مِنْ أَمْرِنَا أَکْثَرُ أَ لَکَ حَاجَةٌ نُعِینُکَ عَلَیْهَا فَاسْتَحْیَا الرَّجُلُ وَ رَجَعَ إِلَى نَفْسِهِ فَأَلْقَى عَلَیْهِ خَمِیصَةً کَانَتْ عَلَیْهِ وَ أَمَرَ لَهُ بِأَلْفِ دِرْهَمٍ قَالَ فَکَانَ الرَّجُلُ یَقُولُ بَعْدَ ذَلِکَ أَشْهَدُ أَنَّکَ مِنْ أَوْلَادِ الرُّسُلِ.

الإربلی، أبی الحسن علی بن عیسی بن أبی الفتح (المتوفى693هـ)،کشف الغمة فی معرفة الأئمة، ج2، ص293و312، ناشر:دار الأضواءـ بیروت، الطبعة الثانیة، 1405هـ ـ 1985م.

امام سجاد علیه السلام از مسجد خارج شدند که با مردی برخورد کردند، آن مرد به امام فحش داد، غلامان و ارادتمندان آن حضرت به سمت مرد رفتند [تا او را ادب کنند] اما امام سجاد علیه السلام فرمود: از آن مرد دست بکشید و به او مهلت دهید، سپس حضرت رو کردند به آن فرد و فرمودند: چه چیزی باعث شده تا امر [و جایگاه] ما [اهل بیت] نزد تو پوشیده باشد؟ آیا درخواستی داری که ما به تو کمک کنیم؟ آن مرد خجالت کشید، به خودش مراجعه کرد [و فکر کرد]. امام علیه السلام لباس سیاهی که همراهشان بود را به او پوشاندند و دستور دادند تا به او هزار درهم بدهند. آن مرد بعد از این قضیه گفت: شهادت می دهم که تو از فرزندان پیامبران هستی.

برخورد شایسته آن امام با افراد مختلف و حتی کسانی که با بی ادبی با ایشان برخورد می کردند، حاکی از حلم آن امام مظلوم بوده که حتی دشمنان نیز به این مساله معترف بوده اند چنان چه ابوالفرج، از نویسندگان سنی پیرامون برخورد تند فردی با امام علیه السلام را چنین بیان کرده است:

وکان إذا أتاه السائل رحب به وقال مرحبا بمن یحمل زادی إلى الآخرة وکلمة رجل فافترى علیه فقال إن کنا کما قلت فنستغفر الله وإن لم نکن کما قلت فغفر الله لک فقام إلیه الرجل فقبل رأسه وقال جعلت فداک لیس کما قلت أنا فاغفر لی قال غفر الله لک فقال الرجل الله أعلم حیث یجعل رسالته.

ابن الجوزی الحنبلی، ابوالفرج عبد الرحمن بن علی بن محمد (متوفاى 597 هـ)، صفة الصفوة، ج2، ص95، تحقیق: محمود فاخوری - د.محمد رواس قلعه جی، ناشر: دار المعرفة - بیروت، الطبعة: الثانیة، 1399هـ – 1979م.

اگر درخواست کننده ای نزد ایشان می آمد، به او خوش آمدید می گفت و می فرمود: ای کسی که توشه مرا به آخرت می بری، خوش آمدی [کنایه از اینکه تو باعث خیر می شوی] آن مرد سخنی گفت و به امام تهمت زد. آن حضرت در پاسخ فرمود: اگر ما این چنین که می گوئی هستیم، از خدا طلب بخشش می کنیم و و اگر این چنین نیستیم که گفتی، برای تو از خدا طلب آمرزش می کنم. آن مرد [بعد از شنیدن صحبت امام] بلند شد و سر امام را بوسید و عرض کرد: فدایتان شوم، چیزی که گفتم چنین نیست، مرا ببخش، امام فرمود: خداوند تو را ببخشد، آن مرد گفت: خداوند بهتر می داند که رسالت خود را کجا [و در بین چه خانواده ای] قرار دهد.

امام با اخلاق خوش و با هبچ گونه تندی و پرخاش با آن فرد برخورد کردند و هیچ موضع تدافعی اتخاذ نکردند و آن فرد شرمنده شد و به خطای سخن خود پی برد.

اخلاق و رفتار امام به عنوان الگویی نیکو، موجب تعجب همگان بوده است چنان چه در بی ادبی فردی که به امام علیه السلام سخن نا روایی گفت، حضرت پاسخش را ندادند:

وقال رجل لرجل من آل الزبیر کلاماً أقذع فیه ، فأعرض الزبیری عنه ، ثم دار کلام فسب الزبیری علی بن الحسین فلم یجبه ، فقال له الزبیری : ما یمنعک من جوابی ؟ فقال علی : ما منعک من جواب الرجل.

ابن حمدون، محمد بن الحسن بن محمد بن علی (متوفاى 608هـ)، التذکرة الحمدونیة، ج2، ص123، تحقیق: إحسان عباس، بکر عباس، ناشر:دار صادر - بیروت، الطبعة: الأولى، 1996م.

مردی به فردی از آل زبیر کلامی زشت گفت، آن فرد زبیری پاسخش را نداد، اما آن سخن منجر شد که آن زبیری به امام سجاد علیه السلام فحش بدهد ولی امام پاسخ او را نداد. فرد زبیری به امام عرض کرد: چرا [در مقابل فحشی که به شما دادم] به من جواب ندادی؟ امام علیه السلام فرمود: همان طوری که تو به آن فرد پاسخ ندادی.

امام در واقع با این سخن خود، علاوه بر نشان دادن صبر بی نظیر خود، فرمودند قرار نیست هر بدی را با بدی جواب داد و این مطلب در زندگی روزمره ما نیز مهم است که در بسیاری از مواقع باید بگذریم تا از شروع بسیاری از درگیری ها و فتنه ها جلو گیری شود.

بخشش حضرت

سخاوت و بخشش در وجود تک تک اهل بیت علیهم السلام مساله ای مسلم و قطعی بوده است چرا که آن بزرگواران معدن جود و بخشش هستند چنان چه در زیات جامعه کبیره خطاب به اهل بیت علیهم السلام عرض می کنیم: «وَ عادَتُکُمُ الإحْسانُ وَ سَجیّتُکُمُ الْکَرَمُ؛ شیوه شما، احسان است و سرشت شما، بزرگوارى است» که در واقع کرم و بخشش با روح و جسم آن بزرگواران عجین شده است که امام سجاد علیه السلام نیز در این صفت زبانزد بوده اند که به یک مورد اشاره می شود هر چند بخشش های امام نسبت به فقرا و نیازمندان مدینه به نحو مبسوط در ابتدای این نوشته اشاره شد:

عن شیبة بن نعامة قال کان علی بن حسین یبخل فلما مات وجدوه یقوت مائة أهل بیت بالمدینة فی السر.

البصری الزهری، محمد بن سعد بن منیع أبو عبدالله (متوفای230 هـ)، الطبقات الکبرى، ج1، ص225، دار النشر : دار صادر - بیروت ، طبق برنامه الجامع الکبیر

راوی نقل می کند که علی بن الحسین [نزد مردم] بخیل شمرده می شد، هنگامی که از دنیا رفت، دریافتند که خوراک صد خانه در مدینه را مخفیانه تامین می کرده است.

این تفکر مردم به این علت بوده است که امام سجاد سلام الله علیه عمل خیر خود را مخفیانه و به دور از چشم دیگران انجام می دادند اما کسانی که به شخصیت و مقام آن حضرت آشنایی نداشتند، در این اندیشه بودند که امام به هیچ عنوان به دیگران کمک نکرده و بخل می ورزند. نعوذا بالله. این عمل امام یک درس عملی مهمی برای همه ما دارد و آن اینکه برای انجام کار خیر، حرف مردم و دیدن آنان اهمیت ندارد و از طرفی رسیدگی و بخشش های مخفیانه، چون ریا در آن کمتر است، بیشتر مورد رضایت خدا قرار گرفته و از طرفی حفظ آبروی آن فرد محتاج نیز می شود.

صبر

از آنجائی که بین صبر و حلم تفاوت وجود دارد، در این بخشی به مواردی از صبر امام سجاد علیه السلام اشاره می شود.

عتبی پیرامون توصیه امام سجاد علیه السلام درباره صبر چنین نقل کرده است:

قَالَ الْعُتْبِیُّ قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَ کَانَ مِنْ أَفْضَلِ بَنِی هَاشِمٍ لِابْنِهِ یَا بُنَیَّ اصْبِرْ عَلَى النَّوَائِبِ وَ لَا تَتَعَرَّضْ لِلْحُقُوقِ وَ لَا تُجِبْ أَخَاکَ إِلَى الْأَمْرِ الَّذِی مَضَرَّتُهُ عَلَیْکَ أَکْثَرُ مِنْ مَنْفَعَتِهِ لَهُ.

ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏ (متوفای 588 ق‏)، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام( لابن شهرآشوب)، ج4، ص165، دار النشر: علامه‏، الطبعة: الاولی، قم المقدسة، 1379 ق‏.

علی بن الحسین علیهما السلام که از برترین افراد بنی هاشم بود، به فرزندش فرمود: ای پسرم، نسبت به سختی ها صبر پیشه کن و نسبت به حقوق دیگران تعرض و دست درازی نکن و درخواست برادرت را بر کاری که ضررش بر تو زیاد و منفعتش برای او کم است، قبول نکن.

صبر امام سجاد علیه السلام تا جائی بوده است که صحابه ایشان نیز تعجب کرده اند چنان چه در باره فوت یکی از اهل خانه امام سجاد علیه السلام به ایشان تسلیت گفتند و حضرت بی تابی نکردند:

إِبْرَاهِیمُ بْنُ سَعْدٍ سَمِعَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام وَاعِیَةً فِی بَیْتِهِ وَ عِنْدَهُ جَمَاعَةٌ فَنَهَضَ إِلَى مَنْزِلِهِ ثُمَّ رَجَعَ إِلَى مَجْلِسِهِ فَقِیلَ لَهُ أَ مِنْ حَدَثٍ کَانَتِ الْوَاعِیَةُ قَالَ نَعَمْ فَعَزَّوْهُ وَ تَعَجَّبُوا مِنْ صَبْرِهِ فَقَالَ إِنَّا أَهْلُ بَیْتٍ نُطِیعُ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ فِیمَا یُحِبُّ وَ نَحْمَدُهُ فِیمَا نَکْرَهُ.

ابن شهر آشوب مازندرانى، محمد بن على‏ (متوفای 588 ق‏)، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام( لابن شهرآشوب)، ج4، ص165، دار النشر: علامه‏، الطبعة: الاولی، قم المقدسة، 1379 ق‏.

ابراهیم بن سعد نقل کرده است: امام سجاد علیه السلام، صداى شیون از خانه شنید در حالی که گروهى از اصحاب خدمت ایشان بودند، حضرت از جاى خود حرکت کرد و داخل منزل شدند سپس بازگشتند و در جاى خود نشستند. به ایشان عرض کردند: این شیون، بواسطه پیش آمدى بود؟ حضرت فرمود: آرى، به ایشان تعزیت و تسلیت گفتند و از صبرشان تعجب کردند. امام علیه السلام فرمود: ما خانواده اى هستیم که مطیع خدا هستیم، در مورد چیزهائى که دوست داریم و در باره آنچه دوست نداشته باشیم، او را ستایش می کنیم [یعنی در هر پیش آمدی، شاکریم].

هشام بن اسماعیل که خود از دشمنان امام سجاد سلام الله علیه بوده است، در مقابل صبر امام اعتراف به برتری آن حضرت کرده است چنان چه سالم چنین نقل کرده است:

عن سالم مولى أبی جعفر قال کان هشام بن إسماعیل یؤذی علی بن حسین وأهل بیته یخطب بذلک على المنبر وینال من علی رحمه الله فلما ولی الولید بن عبد الملک عزله وأمر به أن یوقف للناس قال فکان یقول لا والله ما کان أحد من الناس أهم إلی من علی بن حسین کنت أقول رجل صالح یسمع قوله فوقف للناس قال فجمع علی بن حسین ولده وحامته ونهاهم عن التعرض قال وغدا علی بن حسین مارا لحاجة فما عرض له قال فناداه هشام بن إسماعیل الله أعلم حیث یجعل رسالاته.

البصری الزهری، محمد بن سعد بن منیع أبو عبدالله (متوفای230 هـ)، الطبقات الکبرى، ج5، ص220، دار النشر : دار صادر - بیروت ، طبق برنامه الجامع الکبیر

سالم نقل کرده است: هشام بن اسماعیل، علی بن الحسین را اذیت می کرد و روی منبر هنگامی که خطبه می خواند، از علی [بن الحسین] بد گویی می کرد. ولید بن عبد الملک هنگامی که به ولایت [و خلافت] رسید، هشام را عزل کرد و دستور داد تا در مقابل مردم بایستد. سالم می گوید: هشام گفت: به خدا قسم هیچ یک مردم نزد مردم دارای اهمیت نیست مگر علی بن الحسین، من او را مردی شایسته ای می دانم . راوی می گوید: هنگامی که مردم جمع شدند، علی بن الحسین فرزندان و طرفداران خود را از تهاجم به او نهی فرمود. سالم می گوید: فردا [ی همان روز] علی بن الحسین برای انجام درخواستی در حال حرکت بود که هشام ایشان را دید و او چنین گفت: خداوند بهتر می داند که رسالت خود را در کجا قرار دهد.

در این گزارش نیز امام سجاد علیه السلام بدون هر گرنه تعرض و تند خوئی، در مقابل بد گوئی های هشام صبر کرده و خود هشام بعدا شرمنده و به فضل امام علیه السلام اعتراف کرد.

عزت امام

عزت یکی از ویژگی های مؤمن بوده و در روایات فراوانی که از اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است، در باره این صفت اخلاقی، بسیار تاکید داشته اند.

امام سجاد علیه السلام نیز یکی از مصادیق عزت واقعی در این دنیا بوده است چنان چه هشام بن حکم از آن حضرت چنین بیان کرده است:

عَنْ هِشَامِ بْنِ الْحَکَمِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ علیه السلام قَالَ کَانَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام یَقُولُ مَا أُحِبُّ أَنَّ لِی بِذُلِّ نَفْسِی حُمْرَ النَّعَمِ.

الکلینی الرازی، محمد بن یعقوب بن إسحاق (المتوفى329 ق)، الکافی، ج2، ص109، صححه وعلق علیه علی أکبر الغفاری، ناشر: دار الکتب الاسلامیة ‏، تهران‏، الطبعة الثالثة، 1388هـ.

هشام از امام صادق علیه السلام نقل کرده است که امام سجاد علیه السلام مى ‏فرمود: دوست ندارم که خود را ذلیل و خوار گردانم، گرچه در عوض آن خوارى، شتران سرخ مو را به دست آورم.

امام علیه السلام عزت خود را با هیچ چیز حتی شتران سرخ مو که دارای قیمتی زیادی مباشند، عوض نکردند.

باید توجه کرد که آن حضرت فرزند کسی است که پدرش خطاب به لشگر عمر بن سعد، پس از گفتگویی که با افرادی همچون شبث، حجار و قیس و... داشتند، فرمودند:

لَا وَ اللَّهِ لَا أُعْطِیکُمْ بِیَدِی إِعْطَاءَ الذَّلِیلِ وَ لَا أَفِرُّ فِرَارَ الْعَبِید.

الشیخ المفید محمد بن محمد بن النعمان، (المتوفی 413 ق)، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، ج2، ص98، تحقیق: مؤسسة آل البیت علیهم السلام لتحقیق التراث، ناشر: دار المفید للطباعة والنشر والتوزیع - بیروت – لبنان، سال چاپ : 1414هـ..

نه به خدا، نه دست خوارى به شما خواهم داد و نه مانند بندگان فرار خواهم نمود.

همچنین در سخنی دیگر، امام سجاد علیه السلام نتیجه کرامت نفس و عزت آدمی را بی اعتنایی به دنیا شمردند:

مَنْ کَرُمَتْ عَلَیْهِ نَفْسُهُ هَانَتْ عَلَیْهِ الدُّنْیَا.

کسی که کرامت نفس داشته باشد، دنیا نزد او کوچک و خوار می شود.

در جریان بگو مگویی که بین محمد حنفیه و امام سجاد علیه السلام رخ داده بود، وقتی که امام با پیشنهاد زهری مبنی رفتن به نزد ولید بن عبد الملک جهت پایان دادن به این مساله بروند، امام علیه السلام با بی اعتنایی به دنیا، پیشنهاد او را رد کردند:

عَنْ سُفْیَانَ بْنِ عُیَیْنَةَ قَالَ: قِیلَ لِلزُّهْرِیِّ مَنْ أَزْهَدُ النَّاسِ فِی الدُّنْیَا قَالَ عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ علیهما السلام حَیْثُ کَانَ وَ قَدْ قِیلَ لَهُ فِیمَا بَیْنَهُ وَ بَیْنَ مُحَمَّدِ ابْنِ الْحَنَفِیَّةِ مِنَ الْمُنَازَعَةِ فِی صَدَقَاتِ عَلِیِّ بْنِ أَبِی طَالِبٍ علیهما السلام لَوْ رَکِبْتَ إِلَى الْوَلِیدِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِکِ رَکْبَةً لَکَشَفَ عَنْکَ مِنْ غَرَرِ شَرِّهِ وَ مَیْلِهِ عَلَیْکَ بِمُحَمَّدٍ فَإِنَّ بَیْنَهُ وَ بَیْنَهُ خُلَّةً قَالَ وَ کَانَ هُوَ بِمَکَّةَ وَ الْوَلِیدُ بِهَا فَقَالَ وَیْحَکَ أَ فِی حَرَمِ اللَّهِ أَسْأَلُ غَیْرَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ إِنِّی آنَفُ أَنْ أَسْأَلَ الدُّنْیَا خَالِقَهَا فَکَیْفَ أَسْأَلُهَا مَخْلُوقاً مِثْلِی.

الصدوق، محمد بن علی بن الحسین (المتوفی 381هـ)، علل الشرائع، تحقیق وتقدیم : السید محمد صادق بحر العلوم، ناشر: منشورات المکتبة الحیدریة ومطبعتها - النجف الأشرف، الطبع: 1385 ق- 1966 م.

به زهرى گفته شد: چه کسى در دنیا زاهدترین مردم مى‏باشد؟ او گفت: على بن الحسین علیهما السلام زیرا در وقتى که بین آن حضرت و محمد بن حنفیه راجع به صدقات امیر المؤمنین على علیه السلام منازعه بود، به ایشان عرض شد اگر نزد ولید بن عبد الملک که بین او و محمد دوستى است و با شما کدورت دارد، بروید، شر او و کدورتش با شما برطرف مى ‏شود.

راوى می گوید: این پیشنهاد را من زمانى به امام علیه السلام دادم که هم حضرت و هم ولید در مکه بودند، امام علیه السلام به من فرمودند: واى بر تو، آیا در حرم خدا از غیر خدا چیزى بخواهم؟ من خوش ندارم که از خالق دنیا، دنیا را بخواهم، چه رسد به آن که آن را از مخلوقى مثل خود بخواهم.

در این گزارش نیز امام علیه السلام، با رد پیشنهاد زهری مبنی بر رفتن به نزد ولید، بی اعتنایی به دنیا و عزت نفس خود را به اثبات رساندند.

خوف امام

خدا ترسی و مطیع امر الهی بودن از ویژگی های خاص امام العابدین، حضرت سجاد علیه السلام بوده است.

عبد الله بن ابی سلیمان پیرامون راه رفتن و عبادت امام سجاد علیه السلام چنین نقل کرده است:

عن عبد الله بن أبی سلیمان قال کان علی بن الحسین إذا مشى لا تجاوز یده فخذه ولا یخطر بیده قال وکان إذا قام إلى الصلاة أخذته رعدة فقیل له ما لک فقال ما تدرون بین یدی من أقوم ومن أناجی.

البصری الزهری، محمد بن سعد بن منیع أبو عبدالله (متوفای230 هـ)، الطبقات الکبرى، ج5، ص216، دار النشر: دار صادر - بیروت، طبق برنامه الجامع الکبیر.

عبد الله بن ابی سلیمان نقل کرده است: علی بن الحسین هنگامی که راه می رفت، دستانش از مقابل ران پایش عبور نمی کرد [کنایه از راه رفتن آرام] و با دستش [به چیزی و یا کسی] اشاره نمی کرد و هنگامی که برای نماز می ایستاد، لرزشی ایشان را فرا می گرفت. به ایشان گفته شد: شما را چه شده؟ شما نمی دانید که من نزد چه کسی ایستادم و با چه کسی نجوا می کنم؟!

وضوی امام سجاد سلام الله علیه نیز مصداق روشنی از عبادت بی مثال آن حضرت است چنان چه احمد بن حنبل به سند خود در اوصاف آن حضرت نقل کرده است:

کان علی بن حسین علیه السلام اذا توضأ اصفر فیقول له اهله ما هذا الذی یعتادک فیقول اتدرون بین یدی من ارید ان اقوم.

أحمد بن عمرو بن أبی عاصم الشیبانی أبو بکر (متوفای 287هـ)، الزهد، ص367، دار النشر: دار الریان للتراث، القاهرة ، الطبعة: الثانیة، تحقیق: عبد العلی عبد الحمید حامد، 1408ق.

علی بن الحسین علیهما السلام هنگامی که وضو می گرفت، رنگش زرد می شد. خانواده ایشان سوال کردند: این چه حالت دائمی است که برای شما رخ می دهد؟ حضرت فرمود: آیا می دانید در مقابل چه کسی ایستاده ام؟

عبادت امام

خداپرستی و اطاعت بی چون و چرا از خداوند متعال نیز از ویژگی های مهم امام سجاد علیه السلام بوده و لقب «زین العابدین» نیز از این باب به آن حضرت داده شده است.

طاووس، جریان عبادت امام سجاد علیه السلام نزد خانه خدا را چنین گزارش کرده است:

عن طاووس قال: إنی لفی الحجر ذات لیلة إذ دخل علی بن الحسین، فقلت: رجل صالح من أهل بیت الخیر، لأستمعن إلى دعائه اللیلة، فصلی ثم سجد، فأصغیت بسمعی إلیه فسمعته یقول فی سجوده: عبیدک بفنائک، مسکینک بفنائک، فقیرک بفنائک، سائلک بفنائک قال طاووس: فحفظتهن فما دعوت بهن فی کرب إلا فرج عنی.

أبو بکر عبد الله بن محمد بن عبید بن أبی الدنیا (متوفای 281هـ)، الفرج بعد الشدة، ج1، ص71، طبق نرم افزار الجامع الکبیر.

طاووس می گوید: من در حجر بودم که دیدم علی بن الحسین وارد شد. گفتم: او فرد شایسته ای است که از اهل خانه ای خیر می باشد. در ان شب به دعای ایشان گوش می دادم که دیدم نماز خواند و به سجده رفت و گوشم را به سمت ایشان تیز کردم که دیدم در سجده می گوید: بنده ی کوچک به در خانه تو آمده، مستمندت به در خانه تو آمده، نیازمند تو به در خانه ‏ات آمده، درخواست‏کننده ‏ات به در خانه تو آمده است. طاوس نقل کرده است: در هیچ اندوه و گرفتارى، این دعا را نخواندم جز اینکه آن گرفتارى برطرف شد.

زید بن اسلم نیز دعای امام سجاد علیه السلام را چنین بیان کرده است:

عن زید بن أسلم قال کان من دعاء علی بن الحسین اللهم لا تکلنی إلى نفسی فأعجز عنها ولا تکلنی إلى المخلوقین فیضیعونی.

ابن عساکر الدمشقی الشافعی، علی بن الحسن إبن هبة الله، (المتوفى571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج41، ص382، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت – 1995ق.

از جمله دعا های امام سجاد علیه السلام: خدایا مرا به خودم وانگذار که عاجز می شوم و مرا به مخلوقین وا نگذار که مرا خوار می کنند.

ابو حمزه ثمالی نیز هدف از صدقه های شبانه امام سجاد علیه السلام را از قول حضرت چنین نقل کرده است:

عن أبی حمزة الثمالی أن علی بن الحسین کان یحمل الخبز باللیل على ظهره یتبع به المساکین فی ظلمة اللیل ویقول إن الصدقة فی سواد اللیل تطفیء غضب الرب.

ابن عساکر الدمشقی الشافعی، علی بن الحسن إبن هبة الله، (المتوفى571هـ)، تاریخ مدینة دمشق وذکر فضلها وتسمیة من حلها من الأماثل، ج41، ص383، تحقیق: محب الدین أبی سعید عمر بن غرامة العمری، ناشر: دار الفکر - بیروت – 1995ق.

ابو حمزه ثمالی می گوید: علی بن الحسین علیهما السلام شب ها نان را بر پشت خود می برد تا در تاریکی شب، به فقرا بدهد و در این مورد می فرمود: صدقه در تاریکی شب، خشم خداوند را فرو می نشاند.

گریه های امام

گریه های امام سجاد سلام الله علیه که بعد از جریان کربلا بوده است، حکایت از جانسوز بودن آن واقعه دارد:

عن جعفر بن محمد قال سئل علی بن الحسین عن کثرة بکائه فقال لا تلومونی فإن یعقوب علیه السلام فقد سبطا من ولده فبکا حتى ابیضت عیناه من الحزن ولم یعلم أنه مات وقد نظرت إلى أربعة عشر رجلا من أهل بیتی یذبحون فی غداة واحد فترون حزنهم یذهب من قلبی أبدا.

الأصبهانی، ابونعیم أحمد بن عبد الله (متوفاى430هـ)، حلیة الأولیاء وطبقات الأصفیاء، ج3، ص138، ناشر: دار الکتاب العربی - بیروت، الطبعة: الرابعة، 1405هـ.

از جعفر بن محمد [امام صادق علیه السلام] نقل است که از علی بن الحسین [امام سجاد علیه السلام] از زیادی گریه شان سوال شد. در پاسخ فرمود: مرا ملامت نکنید، یعقوب علیه السلام یکی از فرزندانش گم شد، آن قدر گریه کرد تا چشمانش از شدت غم، سفید [نابینا] شد و نمی دانست [فقط به او خبر داده بودند] که فرزندش فوت کرده است، در حالی که من دیدم چهارده نفر از اهل بیتم در یک روز، سرشان بریده شد، [مردم] گمان می کنند که غم آنان به طور کلی از قلب من می رود [که چنین نیست].

شجاعت

شجاعت نیز یکی از عناصر مهم در وجود اهل بیت علیهم السلام بوده است که امام سجاد سلام الله علیه نیز در این زمینه در زمان خود الگویی بوده اند چنان چه حضرت در مقابل ابن زیاد ایستاده و با پاسخکی محکم، علاوه بر اثبات روش اهل بیت علیهم السلام، شجاعت خود را به رخ او کشیدند:

فَقَالَ أَ بِالْقَتْلِ تُهَدِّدُنِی یَا ابْنَ زِیَادٍ أَ مَا عَلِمْتَ أَنَّ الْقَتْلَ لَنَا عَادَةٌ وَ کَرَامَتَنَا الشَّهَادَةُ.

اى پسر زیاد مرا از مرگ می ترسانى؟ مگر نمی دانی که کشته شدن عادت ما است و شهادت موجب سر بلندى ما می باشد؟

و این چنین امام سجاد سلام الله علیه شجاعت خود را گوشزد و عدم ترسشان از دشمنان را یادآوری کردند.

نتیجه:

رهاورد گزارشات و رویاتی که در منابع شیعه و سنی پیرامون امام سجاد علیه السلام نقل و ذره ای کوچک در مقابل اقیانوس پهناور امامت در ساحل حضرت سجاد سلام الله علیه بیان شد، ویژگی های اخلاقی و رفتاری آن حضرت در جامعه آن روز علاوه بر تاثیر گذاری، زبانزد بوده است که در زمانه ما نیز می تواند راهشگای زندگی امروزه همه افراد، فارغ از هرگونه دین و مذهب باشد.

 

موفق باشید

گروه پاسخ به شبهات

مؤسسه تحقیقاتی حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف

 

 



مطالب مرتبط:
معجزات امام سجاد عليه السلام در منابع شيعه و اهل سنتامام سجاد سلام الله عليه در بينش اهل سنتامام کاظم (عليه السلام) در بينش اهل سنتپژوهشي پيرامون سند غديريه امام هادي عليه السلام
Share
* نام:
* پست الکترونیکی:
* متن نظر :
  

آخرین مطالب
پربحث ترین ها
پربازدیدترین ها