* اسرار وقوف در عرفات
* پيامبران در سرزمين عرفات
* پيامبران در سرزمين عرفات
* صحراي عرفات همايش شناخت و خودسازي امام حسين عليه السلام
* عرفات، سرزمين اشك و دعا
* شناخت سرزمين عرفات
اسرار وقوف در عرفات
اميرالمؤمنين امام علي عليه السلام درباره راز وقوف در عرفات فرمود:
عرفات خارج از مرز حرم است و مهمان خدا بايد بيرون دروازه، آنقدر تضرّع كند تا لايق ورود حرم شود.(1)
از اين رو شب و روز عرفه دعاهاي مخصوص دارد كه جزو فضايل برجسته و وظايف مهم روز عرفه است. بنابراين، خداوند اين گونه مهمانان خود را براي ورود در خانه اي كه انبيا عليهم السلام به طهارت آن قيام و اقدام كرده اند: "و عهدنا إلي إبراهيم و إسمـعيل أن طهّرا بيتي"(2) تطهير و پاك مي كند؛ زيرا خداوند در خانه پاك، تنها مهمانان پاك را مي پذيرد.
اسرار عرفات فراوان است، و برخي از آنها كه در حديث شبلي(3) بدانها اشاره شده عبارت است از:
1ـ وقوفِ در عرفات براي آن است كه انسان به معارف و علوم ديني واقف شده و از اسرار الهي نظام آفرينش با خبر شود. بداند كه خداوند به همه نيازهاي او واقف و بر رفع همه آنها تواناست. خود را به خدا بسپارد و فقط او را اطاعت كند كه طاعت او سرمايه و وسيله هر بي نيازي است: "و طاعته غني."(4)
از اين رو امام سجاد عليه السلام به سائلي كه در روز عرفه گدايي مي كرد، فرمود: واي بر تو! آيا در چنين روزي، دست نياز به سوي غير خدا دراز مي كني؛ در چنين روزي براي كودكان در رحمْ اميد سعادت مي رود: "ويحك! أغير الله تسأل في هذا اليوم. إنه ليُرجي لما في بطون الحبالي في هذا اليوم أن يكون سعيداً!"(5) كسي كه در اين جا از خدا غير خدا را طلب كند زيان كرده است. امام سجاد عليه السلام كساني را كه در چنين زمان و مكاني دست نياز به سوي ديگران دراز مي كنند، بدترينِ انسان ها معرفي فرمود: "هؤلاء شرار من خلق الله. الناس مقبلون علي الله و هم مقبلون علي الناس."(6)
2 ـ حج گزار بايد در آنجا بر اين نكته عارف شود كه خداي سبحان به نهان و آشكار و صحيفه قلب او و رازهاي آن و حتي آنچه براي خود او روشن نيست و به طور ناخودآگاه در زواياي روح او مي گذرد آگاه است؛ يعني سرزمين عرفات محل ادراك و شهود مضمون آيه كريمه "و إن تجهر بالقول فإنّه يعلم السرّ و أخفي"(7) است.
انسان اگر بداند كه قلبش در مشهد و محضر حق است همان طور كه خود را به گناهان جوارحي نمي آلايد، گناه جوانحي نيز نمي كند و قلبش را از خاطرات آلوده تنزيه مي كند.
در حديثي كه متن آن در بحث از اعمال منا خواهد آمد، امام سجاد عليه السلام فرمود: عصر روز عرفه و ظهر روز دهم كه حاجيان در منا حضور دارند، خداي سبحان بر ملائكه افتخار مي كند و مي فرمايد:
اينان بندگان من هستند كه از راه هاي دور و نزديك با مشكلات بسيار به اينجا آمده و بسياري از لذّت ها را بر خود حرام كرده و بر شن هاي بيابان هاي عرفات و منا خوابيده و اين چنين با چهره هاي غبارآلود در پيشگاه من اظهار عجز و ذلّت مي كنند. اينك به شما اجازه دادم تا آنان را ببينيد. آنگاه ملائكه حق به اذن خداوند بر دل ها و اسرار نهان آنها آگاه مي شوند. (8)
خداي سبحان به زائران راستين خانه خود مباهات مي كند، با اين كه عزت و فخر انسان در بندگي براي خدا و بودنِ تحت ربوبيت اوست؛ همانگونه كه در مناجات اميرالمؤمنين علي عليه السلام آمده است: "إلهي كَفي بي عِزّاً أن أكون لك عبداً و كَفي بي فَخْراً أن تكون لي ربّاً أنت كما أُحبُّ، فاجعلْني كما تُحبُّ."(9)
گرچه فرشتگان تا حدودي از غيبْ با خبر و نسبت به بسياري از مسائل ماوراي طبيعت آگاهند، امّا پرده پوشي و رحمت و لطف حق اجازه نمي دهد كه حتي آنان نيز بسياري از اسرار ما را بفهمند با اين كه آنها مأمور ثبت اعمال و خاطرات ما هستند.
چنان كه اميرالمؤمنين امام علي عليه السلام به خداوند عرض مي كند:
خدايا! بعضي از اعمال و افكارم را تنها تو شاهد بودي و اجازه ندادي حتي فرشتگان بر آنها آگاهي يابند: "والشّاهد لما خفي عنهم و برحمتك أخفيتَه و بفضلك سترتَه."(10) امّا برابر حديث مزبور، در روز عرفه و عيد قربان ملائكه به اذن خداوند به نهان دل هاي زائران نظر كرده، مي بينند كه قلب عدّه اي بسيار سياه است و دودهاي سياه از آنها بر مي خيزد كه از "نار الله الموقدة * الّتي تطّلع علي الأفئدة"(11) است. خداوند به ملائكه مي فرمايد: اينان كساني هستند كه پيامبر را راستگو نمي دانند (معاذ الله) و در اموري مانند جانشيني اميرالمؤمنين علي عليه السلام مي گويند: رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم از نزد خود اين كار را كرده است! آنها بين قرآن و عترت جدايي انداخته و بعضي از امور را نمي پذيرند.
فرشتگان گروه ديگري را مي بينند كه دل هايشان بسيار نوراني است. خداوند در معرفي اين گروه مي فرمايد: اينان مطيع خداوند و پيامبر او هستند. پيامبر را امين وحي مي دانند و معتقدند كه او از نزد خود هيچ نگفته و در همه مسايل و احكام الهي و از آن جمله در امامت و رهبري، سخنان و اقدام هاي او برابر وحي خداوند بوده است.
راز اين نكته، اين است كه ولايت، سرّ همه اعمال است؛ مؤمنان راستين كه هم به سرّ ولايت مي رسند و هم به اسرار حج، به صورت انسان واقعي در سرزمين عرفات و منا ظهور مي كنند و خداي سبحان در مقام فعل، به آنان فخر مي كند. چنين انسان هايي فرشته مَنِش و حتي برخي از آنها از فرشتگان بالاترند.
البته آنچه در اين حديث شريف بيان شد، مسئله اي تاريخي و از قبيلِ "قضيةٌ في واقعةٍ" و منحصر به مراسم حج و روزهاي عرفه و عيد قربان نيست، بلكه اين صحنه هميشه وجود دارد، نهايت اين كه جلوه ي تام آن در حج ظهور كرده است.
3ـ شايسته است در روز عرفه حج گزار از "جبل الرّحمة"(12) كه در سرزمين عرفات واقع است بالا رفته(13)، دعايي را كه سالار شهيدان حسين بن علي صلوات الله و سلامه عليه در جانب چپ آن كوه رو به كعبه ايستاد و خواند(14)، بخواند.
امام سجاد عليه السلام فرمود: راز بالاي كوه رحمت رفتن اين است كه انسان بداند خداوند نسبت به هر زن و مرد مسلمان رئوف و مهربان بوده و متولي هر زن و مرد مسلمان است. گرچه خداي سبحان نسبت به همگان ولايت تكويني دارد و او وليِّ همه است: "هنالك الوَلاية لله الحقِّ"(15) و گرچه رحمت عام خدا فراگير و شامل همه موجودات است: "رحمتي وسعت كلّ شيء"(16) و "كتب ربّكم علي نفسه الرَّحمة"(17) ليكن رحمت خاص او ويژه پرهيزكاران است: "رحمتي وسعت كلّ شيء فسأكتبها للّذين يتّقون."(18) مستفاد از مجموع دو آيه اخير اين است كه خداوند بر خودش لازم كرده است كه رحمت خاص را به پرهيزكاران عطا كند.
صعود بر جبل الرحمة، بايد انسان را عارف به اين سرّ كند كه خداوند نسبت به مرد و زن "مؤمن" رحمت خاص و ولايت مخصوص دارد. نيل حج گزاران به چنين معرفتي در نحوه نگرش و ارتباط آنان با ساير افراد و جوامع تأثير خواهد گذارد.
4 ـ بخشي از سرزمين عرفات منطقه اي است به نام "نَمِرة" كه مسجدي به اين نام در آن واقع است. امام سجاد عليه السلام در بيان راز اين محدوده فرمود: معناي حضور در "نمرة" اين است كه: "خدايا! من به چيزي امر نمي كنم، مگر اين كه قبلا ً خود مؤتمِر باشم و از چيزي بر حذر نمي دارم مگر اين كه خود قبلا ً پرهيز كرده باشم."
توضيح اين كه، هر مسلماني مكلف به امر به معروف و نهي از منكر است. ظاهر اين حكم و بُعد فقهي اش آن است كه كسي كه عالم به حكم شرعي است بايد شخصي را كه عالماً عامداً آن حكم را رعايت نمي كند، از باب امر به معروف و نهي از منكر راهنمايي كند. البته امر به معروف و نهي از منكر غير از تعليم و موعظه و ارشاد است، اگرچه ممكن است در بعضي موارد از مصاديق آنها باشد؛ زيرا امر به معرف و نهي از منكر، حتي اگر به نرمي بيان شود، جنبه ولايت و آمريَّت دارد.
در وجوب امر به معروف و نهي از منكر، عدالت و طهارت نفس آمر و ناهي از شرايط آن به شمار نيامده است، بلكه علم و آگاهي او از آن معروف يا منكر، و احتمال تأثير امر و نهي او و مانند آن جزو شرايط است. اما باطن آن بر اساس رازي كه درباره "نمرة" بيان شد، به عدالت بر مي گردد؛ يعني آمر به معروف بايد خود مُؤتَمِر بدان بوده، ناهي و زاجر از منكر بايد خود منتهي و منزجر از آن باشد؛ يعني آنچه ديگران را بدان امر مي كند، قبلا ً خود عمل كرده باشد و آنچه ديگران را از آن منزجر و نهي مي كند، خود قبلا ً منزجر شده باشد. بنابراين، عدالت به عنوان سرّ امر به معروف و نهي از منكر در آمر و ناهي شرط شده است.
5ـ وادي "نَمِرة" كه در حديث شبلي از آن به عنوان "نَمِرات" نيز ياد شده نام منطقه اي وسيع در سرزمين عرفات است كه تقريباً در سَمْتِ مماسِ عرفات با حرم است. امام سجاد عليه السلام فرمود: هنگام ورود به اين منطقه بايد آگاه باشيد كه اين سرزمين، سرزمين شهادت، معرفت و عرفان است. يعني همان گونه كه خدا و ملائكه شاهدند، اين سرزمين وسيع نيز شاهد اعمال زائران خانه خداست و كاملا ً آگاه است كه حاجي با چه نيّتي آمده و با چه انگيزه اي بر مي گردد و به آن شهادت مي دهد.
پيامبران در سرزمين عرفات
عرفات نام جايگاهي است كه حاجيان در روز عرفه (نهم ذي الحجه) در آنجا توقف مي كنند و به دعا و نيايش مي پردازند و پس از برگزاري نماز ظهر و عصر به مكه مكرمه باز مي گردند و وجه تسميه آن را چنين گفته اند كه جبرائيل عليه السلام هنگامي كه مناسك را به ابراهيم مي آموخت، چون به عرفه رسيد به او گفت «عرفت» و او پاسخ داد آري، لذا به اين نام خوانده شد. و نيز گفته اند سبب آن اين است كه مردم از اين جايگاه به گناه خود اعتراف مي كنند و بعضي آن را جهت تحمل صبر و رنجي مي دانند كه براي رسيدن به آن بايد متحمل شد. چرا كه يكي از معاني «عرف» صبر و شكيبايي و تحمل است. (19)
حضرت آدم(ع) در عرفات
فَتَلَقي آدَمُ مِنْ رَبِّه كَلماتًُ فتابَ عَليهِ اِنَّه' هو التَّوابُ الرّحيمْ ؛ آدم از پروردگارش كلماتي دريافت داشت و با آن به سوي خدا بازگشت و خداوند، توبه او را پذيرفت، چه او توبه پذير مهربان است.
طبق روايت امام صادق عليه السلام، آدم (ع) پس از خروج از جوار خداوند، و فرود به دنيا، چهل روز هر بامداد بر فرار كوه صفا با چشم گريان در حال سجود بود، جبرئيل بر آدم فرود آمد و پرسيد:
ـ چرا گريه مي كني اي آدم؟
ـ چگونه مي توانم گريه نكنم در حالي كه خداوند مرا از جوارش بيرون رانده و در دنيا فرود آورده است.
ـ اي آدم به درگاه خدا توبه كن و به سوي او باز گرد.
ـ چگونه توبه كنم؟
جبرئيل در روز هشتم ذيحجه آدم را به منا برد، آدم شب را در آنجا ماند. و صبح با جبرئيل به صحراي عرفات رفت، جبرئيل به هنگام خروج از مكه، احرام بستن را به او ياد داد و به او لبيك گفتن را آموخت و چون بعد از ظهر روز عرفه فرا رسيد تلبيه را قطع كرد و به دستور جبرئيل غسل نمود و پس از نماز عصر، آدم را به وقوف در عرفات واداشت و كلماتي را كه از پروردگار دريافت كرده بود به وي تعليم داد، اين كلمات عبارت بودند از:
سُبحانَكَ اللهُمَ وَ بِحمدِك؛ خداوندا با ستايشت تو را تسبيح مي گويم .
لا الهَ الاّ اَنْتْ ؛ جز تو خدايي نيست .
عَمِلْتُ سوء وَ ظَلَمْتُ نَفْسي ؛ كار بد كردم و به خود ظلم نمودم .
وَ اِعْتَرِفْتُ بِذَنبي اِغْفرلي؛ به گناه خود اعتراف مي كنم، مرا ببخش .
اِنَّكَ اَنْتَ الغَفور الرّحيمْ؛ تو مرا ببخش كه تو بخشنده مهرباني .
آدم (ع) تا به هنگام غروب آفتاب همچنان دستش رو به آسمان بلند بود و با تضرع اشك مي ريخت، وقتي كه آفتاب غروب كرد همراه جبرئيل روانه مشعر شد، و شب را در آنجا گذراند. و صبحگاهان در مشعر بپاخاست و در آنجا نيز با كلماتي به دعا پرداخت و به درگاه خداوند توبه گذاشت ... .
حضرت ابراهيم(ع) در عرفات
در صحراي عرفات، جبرئيل، پيك وحي الهي، مناسك حج را به حضرت ابراهيم(ع) نيز آموخت و حضرت ابراهيم(ع) در برابر او مي فرمود: عَرِفتُ، عَرِفتُ (شناختم، شناختم).
پيامبر اكرم در عرفات
دامنه كوه عرفات در زمان صدر اسلام كلاس صحرايي پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله بود و بنا به گفته مفسرين آخرين سوره قرآن در صحراي عرفات بر پيغمبر نازل شد و پيغمبر اين سوره را كه از جامع ترين سوره هاي قرآن است و داراي ميثاق و پيمان هاي متعدد با ملل يهود، مسيحي و مسلمان و علماي آنها مي باشد، و قوانين و احكام كلي اسلام را در بر دارد، به مردم و شاگردانش تعليم فرمود.
و بنا بر قول مشهور ميان محدثان، پيامبر در چنين روزي سخنان تاريخي خود را در اجتماعي عظيم و با شكوه حجاج بيان داشت:
... اي مردم سخنان مرا بشنويد! شايد ديگر شما را در اين نقطه ملاقات نكنم. شما به زودي به سوي خدا باز مي گرديد. در آن جهان به اعمال نيك و بد شما رسيدگي مي شود. من به شما توصيه مي كنم هر كس امانتي نزد اوست بايد به صاحبش برگرداند. هان اي مردم بدانيد ربا در آئين اسلام اكيداً حرام است. از پيروي شيطان بپرهيزيد. به شما سفارش مي كنم كه به زنان نيكي كنيد زيرا آنان امانت هاي الهي در دست شما هستند، و با قوانين الهي بر شما حلال شده اند.
... من در ميان شما دو چيز به يادگار مي گذارم كه اگر به آن دو چنگ زنيد گمراه نمي شويد، يكي كتاب خدا و ديگري سنت و (عترت) من است.
هر مسلماني با مسلمان ديگر برادر است و همه مسلمانان جهان با يكديگر برادرند و چيزي از اموال مسلمانان بر مسلماني حلال نيست مگر اين كه آن را به طيب خاطر به دست آورده باشد ... .
صحراي عرفات همايش شناخت و خودسازي امام حسين عليه السلام
حضرت سيدالشهدا، امام حسين عليه السلام نيز بعد از ظهر روز عرفه همراه با فرزندان و گروهي از اصحاب از خيمه هاي خود در صحراي عرفات بيرون آمدند، و روي به دامن «كوه رحمت» نهادند و در سمت چپ كوه رو به كعبه، همايشي تشكيل دادند، كه موضوع آن به مناسبت روز عرفه (روز شناخت)، شناخت و سازندگي بود. اين همايش، تنها جنبه علم و معرفت نداشت بلكه شناخت توأم با عمل و سازندگي و تزكيه و خودسازي بود و فهرست مطالب آن عبارت بودند از:
1ـ شناخت خدا و صفات الهي.
2ـ شناخت خود يا خودشناسي.
3ـ شناخت جهان.
4ـ شناخت آخرت.
5ـ شناخت پيامبران.
6ـ خودسازي با صفات الهي.
7ـ پرورش نفس با كمالات الهي.
8ـ توبه و بازگشت به خداي مهربان.
9ـ دور كردن صفات نكوهيده از خود با تسبيح پروردگار.
10ـ فراگيري راه تعليم و تربيت از خدا.
11ـ شناخت و درخواست بهترين مسئلت ها.
12ـ تبديل خودپرستي نفس به خداپرستي.
13ـ تبديل خود برتربيني نفس به تواضع و فروتني.
14ـ تبديل خودخواهي نفس به ايثار و غيرخواهي.
15ـ تعليم مفاهيم و ادبيات قرآن.
عرفات، سرزمين اشك و دعا
عرفات سرزمين اشك و دعاست. (21) عرفات سرزميني است كه خداوند به خاطر اشك ها و دعاهاي زائران به فرشتگان مباهات مي ورزد. سرزميني كه گناهان در آن بخشيده مي شوند. (22 )
سرزميني كه خيال بخشيده نشدن در آن، خود گناه بزرگي است. (23) حتي كساني كه هنوز متولد نشده اند، اميد است مورد لطف قرار گيرند. (24)
عرفات سرزميني است كه به عرصات قيامت ماند كه خلايق همه جمعند و هر كس به دعا مشغول، و در انتظار رد و قبول، بيرون دروازه اند. مي خواهند نزد مولايشان حضور يابند. ابتدا بايد پشت در بايستند تا اجازه ورود بگيرند. بايد بنالند تا به حرم(مشعر) راه يابند چقدر بنالند؟ چگونه بنالند؟... تا ننالند به حرم راه نيابند آنگاه كه پاك شوند، وارد حرم شوند. خانه خدا پاك است و مهمان پاك مي پذيرد. (25)
پس دعا كنند. روز عرفه روز دعاست. انسان جز دعا مالك چيزي نيست نه تنها مالك مال نيست بلكه مالك اجزاء و جوارحش نمي باشد. ما جز تضرع و دعا سلاحي نداريم، دشمن درون ما تنها با اشك رام مي شود. و "سلاحه البكاء". (26) يا از ترس جهنم مي نالد يا گريه شوق دارد كه چرا به بهشت نرسيده، چرا از هجرانش ننالد؟
عرفات سرزميني است كه بهترين مردان خدا در آن توقف كرده، دعاها و اشك ها داشته اند، و در هر سوي اين دشت ردّ پاي مهدي فاطمه است. (27) عرفات با اشك هاي مقدس سيدالشهدا اباعبدالله الحسين عليه السلام در روز عرفه به هنگامه خواندن دعاي عرفه متبرك تر شد.
شناخت سرزمين عرفات
عرفات، نام منطقه وسيعي است با مساحت حدود 18 كيلومتر مربع در شرق مكه معظمه، اندكي متمايل به جنوب كه در ميان راه طائف و مكه قرار گرفته است. زائران بيت الله الحرام در روز عرفه (نهم ذي حجه) از ظهر تا غروب در اين منطقه حضور دارند. در نقلي آمده است كه آدم و حوا (ع) پس از هبوط از بهشت و آمدن به كره خاكي، در اين سرزمين همديگر را يافتند و به همين دليل، اين منطقه «عرفات » و اين روز «عرفه » نام گرفته است. (28)
عرفه، از عيدهاي بزرگ است؛ هر چند عيد ناميده نشده است و روزي است كه حق تعالي بندگان خويش را به عبادت و طاعت خود دعوت كرده، سفره جود و احسان خود را براي آنها گسترده است . شيطان در اين روز، از همه اوقات خوارتر و حقيرتر و خشمناك تر است .
روايت شده كه حضرت زين العابدين عليه السلام در روز عرفه صداي فقيري را شنيد كه از مردم كمك مي خواست. حضرت فرمود: واي بر تو! آيا دست نياز به سوي غير خدا دراز مي كني؛ در حالي كه اميد مي رود در اين روز بچه هايي كه در شكم مادر هستند، مورد فضل و لطف الهي قرار گيرند و سعادت مند گردند؟ (29)
در روايتي از حضرت صادق عليه السلام آمده است: «كسي كه در ماه رمضان آمرزيده نگردد تا رمضان آينده آمرزيده نمي گردد؛ مگر اين كه روز عرفه را درك كند.» (30)
بهترين عمل در روز عرفه دعا است و در ميان روزهاي سال، اين روز براي دعا امتياز ويژه اي دارد .
روز عرفه داراي دعاهاي فراواني است؛ ولي در اين ميان، دعاي عرفه امام حسين عليه السلام داراي جايگاه ممتاز و ويژه است و در واقع، ناب ترين و عميق ترين معارف الهي و توحيدي در اين دعا، بر زبان سالار شهيدان جاري گشته است .
عصر روز عرفه امام حسين عليه السلام با گروهي از خاندان و فرزندان و شيعيان، با نهايت خاكساري و خشوع از خيمه بيرون آمدند و در جانب چپ كوه ايستادند . امام چهره مبارك خود را به سوي كعبه گردانيد مانند مسكين نيازمندي كه غذا مي طلبد، دست ها را برابر صورت خود گرفت و دعايش را چنين آغاز كرد:
«الحمدلله الذي ليس لقضائه دافع ولا لعطائه مانع و لا كصنعه صانع و هو الجواد الواسع؛ سپاس خداوندي را سزاست كه چيزي قضايش را دور نمي سازد و از عطا و بخشش او جلوگيري نمي كند و هيچ آفريننده اي آفرينش او را ندارد و او سخاوت مندي بي انتهاست.»
حضرت سپس به بيان گوشه اي از نعمت هاي بي پايان خداوند كه انسان را در تمام مراحل رشد و تكامل در برگرفته، مي پردازد و مهرباني مادران و دايه ها و مواظبت و پرستاري و دل سوزي آنان را از الطاف و عنايت هاي خداوند مي شمرد؛ سپس به لزوم شكر نعمت هاي الهي اشاره مي كند و خود را از اداي يك شكر نيز عاجز و ناتوان مي بيند. هر فرازي از اين دعا، دريچه اي از نور و توحيد و عشق و محبت به خداوند را به سوي دل انسان مي گشايد و عبارات دعا و محتواي آن، نشان مي دهد كه امام حسين عليه السلام در حال اين دعا يك سره از خود و عالم غافل گشته، تمام جهان را به يك سو نهاده، با همه وجود حضور خداوند و احاطه و اشراف او به همه ذرات هستي و نفوذ علم و قدرت و حيات او را بر تك تك ذرات و موجودات عالم مشاهده مي نمايد و آن چه را كه ديده، بر زبان آورده است. امام حسين عليه السلام مي خواهد با اين نيايش، انسان و خدا را بشناساند و نزديكي آن را به هم بنمايد . او با اين نيايش، منطقي ترين و واقعي ترين رابطه انسان با خداوند بي چون را توضيح مي دهد .
دعاي عرفه سيدالشهداء عليه السلام سراسر نور و عرفان پروردگار است و آميزه اي از شور و عشق و محبت و معرفت به ذات پاك خداوند است. در فرازهاي اين دعا، امام حسين عليه السلام با خداوند چنين عاشقانه زمزمه مي كند:
خداوندا! اجازه فرما تا دمي چند در برابرت به زانو در افتم و قطراتي از اقيانوس جان، نثار بارگاهت نمايم. خيال دوري راه تا درگاه جمالت خسته و فرسوده ام كرده است:
از گل آدم شنيدم بوي تو راه ها پيموده ام تا كوي تو
خدايا! موجوداتي كه در هستي خود نيازمند تو هستند، چگونه مي توانند راهنماي من به سوي تو باشند؟
پروردگارا! آيا حقيقتي غير از تو آن روشنايي را دارد كه بتواند تو را بر من آشكار سازد؟ كي از نظر غايب و پنهان بوده اي كه نيازمند راهنمايي به سوي خود باشي و چه وقت از من دور بوده اي تا نمودهاي جهان مرا به تو برساند؟
همه عالم به نور توست پيدا كجا گردي تو از عالم هويدا؟
خدايا! روشنايي جمال و جلالت در جهان هستي آشكارتر از هر چيز است و وجود تو خفا و پوشيدگي ندارد تا چراغي سر راه بگيرم و بارگاه ربوبي تو را جست و جو نمايم و يا دليلي را راهنماي خود به سوي تو قرار دهم؛ چون فروزنده چراغ تو و سازنده دليل و راهنما، تويي .
خداي من! چشمي كه تو را بر خود نگهبان و مراقب نبيند، كور و فرو بسته باد و بنده اي كه از متاع محبت تو بي بهره باشد، سرمايه باخته و ورشكسته باد .
ديده اي كان چهره روشن نبيند كور باد خاطري كز توست خالي، تيره و بي نور باد
امام حسين عليه السلام با اين دعا روحي تازه به كالبد عرفات دميد و اين نغمه خوش آسماني و آواي دل انگيز ملكوتي را تا ابد در سينه سيناي عرفات به يادگار گذاشت .
از صداي سخن عشق نديدم خوش تر يادگاري كه در اين گنبد دوار بماند
صحراي عرفات كالبد و جسم امام حسين عليه السلام روح آن است و به همين دليل حق تعالي، در روز عرفه پيش از آن كه به اهل موقف عرفات نظر لطف كند، به زائران قبر پاك حسين عليه السلام (31) نظر رحمت مي افكند. (32)
پي نوشت ها:
1 ـ كافي، ج 4، ص 224.
2 ـ سوره بقره/ 125.
3 ـ ر. ك: (حديث شبلي).
4 ـ مفاتيح الجنان، دعاي كميل.
5 ـ وسائل الشيعه، ج 10، ص 28.
6 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 261.
7 ـ سوره طه، آيه 7.
8 ـ بحارالانوار، ج 96، ص 259. متن كامل اين حديث در صفحات 441 ـ 443 خواهد آمد.
9 ـ بحارالانوار، ج 74، ص 402.
10 ـ مفاتيح الجنان، دعاي كميل.
11 ـ سوره همزه، آيات 6 ـ 7.
12 ـ "جبل الرحمة"، جداي از كوه هاي اطراف خود، در سرزمين عرفات واقع است. رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم بر تخته سنگي از اين كوه ايستاد و خطبه معروف عرفات را ايراد فرمود. همچنين سالار شهيدان امام حسين عليه السلام دعاي بلند روز عرفه را در دامنه اين كوه خواندند. بر قلّه جبل الرحمة، قبه اي به نام حضرت آدم (عليه السلام) قرار دارد كه نماز گزاردن در آنجا مكروه است.
13ـ بايد توجه داشت آنچه در متن درباره صعود بر "جبل الرحمة" بيان شده ناظر به حديث شبلي است وگرنه بنابر مشهور بين فقها، در روز عرفه بالا رفتن از اين كوه مكروه است. در حديث است كه از امام كاظم عليه السلام سؤال شد: آيا وقوف بر جبل الرحمة در نظر شما محبوب تر است يا وقوف در دامنه و زمين هاي پايين كوه؟ آن حضرت فرمودند: وقوف در دامنه. (وسائل الشيعه، ج 10، ص 11) امام صادق عليه السلام فرمود: همه سرزمين عرفات، محل وقوف است، ليكن بهترين مكان براي وقوف، پايين كوه است: "عرفات كلّها موقف و أفضل الموقف سفح الجبل."(كافي، ج 4، ص 463) همچنين در روايت ديگري فرمود: هر چه به جبل الرحمه نزديكتر باشد بهتر است: "عرفات كلها موقف وما قرب من الجبل فهو أفضل." (وسائل الشيعه، ج 10، ص 19)
14 ـ مفاتيح الجنان، اعمال روز عرفه.
15 ـ سوره كهف، آيه 44.
16 ـ سوره اعراف، آيه 156.
17 ـ سوره انعام، آيه 54.
18 ـ سوره اعراف، آيه 156.
19- فرهنگ دهخدا، ج 10 جديد، ريشه عرف .
21- كنزالعمال، جلد 5، ص 13.
22- مستدرك الوسايل، جلد 2، ص 168/ وافي، جلد 2، ص 45.
23- بحارالانوار، ج 99، ص 264.
24- همان، ص 293 .
5- 2جوادي آملي، صهباي صفا، ص 85 .
26- همان، صص 85 و 86 .
27- محسن قرائتي، حج، دفتر انتشارات اسلامي، چاپ چهارم .
28- رسول جعفريان، آثار اسلامي مكه و مدينه، نشر مشعر .
29- مفاتيح الجنان، اعمال روز عرفه .
30- همان، فضيلت ماه مبارك رمضان .
31- مفاتيح الجنان، زيارت امام حسين عليه السلام در روز عرفه .
32- در اين مقاله از كتاب نيايش حسين عليه السلام تاليف علامه فقيد محمدتقي جعفري، استفاده فراوان شده است.
منابع:
كتاب صهباي حج، آية الله جوادي آملي، ص 415 .
دعاي عرفه عبدالكريم بي آزار شيرازي .
مجله پرسمان، ش 17 ، كاظم مصطفايي
